Op woensdag 31 maart zendt het Avondconcert van NPO Radio 4 muziek uit rond het feest van Pasen. Toch staat er geen Bach, maar Wagner op de lessenaars. Marc Pantus maakte een voorstelling van de derde akte uit de opera Parsifal, die vanavond zijn radiopremière beleeft en later dit jaar in de theaters gespeeld zal worden. We belden met Pantus een dag voor de uitzending.

De muziek van de Goede Week staat op de radio en in de digitale concertzalen in het teken van Bachs Matthäus-Passion en aanpalende muziekstukken. Maar er is meer dan dat. In Duitsland is Wagners Parsifal een Goede Vrijdag-traditie en ook het Nederlandse Wagnergenootschap viert die dag doorgaans met het bekijken van een opname van de opera uit 1882. Wagner componeerde de muziek op een eigen tekst en bedoelde het stuk uitsluitend voor zijn Festspielhaus in Bayreuth.

Het was een oude wens van zanger/regisseur Marc Pantus – die verschillende malen in Bayreuth, op de heilige grond van de Wagner-cultus, de opera heeft gehoord – om een eigen bewerking van Parsifal te maken voor op of rond Goede Vrijdag. Het is hem gelukt, met dank aan de NTR en het Nederlands Wagnergenootschap. Op 31 maart wordt overdag een opname gemaakt van de klein bezette derde akte van Parsifal, die NPO Radio 4 ’s avonds uitzendt. Het plan is om de voorstelling, zodra dat weer kan, in de theaters te brengen.

We spraken Pantus op de avond voor de opname, aan het eind van de laatste repetitiedag. ‘Moe maar tevreden’, is het antwoord op de vraag hoe het gaat. Hij heeft de afgelopen tijd hard gerepeteerd met de musici en de vocale cast, naast hemzelf in een dubbelrol als Gurnemanz/Amfortas zijn dat mezzosopraan Merlijn Runia als Kundry en tenor Marcel Reijans in de titelrol.

Dit is bij uitstek een Bach-week en dat is ook Pantus niet ontgaan. ‘Afgelopen maandag heb ik met Klaas Stok en Concerto Amsterdam een recitatief en een aria uit de Matthäus-Passion opgenomen, ‘Am Abend, da es kühle war’ en ‘Mache, dich mein Herze rein’. Fijn om dat in deze week mee te maken. Mijn spiergeheugen bracht de specifieke klank van Bachs muziek snel terug. Het zat er nog.’

Wagner componeerde Parsifal voor groot orkest en koor. Hoe kwam je bij deze vorm?
‘Ik heb al jaren minstens eenmaal per jaar een Matthäus-Passion-uitvoering met organist Dirk Luijmes. Ik vertelde hem ooit over mijn plan om iets te gaan doen met Parsifal en hij reageerde met: dat moet je met mij gaan doen, met een harmonium. Dat gesprek kwam ieder jaar terug. Het plan lag er, maar werd nooit uitgevoerd. Tot dit jaar. Die derde akte leek me een goede keuze, want die speelt op Karfreitag, Goede Vrijdag. Het is een compositorisch geheel, waar we niet aan tornen. In deze door Hugo Bouma gemaakte bewerking spelen we alle noten die Wagner schreef.’

‘Ook in de tijd van Wagner werden al delen uit Parsifal in kleine bezetting uitgevoerd. De basis is piano en harmonium, en je hebt bijvoorbeeld klokken nodig. Ik wilde natuurlijk echte klokken, maar ze komen bij ons uit een synthesizer. Het wordt wel een poor man’s Parsifal. We hebben ook een basgitaar, die wordt gespeeld door Merlijn Runia. Het is een fijne aanvulling op het geheel, in klank en in gekte, haha! Maar het is 100 procent Wagner. Merlijn speelt ook synthesizer, dat geeft Andrea Friggi de ruimte om zich vooral te richten op het dirigeren.’

