Triomf voor Bieito’s rauwe Lady Macbeth
In de nieuwe productie van Lady Macbeth uit het district Mtsensk bij de Vlaamse Opera komen directie, regie en zang samen in een indrukwekkend, rauw maar realistisch geheel. De première op vrijdag 21 maart in Antwerpen was een ware triomf.
Lady Macbeth uit het district Mtsensk van Sjostakovitsj mag met recht één van de meest gruwelijke opera’s worden genoemd. Zeker ten tijde van de première, 22 januari 1934. Naast overspel, vrijpartijen en een aantal gruwelijke moorden bevat de opera een ware verkrachtingsscène.
Genoeg ingrediënten om het werk te laten floppen. Maar het tegendeel bleek waar: de première was een waar succes. Echter, na een vernietigend anoniem artikel in het communistische dagblad Pravda – naar men zegt zat Salin zelf achter het stuk – verdween de opera voor dertig jaar van de planken.
Nu, tachtig jaar later, brengt de Vlaamse Opera een indrukwekkende voorstelling van het werk onder de bezielende leiding van Dmitri Jurowski, wiens vader in het orkest zat bij de wereldpremière van de legendarische vijftiende symfonie van de componist en die, zo kunnen wij lezen in het programmaboek, net als zijn vader, de grootvader van de dirigent, bevriend was met Sjostakovitsj.
Het orkest triomfeerde tijdens de première, afgelopen vrijdag. Het speelde de pannen van het dak. Er werden zelfs oordopjes uitgedeeld aan bezoekers die te dicht op de fanfare zaten, zó luid klonk het af en toe. De charmante zaal van Antwerpen is wellicht niet de meest geschikte voor dit werk, maar de partituur is prachtig en kent eveneens vele ingetogen passages. Jurowski was duidelijk in zijn element en liet het orkest spelen zoals het lange tijd niet klonk; zeer intens en accuraat.
Voor de regie had de Vlaamse Opera het Spaanse enfant terrible Calixto Bieito uitgenodigd. Bieito deinst er niet voor terug om grofheid en naaktheid te tonen. Zijn Entführung aus dem Serail bij de Komische Oper Berlin is bijvoorbeeld berucht. Nagenoeg de gehele cast moet daar uit de kleren. Zo’n regiestijl past zogezegd beter bij de rauwheid van Lady Macbeth.
De opera speelt zich bij Bieito af op het terrein van een Texaanse oliebaron. Het huis van Katerina en de Izmajlovs staat letterlijk in modder, tussen de olietoren en het werkveld van het personeel. De werkers zitten allemaal grotendeels onder de modder.
Het verhaal wordt verteld in een onverbloemd realisme, getrouw aan de partituur. In wezen is het een ‘ouderwetse’ enscenering. Hier is een verkrachtingscène gewoon een realistisch geregisseerde, ruwe verkrachtingsscène en een moordscène een bijna filmisch goede moordscène: zonder opsmuk en rare fratsen. Behalve dat werd er zeer indrukwekkend geacteerd door alle zangers.
Aanvoerster was de Litouwse Ausrine Stundyte in de titelrol, die met haar zeer intense spel en massieve stemgeluid de zaal volledig veroverde. Zij was nogal tenger van postuur en had daardoor een zeer kwetsbare uitstraling, maar ondertussen hield zij zich kranig staande in de wereld waarin de Texaanse oliebaron, de vader van haar echtgenoot, de scepter zwaaide.
Ze zong prachtig in de fijnbesnaarde scènes, maar wist ook krachtig uit te halen waar de partituur dat vereiste. Hoogtepunt was het slot, waar zij op heftige wijze Sonjetka wurgde en vervolgens rustig zittend voor het oog van het publiek haar eigen keel doorsneed. Indrukwekkend.
De Tsjechische tenor Ladislav Elgr zong de rol van Sergej, die als enige in de seksscènes af en toe zijn achterwerk moest tonen aan het publiek. Hij speelde zijn rol eveneens zeer overtuigend. Zijn sterke tenor had een lyrisch tintje en paste daardoor uitstekend in de rol van de rokkenjager.
De veteraan John Tomlinson vertolkte de rol van de pedante oliebaron en speelde diens hang naar seksuele machtswellust uitstekend. Zijn pregnante stemgeluid is nog steeds present, maar zijn bereik is zodanig versleten dat de hogere passages niet meer geheel vlekkeloos voor de dag komen. Maar zijn sonore bastonen zijn nog steeds van uitstekend niveau.
Zijn dood was spectaculair te noemen: hij at een door Katerina voorgeschotelde maaltijd met rattengif. Zoals het officieel schijnt te zijn, leidt het eten van rattengif meteen tot maagbloedingen. De tong van Tomlinson kleurde dan ook overduidelijk rood toen hij uiteindelijk zijn laatste adem uitblies. Weer een staaltje filmisch realisme.
Zinovi werd prima neergezet door Ludovit Ludha, die met zijn lange haar in staart wel iets weg had van Tomlinson, die zijn vader speelde. De rest van de bezetting was van zeer hoog niveau, met als uitschieters de Aksinja van Liene Kinča en de haveloze boer van Michael J. Scott, die het lijk van Zinovi ontdekt.
