Nieuwe jas Schauspieldirektor Opera Zuid
Mozart en Salieri vochten regelmatig muzikale twistjes uit. Zo ook in 1786 toen Keizer Joseph II de componisten had uitgedaagd om te zien welk operagenre het meest geliefd was bij het publiek, de Italiaanse opera of de Duitse. Voor de gelegenheid componeerde Salieri Prima la musica, poi le parole, Mozart kwam met Der Schauspieldirektor, een Duitse komedie op muziek. De werken waren qua muziek niet langer dan vijfentwintig minuten en voor een operagezelschap altijd een reden om het samen met een ander werk uit te voeren. Opera Zuid koos voor een andere optie.
Regisseur Christopher Gillett, zelf een zanger, maakte een nieuw scenario en samen met dirigent Enrico Delamboye gaat de avondvullende versie van Der Schauspieldirektor op 12 november in première.
Naast een geheel nieuw scenario en aanvullende muziek van Mozart zorgde Opera Zuid voor nog een bijzondere toevoeging aan de komedie; de komst van de legendarische bariton Sir Thomas Allen, die in de acteursrollen van Leo, William en andere personages kruipt. Na een pianorepetitie had ik het genoegen en toch ook wel de eer om met Sir Thomas en maestro Enrico Delamboye over deze productie te spreken in de artiestenfoyer van Parktheater Eindhoven, waar de opera in première zal gaan.
Sir Thomas Allen: ‘Met Chris(topher) Guillett had ik een ‘toneelstukje’ gedaan met alleen maar operazangers omdat mensen altijd zeiden dat operazangers niet kunnen acteren. Dat toneelstukje was niets minder dan King Lear van Shakespeare. Ik heb als zanger eigenlijk al een punt achter mijn carrière gezet, maar toen Chris mij vroeg voor deze productie heb ik meteen ‘ja’ gezegd.’
Enrico Delamboye: ‘ We hebben met Chris samen gekeken naar welke muziek we wilden toevoegen om een avondvullende voorstelling te maken. We besloten het in ieder geval allemaal Mozart te laten zijn, maar we zijn wel kris-kras door zijn oeuvre gegaan, dus niet chronologisch. We hebben gekeken wat inhoudelijk en muzikaal paste en wat logisch was. Er zit nu onder meer muziek uit Il re pastore, Le Nozze di Figaro en Die Zauberflöte in. Daarbij hebben de muziek gekozen die min of meer past bij de originele orkestbezetting van Der Schauspieldirektor.
Binnen de orkestbezetting van de “normale”, moderne instrumenten zoals ze in een modern symfonieorkest als PhilZuid bespeeld worden, hebben we gekozen voor een paar instrumenten uit de 18de eeuw, zoals barokpauken en natuurtrompetten, die uiteraard wel op de stemming van 442 Hertz kunnen spelen. Met deze instrumenten hopen wij beter aan te sluiten bij de klankkleur, die de koperinstrumenten en de pauken in die tijd vermoedelijk gehad hebben. We spelen met het orkest dus zo “slank” mogelijk, ondanks dat het voor de strijkers met de moderne strijkstokken niet echt mogelijk is om geheel ‘authenthiek’ te spelen, maar we doen ons best zo dicht mogelijk bij dit klankbeeld te komen, dat vermoedelijk bij die tijd en Mozart past. Slank dus en met heel veel contouren in de fraseringen. We hebben naast de drie hoofdrollen en de twee spreekrollen, drie rollen toegevoegd voor jonge talenten van het conservatorium in Maastricht. .’
De opera wordt nu met de dialogen in het Nederlands en Engels opgevoerd en gezongen in het Duits en Italiaans en duurt nu zo’n 90 minuten, met een pauze. Het script zit vol met opera grapjes.
Sir Thomas:’ Ja, het is een opera over het maken van een opera, met de strijd tussen twee divas. In mijn eigen ervaring is het allemaal niet zo extreem als wij het uitbeelden, met hier en daar een uitzondering, maar de meeste zangers en zangeressen zijn heel fijne collega’s. De meeste doen echt gewoon hun werk, en goed. In deze productie overdrijven we het cliché divagedrag flink. Maar wat je vooral hopelijk zult zien is dat we echt spelen, plezier hebben. Een beetje als kinderspel. We laten zien wat er nodig is om een opera op de planken te brengen en je krijgt letterlijk en figuurlijk een kijkje achter de schermen.’
Enrico: ‘ Het plezier is daarbij inderdaad echt belangrijk. Zoals ik nu op deze repetitie ook bij het herhalen van de scène het dirigeren overliet aan de assistent-dirigent Lochlan Brown en ik zelf, voor de lol achter de piano kroop en met repetitor Wilko Jordens vierhanden piano speel. Echt voor ons plezier.’
De opera zelf heeft veel insiders grapjes, met name over divagedrag, hoge(re) gages, kosten en ook over de moderne opvoeringspraktijk. Lohengrin in Salzburg gezet in een wasserette met 200 wasmachines, en Don Giovanni in een’ Startrek-enscenering ’ op te voeren, met Don Giovanni als Darth Vader komen te sprake. Sir Thomas Allen heeft ook in zeer controversiële ensceneringen gestaan, zoals de ‘Armani’ Così fan tutte in Covent Garden.
