De Lohengrin van de Deutsche Oper am Rhein heeft een bedenkelijke regie, waarin lang niet alles aantrekkelijk is. Maar voor een groot deel wordt de voorstelling gered door de goede prestaties van de zangers. Wel mooi dus, maar helaas geen ‘Gesamtkunstwerk’.

Als het doek opengaat, springen borden met ‘Occupy this bank’ en ‘We are the 99%’ ons tegemoet. We zijn in het Düsseldorfse theater van de Deutsche Oper am Rhein voor Richard Wagners Lohengrin. De protesteerders confronteren het publiek meteen met de eerste vraag van de avond: hoe gaat regisseuse Sabine Hartmannshenn het mythologische Lohengrin-verhaal koppelen aan de huidige financiële wereld?

Wagners Lohengrin kent een zeer politieke geschiedenis. Het is het verhaal van de religieuze graalridder Lohengrin, die verschijnt ten tijde van politieke crisis in Brabant: de hertog verdwenen, zijn zus Elsa van moord beschuldigd en een aankomende oorlog met de Hongaren. Te midden hiervan is Lohengrin een metafysisch figuur, een religieus object dat het verhaal binnenkomt als antwoord op de onzekerheid van het volk.

De opera komt voort uit Wagners politieke betrokkenheid: de crisis in Brabant is niet los te zien van Wagners visie op de Duitse politiek in de jaren 1840, met uiteindelijk de revolutie in 1848, waar Wagner zelf aan meedeed. De connectie tussen Lohengrin en politieke crises is dus nieuw noch ondenkbaar. Maar in Düsseldorf wordt de analogie met de financiële wereld matig uitgewerkt en blijft het publiek vooral met vragen zitten.

De Brabantse adel wordt voorgesteld als een bank en haar werknemers, met koning Heinrich als CEO. Als Lohengrin en Telramund het gevecht om Elsa’s rechtszaak aangaan, worden de zwaarden ingeruild voor modern wapentuig: een koffertje met geld en een brief. Koffertje en brief zijn het nieuwe ‘Leitobjekt’ in deze regie, en verschijnen aan Telramund, die spontaan het gevecht verzaakt. Maar wat doet Telramund met het koffertje? En wat staat er in de brief?

Telramund keert uiteindelijk met koffertje en brief terug naar Lohengrin als deze op het bruidsbed ligt met Elsa. Hij steekt zijn ‘wapen’ dramatisch naar voren, maar zonder zwaard ziet deze beweging er onzinnig uit. We hebben geen idee waarom Telramund Lohengrin met het koffertje ‘aanvalt’. Als Lohengrin vervolgens zijn identiteit in een muzikaal prachtige scène bekendmaakt, beschrijft hij het koffertje als een magisch zwaard, ring en een hoorn – maar hoe kwam het dan bij Telramund terecht, en wat is de relatie met de brief?

De regie wordt overigens niet geholpen door het enigszins saaie bühnebeeld. Het koor staat wat rommelig opgesteld midden op het toneel en het lichtontwerp doet weinig om het spannender te maken: alle karakters worden ongeveer even sterk belicht. Het vrij klassieke decor moet Brabant voorstellen als een bankgebouw.

Als het ‘Leitobjekt’ mysterieus is, staat de parallel met de bancaire sector ook op losse schroeven. De adel roept om een transcendente oplossing voor een werelds probleem (de financiële crisis), maar die oplossing (Lohengrin) blijkt een fabel. Dat kan als een belangrijke moraal worden gezien, maar is nauwelijks specifiek voor de financiële sector. Over verdere parallellen kunnen we vooral speculeren. Ook de Occupy-protesteerders komen niet terug.

Waar de regie onduidelijk is, is de zang veel beter. Oude rot in het vak Hans-Peter Köning (Heinrich der Vogler) mag dan geen verrassing zijn, maar hij zingt stabiel, met veel volume en présence.

Aanwezig is ook zeker Roberto Saccà (Lohengrin), die we vorig jaar nog zagen als Walther in Die Meistersinger von Nürnberg bij De Nationale Opera, en die hier goed zingt en een indrukwekkende, ontroerende slotscène weggeeft. Simon Neal (Telramund) heeft helaas hoorbaar last van zijn stem, maar zingt in het begin toch uitstekend.

De enige valse noot is de Elsa van Manuela Uhl, die er een merkwaardige techniek op nahoudt en eigenlijk alleen maar klinkers zingt. Door het ontbreken van medeklinkers is zij onverstaanbaar en klinkt vrijwel alles legato. Alexandra Petersamer (Ortrud) zingt zoveel trefzekerder dat je welhaast gaat sympathiseren met de antagonist.

Een opvallende rol, tot slot, is de Heerrufer van Bogdan Baciu: een kleine bijrol die hij uitstekend zingt en acteert. Hierbij wordt hij overigens geholpen door de mooie akoestiek in Düsseldorf, die elke stem direct de zaal in draagt.

Het Düsseldorfer Symphoniker onder leiding van Axel Kober overtuigt helaas niet. Waar het mag uitpakken klinkt het orkest goed, maar in de zachte, intieme passages en de overgangen is het allemaal net niet: soms een beetje vals, soms onzeker en vooral vaak een beetje ongelijk. De intieme strijkerspartij van het Vorspiel klinkt, met name in het da capo aan het einde, dan wel weer erg mooi (en als ervaringsdeskundige mag ik verklappen dat die partij best verraderlijk is).

Lohengrin is in mei en juni nog te zien, dan in het theater van de Deutsche Oper am Rhein in Duisburg. Zie voor meer informatie www.rheinoper.de.