Der Ring des Nibelungen regisseren in het Wagner-walhalla Bayreuth: menige operaregisseur droomt ervan. In 2013 was het de beurt aan Frank Castorf. Ook deze zomer is zijn productie nog te bewonderen. Peter Franken reisde af naar Beieren en doet verslag van vier avonden Ring. In deel drie: Siegfried.

Na een geslaagde Walküre een deceptie: Siegfried valt ernstig tegen.

Net als bij de voorgaande afleveringen wordt ook in deze productie veel werk gemaakt van het decor. Aan de ene zijde van het draaitoneel een monumentale weergave van Mount Rushmore, met de koppen van Marx, Lenin, Stalin en Mao in plaats van de gebruikelijke vier presidenten. Aan de andere zijde een collage van beelden van Alexanderplatz in Berlijn: postkantoor, U-bahnstation, cafetaria, bioscoop, wereldklok. Aan de Rushmore-kant staat een kleine camper op de voorgrond: huize Mime.

Net als in Das Rheingold ook hier veel gooi-en-smijtwerk. Van elk meubelstuk kun je voorspellen dat het vroeg of laat – meestal vroeg – zal worden omgeschopt of weggesmeten. Infantiel theater.

De koppen van de eigentijdse halfgoden suggereren een wereld waarin de socialistische heilstaat definitief tot stand is gekomen. Olie is niet waar het om gaat, dat is slechts een middel. Voor een hoogontwikkelde industriestaat zijn kapitaal en energie onontbeerlijk en olie levert beide.

De troosteloze beelden op Alexanderplatz laten de grauwe realiteit van deze heilstaat zien. Het dagelijks leven in een socialistische republiek als de DDR is geen pretje, maar alles zal ongetwijfeld beter worden. Keulen en Aken zijn ook niet op één dag gebouwd. De kameraden moeten geduld hebben, hun nageslacht zal hen dankbaar zijn.

In deze Ring-productie wordt de toeschouwer betrokken in de persoonlijke frustraties van regisseur Castorf. Geboren als DDR-burger heeft hij ‘de leugen moeten leven’ en de teloorgang van die luid verkondigde ideaalmaatschappij aan den lijve ondervonden.

Het verhaal van de Ring wordt slechts verteld doordat de zangers hun tekst debiteren en grotendeels laten zien wat in het libretto staat. Feitelijk is de bijdrage van de regisseur in dit opzicht verwaarloosbaar, afgezien van diens standaardrepertoire: video, vervreemding (krokodillen in de laatste scène), slapstick (een knipogende Lenin) en improvisatie.

De aandacht voor personenregie is wederom verwaarloosbaar. Er wordt veel naar de zaal gezongen, terwijl de aangesprokene wegloopt of iets anders gaat doen. Zo is Mime tijdens zijn vraag- en antwoordspel met Der Wanderer grotendeels buiten beeld. En bij de confrontatie van Siegfried met Der Wanderer zijn beiden ver van elkaar verwijderd: de één loopt op een brug boven de Rushmorekoppen, de ander drentelt beneden rond.

Siegfried tracht voor de vorm een zwaard te smeden, maar wandelt uiteindelijk met een Kalashnikov de wijde wereld in. Fafner is niet getransformeerd tot draak, maar uitgedost als pooier, een weinig opvallend beroep op de Alix. Hij wordt doorzeefd met kogels uit Siegfrieds geweer.

De afrekening met Mime is voorspelbaar grof. Na hem dood geslagen te hebben, kiept Siegfried een vuilnisemmer over hem leeg. Berlin Alexanderplatz staat synoniem voor low life, zo veel is wel duidelijk.

De Waldvogel is prachtig uitgedost, heeft wel wat moeite met haar enorm wijd uitstaande en zonder twijfel tamelijk zware kostuum. Ze gedraagt zich meer als vrouw dan als vogel en is duidelijk seksueel in Siegfried geïnteresseerd. Aan het einde van de tweede akte komt het er dan eindelijk van als hij haar buiten beeld bestijgt. Gelukkig brengen de videobeelden uitkomst, anders hadden de toeschouwers dit dramaturgische hoogtepunt gemist.

