Sopraan Jeannette van Schaik was afgelopen tijd artist in residence bij Patronaat in Haarlem. Ze nam een aantal onderdelen op van een programma dat op vrijdag 16 april als complete stream op het platform Haarlem On Air! te zien zal zijn. Place de l’Opera maakte één van de opnamesessies mee met de zangeres, haar pianist en… een schilder.

Dat sopraan Jeannette van Schaik nog eens in het Haarlemse Patronaat zou optreden, lag niet voor de hand. Haar repertoire van klassieke opera en lied wordt doorgaans niet geprogrammeerd tussen de gitaarbands en de indiepopartiesten die de toon zetten in één van de bekendere popzalen van het land. Maar corona maakte alles anders en zo verhuisde Jeannette van de zaal, als bezoeker, naar de bühne, als artiest.

Ze kwam er in het verleden vaak voor de concerten en de legendarische oud-en-nieuwfeesten. Het is een paar minuten fietsen naar Patronaat en daar zag ze bijvoorbeeld een indrukwekkend Kyteman- optreden, met compleet orkest en koor, waarin ze ook wat klassieke collega’s herkende. Met haar partner heeft ze goede herinneringen aan een optreden van de Zeeuwse band Racoon.

Nu staat ze voor het eerst zelf op het podium en voor de camera’s. ‘Toen ze mij afgelopen najaar vroegen voor twee ‘anderhalvemeter’ operaconcerten was dat voor Patronaat ook een experiment. Gelukkig was het concert in twee dagen uitverkocht. Ik heb een eigen publiek dat normaal niet zo snel naar een concert in Patronaat komt en voor jongeren kan een klassiek concert juist wat toegankelijker worden in een zaal als deze’, vertelt de zangeres, terwijl ze zich voorbereidt op de opnames met pianist Peter Nilsson.

Bedrijfsleider en festivalprogrammeur Thom Lich legt uit wat Patronaat is gaan doen toen liveconcerten onmogelijk werden. ‘We zijn in de basis een poppodium, maar worden steeds breder. We brengen hier punk, alternatief, metal, dj’s. Met ons artist in residence-programma stellen we onze zaal, die anders leegstaat, ter beschikking aan artiesten die hier mogen doen wat ze willen. Een opkomende band als EUT hebben we gehad en onlangs was Thijs Lodewijk, LudoWic, hier voor een residentie. Hij heeft alle geluiden uit het pand geaudiomapped en daar een compositie op gebaseerd. Het is heel bijzonder, binnenkort komt dat online. Klassiek is voor ons nieuw, maar het past in de verbreding die we zoeken.’

Er was alle ruimte om haar residentie bij Patronaat zelf in te vullen, vertelt Jeannette van Schaik. ‘Ik heb natuurlijk de mensen van Club Classique, die ook bij de eerder geplande concerten zouden spelen, uitgenodigd. Met hen heb ik aria’s van Verdi en Puccini en het ‘Lied aan de maan’ uit Rusalka opgenomen. Morgen maken we een opname van een stuk met gitarist Bas Gakeer, een aria van Villa-Lobos. Het is oorspronkelijk bedoeld voor acht celli, maar dat kan nu niet vanwege de anderhalve meter. De componist heeft zelf een arrangement voor gitaar gemaakt. Ik denk dat we het op de vloer van de lege zaal in plaats van op het podium gaan opnemen, om dat beeld te benadrukken.’

‘Contrabassist Wouter Swinkels ken ik al sinds mijn opleiding. Met hem en pianist Marc Wielart voer ik twee liederen van Bottesini uit. Hij is de contrabascomponist bij uitstek. Wouter en ik hebben het al vaker gedaan, eerst was ik te gast op zijn eindexamen en later was hij bij mijn examenrecital. Daarna was er nog een paar keer een gelegenheid. We zijn beiden door de jaren heen als musicus enorm gegroeid.’

Gevangen in de verf

Jeannette van Schaik had aan de mensen van Patronaat een specifieke vraag: mogen we met verf werken op het podium? Dat mocht, en daarom staat er voor de opname van deze middag niet alleen een piano en een zangmicrofoon, maar ook een ezel en een grote bak verf op de bühne. Wie de cd Elysium al heeft, kent het werk van Sjoerd Blokker. Hij maakte het schilderij dat de hoes siert.

Het werk voor de cd was niet zomaar een opdrachtillustratie die de schilder even maakte. Eindeloos beluisterde hij de opname van Elysium en verwerkte wat hij hoorde in de verf op het doek. Vandaag gaat dat weer zo, maar dan live. Hij staat naast twee musici, die uitgebreid hebben gestudeerd en gerepeteerd op wat ze zullen spelen en zingen.

Wat hij heeft voorbereid voor vandaag? ‘Niets, en heel bewust’, is het antwoord. ‘Ik wil dat wat ik schilder een reactie is op de muziek. Ik denk echt dat de klanken gevangen zitten in de verf.’ De schilder hoorde bij het opdrachtwerk voor de cd voor het eerst de muziek die Jeannette en haar begeleider maken. De zangeres bleek verrast hoe herkenbaar haar muziek terugkwam in het werk van Blokker toen ze het schilderij voor het eerst zag.

