Het duo van regisseur Jetske Mijnssen en dirigent Enrique Mazzola produceert bij De Nationale Opera de complete Tudor-trilogie van Donizetti. De cyclus opent met Anna Bolena. De première is door corona uitgesteld naar 2022, maar deze maand is er wel een online Donizetti Queens in Concert. Place de l’Opera sprak de twee makers.

De match is weliswaar niet letterlijk ‘made in heaven’, maar hij is wel goed gelukt. De Nederlandse regisseur Jetske Mijnssen en de Italiaanse dirigent Enrique Mazzola vormen het creatief duo achter het grote project van De Nationale Opera (DNO): drie opera’s van Donizetti in opeenvolgende seizoenen. De Italiaanse componist wijdde drie van zijn werken aan de Tudor-dynastie en hoewel hij ze niet bedoelde als een cyclus, worden ze wel vaak zo opgevoerd.

Regisseur en dirigent debuteren beiden bij DNO met deze grote, echte liefhebbersproductie. Volgend jaar mei komt alsnog Anna Bolena, daarna volgt Maria Stuarda en met Roberto Devereux sluit de cyclus af. Lang voor de pandemie waren cast en musici al gepland voor het eerste deel in deze periode en ze zijn nu ook allemaal in Amsterdam. Nog niet voor die première, wel voor het online Donizetti Queens in Concert op 16 mei.

Kwaliteiten

De publieksfoyer van Nationale Opera & Ballet is ruim genoeg om een coronaproof driegesprek te voeren. Live, geen Skype of Zoom deze keer. Meteen maar een eerste vraag over de kwaliteit die de twee in elkaar waarderen. Enrique Mazzola zegt over zijn teamgenoot: ‘Jetske heeft veel talenten, het is lastig kiezen. De grootste kwaliteit die ik heb ervaren is dat ze door de partituur, door de dramaturgie van het stuk heen kan lezen. Dat is een eigenschap die ik graag bij meer operaregisseurs zou willen zien. Zij bezit dat vermogen en dat waardeer ik enorm.’

Voor Jetske Mijnssen is het eerste wat bij haar opkomt het talent van Mazzola om de muziek van Donizetti als nieuw te laten klinken. ‘Hij laat je Donizetti op een nieuwe manier ontdekken. Heel heldere lijnen, heel precies, zeer levendig. Hij laat motieven in de partituur duidelijk worden en leidt met een gedifferentieerdheid die ik nog nooit zo heb gehoord. Heel erg van vandaag, en levendig als nooit tevoren.’

De programmering van de Tudor-cyclus en de opdracht aan Mazzola en Mijnssen is één van de in het oog springende artistieke keuzes van Sophie de Lint. Ze is sinds september 2018 directeur van DNO en werkte daarvoor bij het Opernhaus Zürich. Belcanto krijgt meer aandacht in de komende jaren, stelde ze bij de presentatie van seizoen 2020/2021, net voor corona alles veranderde.

Enrique Mazzola vertelt: ‘Jetske en ik zitten in dezelfde artistieke wereld. Onze wegen hebben zich al vaak gekruist. We gingen door dezelfde deuren en hebben elkaar weleens gedag gezegd, maar nog nooit werkten we samen. Sophie de Lint kent ons uit haar tijd als artistiek directeur bij het Opernhaus Zürich en heeft ons beiden meegemaakt. Dat we zijn samengebracht is geen toeval, ze voorzag dat we een goed team zouden vormen.’

Schatkist

De twee voerden een eerste gesprek over het project, dat veel van hun tijd zou en zal vragen. Jetske Mijnssen herinnert zich: ‘Enrique introduceerde me bij onze eerste ontmoeting in het belcanto. Ik maak altijd dagboeken van producties en weet nog dat ik noteerde wat hij vertelde over Donizetti en hoe die in zeven jaar deze drie opera’s componeerde. Enrique toonde een grote passie voor het belcanto en kon goed uitleggen hoe belcanto is verbonden met ons, met echte mensen en echte emotie. Voor mij was het genre nieuw. Ik was benieuwd naar de muziek en werd door Enrique verder geïnspireerd en nieuwsgierig gemaakt.’

Mazzola wilde Mijnssen graag meenemen in zijn grote liefde voor het belcanto, maar het werd zeker geen lezing van zijn kant. ‘Dat is niet mijn stijl. Dirigenten van vandaag moeten geen lezingen geven, maar de muziek introduceren, begeleiden en hun kennis delen. Jetske heeft geen lezing nodig. Ik heb voor haar mijn schatkist geopend en laten zien hoe ik die wereld van belcanto de laatste tien jaar heb verkend.’

‘Ik denk dat ik een nieuwe blik werp op het belcantorepertoire’, vervolgt Mazzola. ‘Bij oude opnamen zijn er grote verschillen tussen de partituur en de uitvoering. Ik vind dat niet zinvol, ik lees simpelweg wat er in de partuur staat. Als ik dat doe, klinkt het nieuw, zoals Jetske zei. We moeten moedig zijn, iets anders doen dan wat de laatste tien, twintig, vijftig jaar gebeurde. Terug naar de echte wortels van het stuk, de originele frasering, de manier van ademhalen en de cadenza’s.’