‘Met die muzikale basis van piano en harmonium kan er heel veel. Er zit in de derde akte een groot mannenkoor en een klein deel gemengd koor aan het einde. In de theaterversie gaan we dat met geluid en beeld oplossen, maar voor de radio werkt dat niet. Ik heb een oeroude opname gevonden onder leiding van Karl Muck, die heel aardig klinkt, maar die voor de luisteraar wel hoorbaar uit 1928 komt. Zo wordt het onderscheid tussen onze uitvoering en de opname duidelijk.’

Er zijn twee mannen voor de drie rollen, hoe doe je dat?
‘We hebben Marcel Reijans voor de rol van Parsifal. Het is zijn debuut en een in deze tijd welkome rol. Hij klinkt fenomenaal. Onze productie is gebaseerd op de beperking van de coronamaatregelen, dus de bezetting moest zo klein mogelijk blijven. Daarom heb ik mezelf de rollen van zowel Amforatas als Gurnemanz toebedeeld. En dat functioneert. Als het op de radio net zo gaat als in de repetities, dan gaat het lukken!’

‘Het is voor iedereen, zangers en musici, wel echt veel. Daan Boertien op piano en Dirk Luijmes op harmonium hebben enorme partijen te spelen in de zeventig minuten die onze productie duurt. Het was spannend. Ik heb het verzonnen, maar nu moet het ook gaan functioneren. Ík denk dat het werkt. En we hebben er ook nog veel plezier mee.’

Wat moeten mensen die vanavond luisteren nog weten?
‘Op mijn website staan de Duitse teksten van de derde akte, zodat de luisteraars kunnen meelezen. Dat helpt mogelijk om het beter te begrijpen. De uitzending begint met een versie voor piano van het hele ‘Vorspiel’ van Parsifal en daarna leg ik nog wat uit over de opera. Maar bedenk: de muziek is nogal hallucinerend, misschien hoef je helemaal niks vooraf te weten. Het heeft iets van een meditatie. Zoals mensen liggend op een matje naar Canto Ostinato gaan luisteren, zo kan onze muziek ook die ervaring geven. Een bepaalde vorm van overgave is fijn. Oordeel niet meteen, maar luister, zou ik zeggen. Wagner is een meester in letterlijk alles. Het is muzikaal, maar ook inhoudelijk interessant wat er gezegd wordt.’

‘Er zit een zin in die misschien wel de basis legde voor mijn idee van een bewerking. Parsifal zingt ergens: ‘Wie dünkt mich doch die Aue heut so schön!’, wat ziet die weide er prachtig uit. Hij heeft in de tuin van Klingsor prachtige, toverachtige bloemen gezien, maar nooit zulke mooie als in díe weide. Gurnemanz reageert met: ‘Das ist… Karfreitagszauber, Herr!’, dat is het wonder van Goede Vrijdag.’

‘Parsifal barst uit in een geweeklaag, dat het vreselijk is, dat de hele natuur zou moeten wenen vanwege het lijden en sterven van Christus. Dan zegt Gurnemanz: ‘Du siehst, das ist nicht so.’ Dus: je ziet, zo is het niet. Dat vind ik een prachtig beeld van het gebrek aan sentimentaliteit van de natuur. De muziek erbij is mooi en helemaal niet zwaar. Met onze bezetting kunnen we een dikke klank maken, maar het soms ook sterk uitdunnen. Dat doet Wagner in zijn partituren ook.’

Gaat Wagner zich woensdagavond omdraaien in zijn graf?
‘Natuurlijk niet. Hij zal hooguit rechtop gaan zitten om te luisteren of het wel met gevoel voor stijl gedaan wordt. Ik denk dat we dat doen. Natuurlijk is dit door alle beperkingen een noodoplossing. Ik zie mezelf die rollen niet in een complete versie van de opera zingen, maar bij Marcel Reijans weet ik dat nog niet. Als ik hem zo hoor, dan denk ik dat hij het goed zou kunnen. Natuurlijk hebben we het makkelijker met een korte versie en een klein ensemble. Toch moeten we af en toe vocaal echt gas geven en dat is heerlijk om te doen.’

De radio-uitzending van de derde akte van Parsifal is vanavond vanaf 20.00 uur te horen in het Avondconcert op NPO Radio 4.