The Mad King van OPERA2DAY is de optelsom van wendbaarheid, inventiviteit en de diepgevoelde drive om artistiek door te pakken, ook in coronatijd. De voorstelling gaat op 22 januari als livestream in première. François van den Anker keek afgelopen vrijdag mee bij de repetities.

Het is vrijdagmiddag en terwijl op veel plaatsen in Nederland de thuiswerkers hun Zoom- en Teams-schermen uitschakelen, wordt in het Theater aan de Schie in Schiedam intensief gerepeteerd voor de nieuwe productie. The Mad King is gebaseerd op Eight Songs for a Mad King van Sir Peter Maxwell Davies.

Oorspronkelijk had OPERA2DAY andere plannen voor het begin van 2021. Tot afgelopen zomer werd aan een grootschalige productie gewerkt, in de hoop dat die realiseerbaar zou zijn. In augustus kwam echter het besef dat er aanpassingen noodzakelijk waren. Het team besloot tot een alternatief dat werkbaar zou zijn binnen de beperkingen van de coronamaatregelen.

Een direct gevolg van die maatregelen is de dubbele bezetting van letterlijk de hele cast en crew van The Mad King. Niet alleen de hoofdrol is dubbel bezet – de baritons Wiebe-Pier Cnossen en Charles Johnston alterneren als koning – ook voor de meeste andere functies is er vervanging. Productieleider Rodney Verhoeven heeft een ‘understudy’ en dat geldt ook voor de mimespeler en de voorstellingsleider. Alle musici in het orkest zijn vervangbaar en als het moet, kan persmanager Gerda Roest inspringen voor de kap en grime.

Rodney Verhoeven heeft veel extra tijd moeten stoppen in deze productie. ‘De cast is, met één zanger en de mimespeelster, zo klein mogelijk gehouden, zodat er met de zeven musici nooit meer dan negen mensen op het podium staan’, legt hij uit. ‘Voor het repeteren in de studio hadden we een dubbele planning, want je kunt niet met die hele tweevoudige cast samen repeteren. Hoewel onze dagen in deze repetitieperiode veel langer worden, is iedereen enorm gemotiveerd om dit te maken. Het moet daarbij allemaal snel. Waar we normaal een jaar of twee voorbereidingstijd hebben, maken we deze grotezaalproductie in een paar maanden.’

Straatorgel

Muzikaal directeur Hernán Schvartzman vertelt, net voor hij een lange middag aan het werk moet voor de doorloop (ook die is dubbel), over het ontstaan van The Mad King. ‘Het werk van Maxwell Davies stond al lang op ons lijstje. Toen we afgelopen zomer mogelijke titels bespraken, kwam het opnieuw ter sprake. Het zat al in ons achterhoofd toen we in 2012 aan Dolhuys Kermis werkten. We wilden flexibel zijn, maar wel een robuuste productie neerzetten, die in bijna alle omstandigheden gespeeld kan worden.’

Met The Mad King wil OPERA2DAY een ‘meeslepende en kleurrijke theaterbelevenis’ brengen, waarin een machtige man in isolatie zijn wanen bestrijdt. Die man is koning George III van Engeland, het karakter in de Eight Songs for a Mad King van Maxwell Davies, die zijn ingebed in de voorstelling. De muziek van hofcomponist Händel, waarnaar in de partituur van Maxwell Davies verwijzingen zitten, is in de productie uitgebreid en aangevuld met werk van Brendan Faegre.

Brendan Faegre, een Amerikaan die in Nederland woont en eerder werkte met ensembles als Silbersee en Club Guy & Roni, maakte het muzikale universum voor de productie. Schvartzman: ‘Het stuk van Maxwell Davies zit vol muzikale citaten, hij noemde het zelf een ‘collage’. Zijn compositie hebben we als uitgangspunt genomen. Waar Händel klonk, hebben we dat uitvergroot. Als er vogels klonken, hebben we die groter gemaakt. Het straatorgel, dat voor de componist als inspiratie diende, werd bij ons een object dat zichtbaar is op het podium.’