Vanaf die eerste ontmoeting bleven de twee in contact over de opera’s. Mijnssen zag de productie van Maria Stuarda van David Alden die Mazzola in Zürich dirigeerde en dat verdiepte de gesprekken. Zoals ze in de podcast van Studio Nibelheim vertelde las ze stapels boeken over de Tudors en hun tijd en die bevindingen kwamen terug in de conversaties met Mazzola. Ze had tijd nodig om de muziek te leren kennen. ‘Ik heb dat altijd bij een nieuwe componist. Nú kan ik zeggen dat ik Donizetti ken en die kennis helpt me bij het nadenken over de karakters van de historische figuren in de cyclus.’

Tussen de regels

Mazzola heeft waardering voor Jetskes visie op de recitatieven en aria’s. ‘Ze kiest vaak een minder voor de hand liggende benadering. Als ik die eenmaal begrijp, kan ik ermee aan de slag. Zo voeden we elkaar.’

Mijnssen leest graag tussen de regels. ‘Ik wil ontsnappen aan de platte karakters die het aan de oppervlakte lijken te zijn. Enrique brengt diepte in de muziek en mijn aanpak vraagt ook om diepte in de karakters. We willen echte mensen laten zien, met onnoemelijk veel emotionele kleuren. Een man als Enrico, Hendrik de Achtste, is niet alléén maar een slecht mens. Dat zou saai zijn. We willen ook zijn pijn laten zien. Elisabetta is in Maria Stuarda niet een monster die Stuarda wil laten vermoorden. Ze heeft macht, maar ook pijn, en een enorm litteken op haar ziel.’

Ze benadrukt: ‘Het staat uiteindelijk allemaal in de muziek. Soms zijn zangers gewend alles forte te zingen, maar als je beter gaat kijken, zie je dat er in de partituur piano of zelfs pianissimo staat. Of een karakter hard zingend binnenkomt of juist heel ingehouden dreigend, wat is dan gevaarlijker? Daar gaan onze gesprekken over.’

Mijnssen van de gelaagde psychologie, Mazzola van de gelaagde muziek. Wint er dan één van de twee? ‘Oh nee’, zegt de dirigent, ‘er heeft tot nu toe geen ruimte gezeten tussen onze opvattingen. Nóg niet, maar bedenk dat we hier nog niet een echte opera produceren. Dat is heel complex. Wat we deze weken bij De Nationale Opera maken, is heel anders.’

Videoproductie

In plaats van de geplande Anna Bolena-première wordt Donizetti Queens in Concert gemaakt, een videoproductie die vanaf 16 mei twee dagen op de website van De Nationale Opera te zien zal zijn. Mazzola: ‘Het wordt een concert, een presentatie van de drie opera’s. Dat is lastiger dan één hele opera maken. We springen door de drie delen, van de ene emotie naar de andere, zonder de dramaturgische lijn van een enkel libretto. Jetske en ik hebben een heel gedetailleerd programma gemaakt, waarmee we het publiek een goed overzicht geven van de drie opera’s in de cyclus.’

Mijnssen is vooral dankbaar dat er toch iets kan worden gemaakt. ‘Het is een echt concert binnen alle beperkingen van dit moment. Geen semiscenische productie. Er zijn geen kostuums en ook het decor van de opera’s blijft nog even geheim. Ik beschouw deze vorm absoluut niet als een beperking, maar ben vooral dankbaar dat we in deze tijd van de pandemie iets kunnen maken. Zo leggen we met de cast, het DNO-koor en het Nederlands Kamerorkest al een basis voor volgend jaar. We zullen na deze weken in Amsterdam allemaal naar huis gaan vol gedachten voor volgend jaar, als we Anna Bolena echt kunnen maken.’

Geen Wikipedia

De lijst van stukken die voor het Queens-concert gekozen werden, was aanvankelijk veel te lang. Jetske Mijnssen wilde op het thema van steeds twee vrouwen en een man alle karakters kort voorstellen. ‘Daarnaast moest het programma een ritme krijgen, met aria’s, duetten en ensemblestukken die elkaar afwisselen. Zo hebben we geselecteerd. We beginnen met Roberto Devereux – met die ouverture opent de avond ook – dan volgt Maria Stuarda en we eindigen met de gevangenisscène uit Anna Bolena.’

De tijd voor het interview is om, regisseur Jetske Mijnssen en dirigent Enrique Mazzola kunnen niet wachten om weer aan de slag te gaan om het concert voor te bereiden. Mazzola wil tot slot niet te veel vertellen over het evenement op 16 mei. ‘Laten mensen vooral niet op Wikipedia gaan zoeken naar de data van Donizetti en zijn achtergronden, maar zich laten meeslepen door de emoties, en die herkennen in hun eigen leven.’ Mijnssen kijkt vooruit: ‘Ik hoop dat de kijkers na afloop van de stream van Donizetti Queens in Concert zullen zeggen: ‘Yes! We kunnen niet wachten tot volgend jaar, als Anna Bolena echt in première gaat.”

Donizetti Queens in Concert gaat op zondag 16 mei om 19.00 uur online in première en blijft 48 uur lang beschikbaar. Zie voor meer informatie de website van De Nationale Opera. Binnenkort wordt de programmering voor het volgende seizoen bekendgemaakt.