BBC
Sir Thomas: ‘ Oh, maar er waren er nog veel meer, al dan niet met mij. De Ring van Richard Jones uit 1994 bijvoorbeeld. In mijn rol als Leo kan ik daar mooi over mopperen. Maar na al die jaren van zingen wilde ik echt met mijn handen in de klei, dingen maken, dus ben ik zelf gaan regisseren. Weg van het zingen, maar wel in de opera. Ik werk ook veel met kinderen. Iedereen dacht dat ik gek was toen ik met scholieren over Billy Budd vertelde. Dat vonden ze geweldig! De muziek van Benjamin Britten, maar vooral verhaal kwam helemaal binnen. Mensen maken tegenwoordig te veel excuses over wat opera is en moet zijn. Ik hoorde tot mijn grote schok op de BBC Radio 3, de klassieke zender, een presentator zeggen dat er een opera zou worden gespeeld. ‘Daar bent u misschien niet zo aan gewend dus ik waarschuw u maar vast.’ Schandalig dat dat gezegd wordt.’
Theater en realiteit
In deze productie wordt mede door het geestige libretto van zanger, schrijver, regisseur Christopher Gillett echt een kijkje in de operawereld gegeven en wat er nodig is om opera te produceren, dus het is niet zo toevallig dat intendant Waut Koeken juist nu met een statement komt over de financiële situatie van Opera Zuid. In een interview in De Volkskrant zegt hij: ‘Ons handelsmerk is met weinig geld grootse ervaringen scheppen, maar de rek raakt eruit. Eerst hadden we de coronacrisis, toen kwam de energiecrisis. Daarna werd het een inflatiecrisis en nu zitten we in een kostencrisis. Nog even en het lukt niet meer.’ En: ‘Geloof me, we draaien elke stuiver al tien keer om. Vroeger deden we drie titels per seizoen, nu nog maar twee. Voor een operahuis is dat het absolute minimum. En voor een plan B zal ik nooit zwichten: een opera inkorten, of zonder decor spelen, of dan maar niet meer op reis gaan naar Groningen of Utrecht. De Nederlandse operaliefhebber heeft recht op kwaliteit.’
In Der Schauspieldirektor wordt eigenlijk de noodkreet van Koeken op komische en theatrale wijze op hoog niveau geuit. De opera komt erg dichtbij de werkelijkheid.
Enrico Delamboye: ‘ We hebben gekeken naar wat we in huis hadden om deze opera te maken. Daarbij zijn er veel van de dingen in het verhaal, die niet zo ver van de werkelijk van de operapraktijk liggen, lessen voor altijd, net als de levenslessen in Cosí fan tutte. (Uniso met Sir Thomas Allen) La scuola degli amanti!’
Ook solisten Marc Pantus (die de rol van Buff zingt) en sopraan Kristina Bitenc lopen langs onze tafel en mengen zich in het gesprek. Grappend vraagt Marc aan Sir Thomas wat hij van hem vindt. Die zegt dat hij goed is. Marc:’ Schrijf dat wel op hè! Sir Thomas Allen zegt dat ik goed ben!’
Kristina zegt dat zij echt de ware prima donna van het stuk is, terwijl we vanuit een van de kleedkamers de ‘andere’ sopraan, Chelsea Bonagura horen studeren op ‘Sempre libera’ uit La traviata. Zelfs in de pauze van de repetities gaan het operaleven en het echte leven naadloos in elkaar over!
Duurzaam
Opera Zuid heeft voor deze productie de kostuums en materialen zoveel mogelijk uit eigen huis gehaald. Vanuit het idee van duurzaamheid, maar ook uit noodzaak, werd er voor de fraaie kostuums door ontwerper en hoofd van de kostuumafdeling Leo van den Boorn, zo goed als niets nieuw ingekocht. Oude kostuums die een nieuw leven krijgen, alle stoffen uit het eigen atelier, alles is verantwoord en duurzaam én het gaat er prachtig uitzien, want zoals Koeken zei, heeft het publiek recht op kwaliteit.
De laatste jaren wordt die kwaliteit van Opera Zuid regelmatig herkend en erkend, onder meer met de verkiezing van twee recente producties (Lady in the dark in 2022 en A quiet place in 2018) tot opera van het jaar door onze lezers, en Offenbachs Orphée aux enfers dingt mee naar de VSCD Klassieke Muziekprijs. Met Sir Thomas Allen, dirigent Enrico Delamboye, de prachtige solisten in de hoofdrollen en jonge talenten in de kleinere rollen, de regie van Christopher Gillett, decors van Bretta Gerreke en de kostuums van Leo van den Boorn, lijkt die kwaliteit gewaarborgd.
Der Schauspieldirektor gaat op 12 november om 14.30 uur in première in Parktheater Eindhoven en daar volgt een tournee door het land, tot en met de laatste voorstelling op 3 december in Theater aan ‘t Vrijthof in Maastricht.
Cast
De cast bestaat uit Sir Thomas Allen die o.a.Leo en William speelt, Saskia Bonarius is ondermeer Lisa, Mademoiselle Silberklang wordt gezongen door Kristina Bitenc, Madame Herz door Chelsea Bonagura, Buff e.a.is in de handen en stembanden van Marc Pantus, Herr Vogelsang e.a. worden door tenor Mitch Raemaekers gespeeld en gezongen, Eva e.a. is Neele Jacobsen, Jaap e.a. zijn rollen van Pascal Franssen en tot slot is Berend Stumphius onder meer Huub.
Met het kamerorkest van Philzuid.
Verder lezen, luisteren en kijken
Video Der Schauspieldirektor Opera Zuid
Interviews op de website van Opera Zuid
Achter de schermen bij Opera Zuid met Leo van den Boorn
Sir Thomas Allen over zijn rollen in Der Schauspieldirektor
De auteur