Het straatorgel is beschikbaar gesteld door Museum Speelklok. Het produceert muziek van Händel en Brendan Faegre, dankzij een speciaal voor deze voorstelling gemaakt orgelboek. Dirigent Hernán Schvartzman legt uit: ‘Het kleine draaiorgel heeft een dialoog met het ensemble. Dat vraagt om een superstrak draaitempo en het vermogen om samen te spelen met het ensemble. Er is een soundscape, maar het meeste geluid komt live van het podium.’

De musici, die vanwege corona niet in de beperkte ruimte van de orkestbak maar op het podium spelen, doen dat zonder dirigent. ‘De mensen van het New European Ensemble zijn uitstekende, zelfstandige musici. Ik dirigeer graag zelf, maar ook dan geef ik de zangers en de musici de ruimte. De mensen van het ensemble zijn erg ervaren met dit soort repertoire.’

Opgesloten zijn

Niet artistiek directeur Serge van Veggel, maar de Italiaan Stefano Simone Pintor regisseert de nieuwe productie. Hij schreef eerder voor het Haagse huis het libretto van Dangerous Liaisons. Pintor betrok bij het creëren van de voorstelling over isolatie en vrijheid zijn eigen ervaringen met de strenge beperkingen die vanaf maart 2020 in Italië golden.

‘Lockdown, isolatie, opgesloten zitten: dat is het hoofdthema van onze voorstelling’, vertelt hij. ‘Ik heb exact 69 dagen in lockdown doorgebracht, in een appartement met mijn gezin met drie kinderen. Ik ervoer toen hoe snel je het gevoel van tijd en van de routine van elke dag verliest. Dat zit in onze voorstelling; je ziet het aan de aantallen dagen die voorbijflitsen op het scherm. De vogels zijn een metafoor. Ze zijn een symbool van vrijheid, maar als ze in hun kooi zitten, representeren ze het gevoel van opgesloten zijn.’

‘Er is het afgelopen jaar vaak gerefereerd aan de film Groundhog Day, over een man die steeds opnieuw dezelfde dag doormaakt. In deze productie lijkt geen ontwikkeling te zijn, tot de zwarte vogel opkomt. Hij symboliseert de pandemie, hij is een indringer in de kleurrijke vogelwereld op het podium.’

Er zijn vallende vogels in de voorstelling, maar die zijn geen link naar de actualiteit. Ze doen denken aan de vogels die met Nieuwjaar dood in de straten van Rome vielen. De scène is echter al veel eerder bedacht door de regisseur. ‘In Rome stierven de vogels door het vuurwerk. Op andere plaatsen gebeurde dat al eerder, daar was vervuilde lucht de oorzaak. Het is een gevolg van het ingrijpen van de mens in de natuur, waar ook het virus uit voortkomt.’

Flesjes

Dat er, met nog een dikke week te gaan tot de première, een volwassen theaterproductie staat, is te danken aan het team van makers, goede bekenden van OPERA2DAY, die scenografie, kostuums, licht en techniek ontwierpen. Rodney Verhoeven: ‘Omdat iedereen op elkaar ingespeeld is, werken we snel. Bovendien kunnen we zo de mensen met wie we al jaren samenwerken aan het werk houden.’

Verhoeven moest als producent in de afgelopen weken schipperen. Gesloten winkels zijn ook voor een theaterproductie in wording een ramp, ondervond hij. ‘Normaal ga ik in zo’n montageperiode, als we de voorstelling in een theater volledig in elkaar zetten, wel twintig of dertig keer naar een winkel of een bouwmarkt. Dat kan nu niet en dat stelde hoge eisen aan onze preproductie. Natuurlijk kon ik online bestellen, maar dat geeft soms vertraging.’

‘In de voorstelling gebruiken we onder meer zelfgemaakte instrumenten, bijvoorbeeld flesjes met water waarop je kunt fluiten. Ik heb ze voor kerst besteld en hoop ze binnenkort geleverd te krijgen. We hebben tijdelijk bierflesjes gebruikt, maar als we dit weekend de trailer gaan opnemen, kunnen die eindelijk vervangen worden.’