Der Wanderer ontmoet Erda op het terrasje van een cafetaria op de Alix. De vaste figurant (Patric Seibert) serveert een enorme berg spaghetti en sleept overdadige hoeveelheden wijn en bier aan. Als zij is uitgezongen en Der Wanderer met zijn monoloog begint, verdwijnt het personage Erda, maar komt terug als hoer met een blonde pruik. Ze probeert hem te pijpen, maar hij wordt weggeroepen omdat Siegfried eraan komt. Uiteindelijk blijft Seibert met de rekening zitten.

Als Siegfried op de rots van Brünnhilde aankomt, treft hij daar wat vormeloze, onbestemde rommel. Hij zingt zijn tekst die, zoals te verwachten was, geen enkele relatie met het toneelbeeld heeft. Toch nog onverwacht komt Brünnhilde tevoorschijn vanonder een hoop textiel in schutkleur. Beiden zingen dat het een lieve lust is, uiteraard zonder elkaar een blik waardig te gunnen.

Door een draaiing van het decor speelt dit zich af op hetzelfde terrasje waar Der Wanderer en Erda elkaar eerder troffen. Tijdens de scène verschijnen er een paar mechanische krokodillen, waarvan eentje de Waldvogel, wel zonder haar verentooi, probeert te verslinden. Een andere krokodil wordt door Siegfried onschadelijk gemaakt door een parasol in zijn bek te rammen.

Siegfried redt de Waldvogel en wil meteen weer met haar aan de gang, wat verhinderd wordt door een geïrriteerde Brünnhilde. Duidelijk is dat zij louter en alleen een paar zijn omdat het libretto dat aangeeft en de regisseur contractueel verplicht was dit te laten staan. Meer heeft de relatie niet om het lijf. Wellicht onbedoeld maakt dat Siegfrieds gedrag in Götterdämmerung wel makkelijker te duiden.

Ook hier weer meer aandacht voor het uiterlijk van de vrouwen dan de mannen. Der Wanderer en Alberich lopen erbij als groezelige types (lang, onverzorgd haar, tanktop onder een gore jas, etc.). Dat gaat hoe dan ook ten koste van enige empathie van de kant van de toeschouwer. De heren moeten als het ware beter zingen dan gewoonlijk om hun optreden te redden en dat lukt hen allerminst. Alleen Mime (Andreas Conrad) brengt het er zingend en spelend zo aardig van af dat het publiek hem in de armen sluit.

Mirella Hagen zette een leuke Waldvogel neer en Nadine Weissmann is net als in Das Rheingold een adequate Erda. Catherine Foster wist te overtuigen als Brünnhilde, zonder echter vocaal het hoogste niveau te halen.

Albert Dohmen was als Alberich goed op dreef, hoewel hier en daar wat ongelijkmatig. Wolfgang Koch (Der Wanderer) leek zo nu en dan de wijs kwijt te zijn: hij zong de juiste tekst, maar niet de bijpassende noten.

Bij de Siegfried van Stefan Vinke was dit nog erger het geval. Geafficheerd als een grote verbetering ten opzichte van zijn voorganger, de tegenvallende Lance Ryan, vond ik hem toch wat schreeuwerig en ook in de lyrische passages weinig subtiel. Sowieso ging deze Ring mank onder schreeuwerig gezang op de momenten dat de mannen onder elkaar bezig waren. Ook hier gold dat alles beter gaat als er vrouwen bij zijn.

Het orkest speelde wederom prachtig. Feitelijk redden Kirill Petrenko en zijn mensen de avond.

Goed beschouwd steeg het niveau van de in Bayreuth gecontracteerde zangers niet uit boven dat van de Nederlandse Reisopera enige jaren geleden. Met geld is toch niet alles te koop en dat zal de gedesillusioneerde socialist Castorf misschien heimelijk plezier doen.

Luid en langdurig boegeroep was er na de tweede en derde akte; gejuich voor de zangers en de dirigent. Mijns inziens terecht. Deze Siegfried was op zijn zachtst gezegd problematisch. Met een gevoel van heimwee naar de voorstellingen in Enschede verliet ik het Festspielhaus.

Morgen de slotdag: Götterdämmerung.