Sjoerd Blokkers favoriete band is de Amerikaanse rockband Eels; erg vertrouwd met het klassieke repertoire was hij niet toen hij het hoesschilderij maakte.‘Zo veel tijd als ik daarvoor had, is er nu niet. Het schilderij komt dadelijk af terwijl Jeannette zingt. Het heeft wat magisch’, zegt hij terwijl hij de ezel en de verfkist naar het podium sjouwt. Zijn canvas is nog hagelwit.

Galajurk

Jeannette van Schaik vulde met de musici en de kunstenaar in alle vrijheid een programma voor de stream op 16 april. ‘Het was heerlijk om weer te kunnen repeteren voor een optreden, zoals voor vandaag, als pianist Peter Nilsson en ik een aantal liederen en aria’s opnemen. Natuurlijk mis ik het publiek. Hier zijn dadelijk maar twee of drie mensen in de zaal. Ik mis die adrenaline, die kun je met alle wil van de wereld tijdens het repeteren niet nabootsen. Maar daartegenover staat dat mijn stem zich het afgelopen jaar, zonder een dwingende muziekagenda, verder heeft kunnen ontwikkelen.’

Van Schaik heeft niet serieus overwogen om vanwege de locatie een popnummer op haar setlist te zetten, maar over de jurk, een heuse galajurk zoals gebruikelijk in een concertzaal, heeft ze wel nagedacht. ‘Ik had meer casual kunnen gaan, maar eigenlijk vind ik zo’n galajurk een mooi contrast met het podium waarop ik sta.’

Bij het vormgeven van het podium voor de opname heeft de lichtman de kleur van Jeannettes robe bekeken en daar zijn belichting op afgestemd. Alles is klaar, al lijken op het eerste oog de camera’s te ontbreken. Die blijken allemaal discreet ingebouwd in de zaal en op de bühne. Er staat een camera op de handen van pianist Peter Nilsson en één op het schilderij, dat onzichtbaar voor het publiek van drie mensen op het podium ontstaat.

Achter het podium is de studio waar beeld en geluid van de opname worden gemixt. Voor dat geluid staat er voor de zangeres (die gewend is zonder microfoon een zaal te vullen) een grootmembraan exemplaar. De microfoon is zorgvuldig geselecteerd door de technicus van Patronaat voor het beste audioresultaat. Het poppodium heeft afgelopen jaar geïnvesteerd om in een tijd zonder concerten met bezoekers toch via streams het publiek te bereiken.

Geen nerveuze opnameleider, geen hectiek op de bühne. In alle rust nemen Jeannette van Schaik en Peter Nilsson het repertoire van die middag op. Vaak is het meteen trefzeker en zorgvuldig, en steekt Nilsson als de muziek is weggestorven een goedkeurende duim op. Maar dan gebeurt het toch dat de zangeres het nog één keer opnieuw wil doen. Ze is niet snel tevreden. Er moet een lied over als iemand ergens in de verte een deur hoort slaan terwijl de microfoon openstaat. Bijna aandoenlijk is de tekst op het bordje dat snel op de podiumdeur wordt geplakt: ‘Breekbare muziek – niet storen a.u.b.’

Puur en rauw

Twee liederen van de cd Elysium worden opgenomen, gevolgd door Marietta’s Lied, onmiskenbaar Korngold. En jawel, een aria van Elsa uit Lohengrin van Wagner komt daarna – Jeannette hoorde hem niet lang geleden in ‘het echt’, in het Bayreuther Festspielhaus – gevolgd door nog twee opera-aria’s: ‘Non so le tetre immagini’ uit Verdi’s Il corsaro en ‘Chi il bel sogno di Doretta’ uit Puccini’s La Rondine. Voor het geluid van zangeres en pianist levert de techniek een klein galmpje op de monitorspeakers. Een podium voor muziek die alleen uitversterkt de zaal in gaat, heeft geen eigen akoestiek en dan helpt een beetje ruimte in het droge geluid de musici.

Als alle zang en piano er voor de middag op staat, kan eindelijk door het driekoppige publiek worden bekeken wat schilder Sjoerd Blokker heeft gemaakt. De stijl doet denken aan het werk voor de hoes van de cd Elysium. Het is echt, ‘puur en rauw’, zoals de schilder het noemt, gebaseerd op de muziek die net gemaakt is op het podium. Het unieke werk zal worden verloot onder de mensen die een bedrag van 50 euro of meer doneren voor de stream van aanstaande vrijdag.

De stream van Jeannette van Schaik met haar negen artistieke invités is vrijdag 16 april om 20.00 uur te zien op  het online platform van Patronaat. Het bekijken van de stream is gratis, maar een donatie voor de artiesten die op het podium staan is zeer welkom via www.patronaat.nl/doneren. De cd Elysium is te bestellen op de website van Jeannette van Schaik.