De fysieke première in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag op 20 januari is door de verlengde lockdown komen te vervallen, maar op 22 januari is er een première in de vorm van een livestream. ‘De stream wordt live ondertiteld en ook die rol is voor alle zekerheid dubbel bezet’, zegt Verhoeven. ‘We staan klaar om daarna, zo snel het weer kan, in de theaters te gaan draaien. De geplande tournee omvat zo’n 25 voorstellingsdagen. Soms spelen we twee keer per avond.’ De productieleider belooft: ‘We spelen óók voor dertig mensen.’

Rauw geluid

Op het podium van het Theater aan de Schie is bariton Wiebe-Pier Cnossen lang voor het begin van de doorloop aanwezig om te wennen aan zijn omgeving. Zijn rol vraagt vocaal extreem veel en hij moet daarnaast ook instrumentale muziek maken: op pvc-buizen en zelfs met de blauwe slippers die hij draagt. Er wordt nog even geoefend op het samenspel tussen zanger en orkest en dan kan de tour de force van de zanger beginnen.

‘Ik kende het stuk niet. Ik ben op YouTube gaan kijken en dacht: wat ís dit! Maar hoe meer ik keek en luisterde, hoe meer ik de schoonheid van het stuk ontdekte en zag hoe mooi het in deze tijd past’, vertelt Wiebe-Pier Cnossen na de doorloop. ‘Ik werd enthousiast toen regisseur Pintor tijdens de Zoom-auditie zijn concept toelichtte. Het stuk is vocaal veeleisend, maar ik heb veel stemwerk gedaan als acteur en ben wel gewend om mijn stem heftig te gebruiken. Vooral het ‘grunten’, een rauw geluid dat ik in falset moet maken, is belastend. Als mijn stem het opgeeft, moet ik twee dagen rust nemen.’

Cnossen speelt de rol afwisselend met de Britse bariton Charles Johnston. ‘We hebben beiden een eigen benadering, een eigen voorstelling, dankzij de regie van Stefano Simone Pintor, die collega Charles en mij de ruimte gaf. Je kunt het karakter zien als iemand die zich koning waant of als een koning die in een waan zit, iemand die op slot zit en met zijn demonen worstelt. Dat laatste is beter te communiceren dan een koning van een paar eeuwen geleden. Ik haal het graag dichtbij.’

Bij het vormgeven van zijn rol dacht Cnossen aan de films The Big Lebowski en The Joker. ‘Er zit soms een ‘Here’s Johnny’-momentje in’, vertelt de zanger. ‘Het mooiste is als datgene wat ik doe vanuit een neutrale kern komt, als het karakter niet met zijn hele mimiek in de gekte meegaat. Het moet geloofwaardig blijven wat de man doet. Dát is de uitdaging.’

Muzikaal leider Hernán Schvartzman heeft vanuit de zaal naar de doorloop gekeken. Hij snapt dat het muzikale idioom van Peter Maxwell Davies, die de Eight Songs in zijn avantgardistische periode componeerde, niet zo makkelijk is. Hij wil wel iets uitleggen over de muziek, maar meent: ‘Ik ben tevreden als het ons lukt om – zonder uitleg, maar door de context van de enscenering – het publiek te laten luisteren zonder dat het zich bewust is van het moderne van de muziek, omdat de muziek een natuurlijk onderdeel van de voorstelling vormt. Wie de Messiah van Händel weleens gehoord heeft, herkent zeker het ‘Comfort Ye’ dat in de partituur staat.’

Mondkapjes, handgel, bordjes met pijlen voor looproutes: het zijn de elementen die eraan herinneren dat er gerepeteerd wordt in een bijzondere tijd. In die andere omstandigheden gaat het werk door. ‘Alles is erop gericht dat we kunnen doorgaan’, vertelt Rodney Verhoeven. ‘De grote tafel waaraan we normaal met alle medewerkers eten en die iedereen de kans geeft om de anderen te leren kenen, is er nu niet. We geven afgepaste bakjes op naam, die mensen in hun kleedkamer opeten. Toch is de sfeer goed. Iedereen is blij dat we kunnen werken. Die sfeer komt de productie absoluut ten goede.’

De livestream van The Mad King is – als er geen strengere maatregelen komen – op vrijdag 22 januari te zien. Kaarten daarvoor zijn te koop op de website van het Nationale Theater. Wanneer dat weer kan, wordt de tournee van The Mad King opgestart. Zie voor meer informatie de website van OPERA2DAY.