Het Groot Omroepkoor start op vrijdag 19 februari een nieuwe reeks concerten, In the Living Room. Jorinde Keesmaat werkte met het koor aan een coronaproof regie: geen verplaatsing, wel veel beweging. ‘Beweging zet de zang kracht bij, en dat merk je.’

Tijdens de eerste lockdown reisde Jorinde Keesmaat van de Verenigde Staten terug naar Nederland; haar residentie bij National Sawdust in New York City staat voorlopig on hold. Een project in Philadelphia werd doorgeschoven naar 2022, maar ze kreeg wel de kans om haar productie van Die Zauberflöte – eerder te zien bij Opera Zuid – in Palma de Mallorca te regisseren.

‘Er zaten 400 mensen in de zaal’, vertelt ze. ‘Het koor droeg mondkapjes. De solisten mochten zonder mondkapje optreden, omdat ze getest werden voordat ze het toneel opgingen. Het orkest was enigszins uitgedund; er waren vier strijkers minder dan tijdens de uitvoeringen in Nederland. We moesten dus wel wat concessies doen, maar de sfeer was heel bijzonder: iedereen was gelukkig dat we iets mochten creëren en voor livepubliek mochten spelen.’

‘Als je in deze tijd wél iets kunt doen, is het alsof je een injectie krijgt. Je wordt er ongelofelijk gelukkig van. En het maakt je dankbaar. Muziek heeft echt waarde. Het is de verbeelding die hoop en kracht schept. Daar ben ik me in deze tijd nog meer bewust van geworden. Ik besef ook dat creëren mijn essentie is. Het regisseurschap is onderdeel van mijn identiteit.’

Op dit moment is Keesmaat, ondanks de gesloten theaters, behoorlijk druk. Ze zit midden in de voorbereiding van verschillende grote, nieuwe producties: een film over Casanova, een opera voor het Mozarteum (die op Cuba in première gaat) en een nieuw project bij het Gelders-Overijsselse fusieorkest Phion.

Maar eerst is er een nieuw concertproject bij het Groot Omroepkoor, in het kader van het AVROTROS Vrijdagconcert. Het koor van de omroep lanceert samen met zijn nieuwe chef-dirigent Benjamin Goodson een nieuw concertformat, In the Living Room, waarbij ‘op een intieme manier klassieke muziek wordt gepresenteerd’. De Grote Zaal van TivoliVredenburg wordt daarvoor omgetoverd tot woonkamer.

Rituelen

Jorinde Keesmaat is gevraagd om het koor in de voorbereiding te regisseren. ‘In eerste instantie was het idee om iets met een presentator te doen, maar dat vond ik een vrij geijkt uitgangspunt. Ik wilde iets anders. Ik wilde echt binnendringen in het koor, zodat je door hen omringd wordt. Heel intiem. Daarvoor moet je de verantwoordelijkheid niet bij een acteur of presentator leggen. Het koor moet het verhaal zelf vertellen. Zij zijn de kern.’

De muziek van Igor Stravinsky staat centraal tijdens de eerste aflevering van In the Living Room en wordt geflankeerd door composities van Kate Moore, György Kurtág, Michail Glinka en Toru Takemitsu. Dans, ritmes en rituelen zijn de leidraden in het programma. ‘We volgen een muzikale route, op zoek naar houvast. Hoop en houvast in rituelen’, beschrijft Keesmaat.

Het concept ontstond tijdens de coronacrisis, dus Keesmaat wist van meet af aan met welke beperkingen ze rekening moest houden. ‘We moesten binnen de restricties zoeken naar verbeelding’, zegt ze. ‘We werken met 43 mensen in één ruimte. Ze mogen zich niet verplaatsen, maar ze mogen zich wel op hun plek bewegen.’

Keesmaat laat de koorleden vanuit bewegingen zingen, kenmerkend voor haar regiestijl. In het openingsstuk van Kate Moore, Eclipsed Vision, geven de zangers bijvoorbeeld tonen en bewegingen aan elkaar door. In Stravinsky’s werk zetten de koorleden bewegingen in die vervolgens overgenomen worden door dansers van Kalpanarts. Doel van alle bewegingen is om een soort ‘staat van open-zijn’ te bereiken, zegt Keesmaat. ‘De samenleving is natuurlijk heel gesloten geworden; iedereen zit opgesloten in zijn eigen kleine groep. In the Living Room is juist heel open en boort extra zintuigen en lagen aan.’

Grote stap

In the Living Room is onderdeel van een nieuwe, meer theatrale en multidisciplinaire koers die Benjamin Goodson met het koor wil inzetten. Iets waar het Groot Omroepkoor als typisch concertkoor niet echt aan gewend is.

Keesmaat nam uitgebreid de tijd voor de voorbereiding, zodat de koorleden de kans kregen om aan deze nieuwe manier van optreden te wennen en ermee te experimenteren. Ze maakte samen met choreografe Kalpana Raghuraman een reeks instructievideo’s voor de bewegingen, zodat de zangers op elk moment tot in detail konden terugkijken wat er van hen gevraagd werd.

‘Soms lijkt het erop dat het lichaam niet meedoet bij koorzangers’, zegt Keesmaat. ‘Natuurlijk zit je ademhaling laag in je lichaam, maar dat valt niet direct op. Bewegen is voor velen onwennig en kwetsbaar. Dat je daar dan tóch mee aan de slag gaat, vind ik knap en ook heel waardevol in deze tijd. Het is een grote stap.’

Keesmaat merkte dat er extra spanning was bij het werken aan dit project, maar kan niet goed zeggen of dat door de nieuwigheid van bewegen en acteren kwam of door de algemene spanning rond de coronacrisis. ‘Je ziet binnen meer koren en orkesten spanning: blijf ik gezond? Daar is gelukkig veel aandacht voor. Wie niet wil meedoen, mag thuisblijven. Maar als je dan aan het werk gaat, en je goed weet wat mag en kan, kom je toch heel ver. Dan merk je ook duidelijk de behoefte om door te gaan, om weer te werken.’

Intentie

De eerste editie van In the Living Room is te zien via een livestream op Facebook en op de website van NPO Radio 4. Uiteraard is het Vrijdagconcert ook gewoon op de radio te horen. Keesmaat denkt dat ook de radioluisteraars verschil zullen merken in de uitvoering. ‘Ik heb in de repetities kunnen zien wat de bewegingen in de zang teweeggebracht hebben. De intentie van het zingen werd helderder, duidelijker. Beweging zet de zang kracht bij, en dat merk je. Het koor ging beter zingen, tot vreugde van het koor zelf.’

Vanwege de avondklok wordt de uitvoering eerder op vrijdag opgenomen. De uitzending begint om 20.15 uur. Keesmaat: ‘Volgens mij is dit de eerste keer dat ik thuis mijn eigen première kan bekijken!’

Zie voor meer informatie de website van het AVROTROS Vrijdagconcert.