Deze Lady Macbeth was een ware triomf voor het drietal waar de opera om draaide: de zangeres, de dirigent en de regisseur. Het komt niet vaak voor dat deze gedrieën moeten wedijveren om de gunst van het publiek, maar hier was het werkelijk aan de orde. Als je niet terugdeinst voor ruw realisme is deze voorstelling een absolute aanrader.
Lady Macbeth uit het district Mtsensk is nog tot en met 6 april te zien. Zie voor meer informatie de website van de Vlaamse Opera.
De auteur
13Reacties
Was er gisteren bij – onvergetelijk! Vooral Jurowski en Stundyte die een ovatie kreeg zoals ik hem daar nog nooit eerder heb gehoord, en terecht!
“Bieito deinst er niet voor terug om grofheid en naaktheid te tonen” is net zoiets als “Wilders zet voorzichtig vraagtekens bij de multiculturele samenleving”.
Meer recht aan de situatie doet de constatering “Bieito heeft een obsessief-compulsieve stoornis om grofheid en naaktheid te tonen.” De drang komt voort, aldus Mens en Gezondheid (altijd bij de hand als de Konwitschny’s en Bieti’s in de buurt zijn), uit onvermijdelijke gedachten. Een dergelijk persoon met voornoemde gedachten acht het uitvoeren van bepaalde rituelen (!) dan ook van zeer groot belang. Wanneer dit niet zou worden nageleefd, zouden er vervolgens schadelijke gevolgen kunnen optreden. Voorbeelden van handelingen zijn wanneer iemand telkens controleert of de kraan wel dicht zit, de deur op slot is, de stekker van het strijkijzer wel uit het stopcontact is gehaald. En dus ook of er wel genoeg on- en wansmakelijks op het opera-toneel te zien is.
De aandoening komt voort uit angst.
Dus als ik het goed begrijp, hebben een heleboel beschaafde mensen een geweldige avond gehad, mede omdat een verkrachting realistisch werd nagebootst???
Ja, Onno, ik vrees van wel. Dat zijn de wetten van het moderne regietheater: de Wologa ligt in Texas en als wij onze frustraties voor een zelfbenoemd “modern” publiek kunnen etaleren, zullen wij dat zeker niet laten!
De keuze voor Calixto Bieito als regisseur van de Vlaamse (of Texaanse) “Lady Macbeth van Mstensk” had mij al op voorhand doen afzien van een reisje naar Antwerpen. De berichten over oordopjes en een leeftijdslimiet van 16 jaar voor het publiek vanwege nogal expliciete seks op het toneel – bij deze regisseur (misbruikt op een Jezuïetenschool!) min of meer obligaat – hebben daar allesbehalve verandering in gebracht. Toch bekroop mij een vraag: waarom hebben de meeste operaliefhebbers zo’n afkeer van seksscènes en vinden zij het zeer realistisch doodschieten of -steken van mensen zo gewoon?
Temeer dat die seks- en geweldscenes expliciet zo in het libretto staan. Niet dat dat zo mijn smaak is maar hoe moet men dat dan uitbeelden?
Pieter de Haan: mee eens in die zin dat ik een enorme hekel heb aan geweld. Of dat nu gewelddadige seks of het in elkaar slaan of doodschieten van personen betreft, maakt daarin niet veel uit. Om die reden kijk ik vrijwel geen tv meer. En als ik een opera bezoek blijf ik liever ook van verschoond.
Wat mij stoorde aan de recensie was de enthousiaste toon waarop over de ‘gruwelijke’ geweldscenes en de verkrachtingsscene werd geschreven. Ik vond dit ongepast. Los daarvan gun ik iedereen zijn of haar avondje uit. Zelf ga ik niet naar de opera om realistisch gruwelijk geweld te zien. Bloot in opera vind ik obligaat en ‘realistische’ seksscènes lachwekkend.
Stefan: wat is er mis met enige terughoudendheid?
Is ook absoluut niet waar dat in het libretto de seksscènes “expliciet zo” [dus zoals Bieito ze presenteert] in het libretto staan. Het libretto (ik baseer mij op de Engelse vertaling) spreekt in termen van “belagen”, “het bed delen” e.d.
Het verschil tussen seksscènes en geweldscène in opera’s is eenvoudig verklaard. In vrijwel geen enkel libretto staan expliciete seksscènes, die komen meestal uit de vertroebelde gedachtenwereld van de regisseur. En geweldscènes in opera’s zijn vrijwel nooit realistisch, eerder potsierlijk. Dat je ze toch accepteert komt door de impact van de eraan ten grondslag liggende muziek.
OK, het kan ook met enige terughoudendheid, suggestief dus – en eerlijk gezegd heb ik het ook liever zo -op toneel tenminste- Maar de echte wereld is nu éénmaal -deels- gewelddadig. Daarvoor compleet de ogen sluiten (of geen tv meer willen zien) haalt daartegen helaas niets uit. Laten we met onszelf beginnen. Amen 🙂
Ik zie liever een regie die meer aan mijn eigen verbeelding overlaat.
Ga eerst zelf kijken, en vorm dan uw oordeel 🙂
@Mark-Jan: ik moet zuinig zijn, gaat me inclusief reis -en verblijfskosten minstens 100 euro kosten, ik hou niet van gokken. Ik vertrouw op de deskundigheid van de recensent van Place de l’Opera.