Idomeneo: 4x legendarisch
In februari is Mozarts opera Idomeneo te zien in De Nationale Opera & Ballet in Amsterdam. Reden voor Franz Straatman om de geschiedenis van Idomeneo in Nederland even onder de loep te nemen.
De huidige Idomeneo productie is de vierde die het Amsterdamse operahuis in ruim vijftig jaar op de planken zette. Na een Duitstalige opvoering (Idomeneus) in 1880 bij de Hoog Duitse Opera in Den Haag, voerde de toenmalige Nederlandse Operastichting in 1973 voor het eerst Idomeneo uit.
In een romantisch ogende, kleurrijke regie, decors en kostuums van alleskunner Filippo Sanjust was de première in het toenmalige Circustheater te Scheveningen. Michael Gielen dirigeerde het Radio Kamer Orkest. In 1976 werd de productie herhaald, nu met Hans Vonk als dirigent. Ilia werd beide keren schitterend gezongen door de 39-jarige Elly Ameling.
Jongstleden 8 februari werd zij 92! En nog steeds actief in de muziekwereld. Het voelt aan als een eer om haar destijds gehoord te hebben in de enige operarol die zij zong. Zij werd groots in het Lied. Idamante werd vertolkt door de prachtige Engelse tenor Philip Langridge. Deze productie keerde nog eenmaal terug in 1983, onder de muzikale leiding van Kees Bakels. De Amerikaanse tenor Jerry Hadley zong Idamante.
De tweede Idomeneo, in 1991 geproduceerd door De Nederlandse Opera, is al even historisch. In een sullige regie van Peter Mussbach voltrok zich in het toen Muziektheater geheten opera- en ballethuis aan de Amstel. Muzikaal een ramp. Dirigent Frans Brüggen kwam met een kamerformatie uit het Nederlands Philharmonisch Orkest niet tot de spetterende Mozart-interpretatie die iedereen van deze specialist verwachtte. Een uitstekende vocale bezetting (met tenor Laurence Dale als Idamante) kreeg zò weinig dirigerende steun dat meermalen zang en orkest uit elkaar lagen. Legendarisch echter de Ilia van de 28-jarige Annegeer Stumphius. Zij gaf vocale glans aan deze mislukte productie.
In 2004 pakte DNO de draad van Idomeneo op met alweer een nieuwe productie. Het echtpaar Karl-Ernst en Ursel Herrmann zorgde voor een voor het oog wonderschone uitbeelding, waar Hartmut Haenchen met het Nederlands Kamer Orkest een puntgave orkestrale onderlaag aan toevoegde. Hier voor het eerst een mezzo in de rol van Idamante: niemand minder dan de 34 – jarige Joyce DiDonato. Op 13 februari wordt zij 56. De productie werd herhaald in 2011.
2025: een nu al legendarische enscenering met heftig bewegende dansers en zwiepende rode koorden. En weer met een mezzo in de rol van Idamante: Cecilia Molinari. Legendarisch werd de productie ook door de ingreep die regisseur Sidi Larbi Cherkaoui zich veroorloofde. In de slotscène kondigt Elettra aan om haar vermoorde broer Orestes te zullen volgen ín de ‘diepste afgrond’, dus zelfmoord te plegen. Zij kan de liefde van Idamante en Ilia niet aanzien. Zij pleegt zelfmoord. Maar Cherkaoui draait de zaak om: Elettra blijft leven en Idamante en Ilia worden vermoord op last van Idomeneo. Dood lagen zij op het voortoneel. Terwijl La Voce duidelijk iets anders verkondigde en het koor in jubel losbarstte. Cherkaoui perste zijn idee dat machthebbers nooit hun macht afstaan op het ‘lieto fine’. Het zag er niet alleen verwarrend uit, maar ook ongeloofwaardig. Logisch dat in het matige applaus voor de regisseur zich een dun boe-geroep mengde.
Verder luisteren
De gehele uitvoering van Idomeneo uit 1983 in de Amsterdamse Stadsschouwburg is hier te beluisteren.
De auteur
