Op de één na warmste dag (14 september) zette Opera Vlaanderen zijn seizoen 2016/2017 in. Het publiek kreeg een oranje doosje met pepermuntpilletjes om de mond vochtig te houden in het overigens redelijk geventileerde Antwerpse operahuis. Op het programma stond De zaak Makropoulos van Leoš Janáček. Een sterke productie.

Een indrukwekkend ogende rechtbank met zes zetels achter een lange tafel. Vrouwe Justitia, zonder blinddoek, in een gouden lijst erachter en de Tsjechische vlag ter zijde. Dat zag de premièrebezoeker van de nieuwe productie van De zaak Makropoulos bij binnenkomst.

De orkestrale inleiding, een even dreigend als woest muziekstuk, werd door de van oorsprong Tsjechische gastdirigent Tomáš Netopil met felheid ingezet. Het orkest reageerde met een bezetenheid die de oren op steeltjes zette. Maar de ogen? Die werden verbaasd bij de opkomst van zes motorduivels in zwarte, glimmende pakken en glanzend zwarte helmen. Zij zetten zich achter de tafel en begonnen paperassen om te keren. Uiteindelijk hield één van de motorbikers triomfantelijk wat stukken omhoog, waarna het zestal in ganzenpas het podium verliet. Een raadselachtig begin uit het brein van de Hongaarse regisseur Kornél Mundruczó.

De rechtbank fungeerde daarna als kantoor van advocaat Kolenaty, die goudgeld verdient aan een langslepend proces tussen twee partijen die een erfenis betwisten. Met de advocaat betreedt een bejubelde operazangeres het kantoor. Emilia Marty is haar naam. Zij is geïnteresseerd in het proces en blijkt over heel wat achtergrondkennis te beschikken. Gaande het verhaal krijgen steeds meer mannen interesse voor de raadselachtige figuur van Marty.

Levenselixer

De muziek die Janáček componeerde voor de overlappende scènes in vier bedrijven (terecht als één geheel zonder pauze gepresenteerd) prikkelt de fantasie. De enscenering in een vage hotellobby-achtige ruimte droeg eraan bij dat de oren gericht bleven op die veelkleurige en ritmisch spannende orkestmuziek, met daarin één geweldige centrale figuur: Emilia Marty.

Marty is een raadselachtige persoon, vanwege haar kille houding jegens de opdringerige mannen (stond er daarom een enorme ijskast in de lobby?). Voor de rol werd de Zwitserse sopraan Rachel Harnisch gecontracteerd. Zij zong haar krachtpartij met ongelooflijk elan.

Heel langzaam vielen de lagen af van Marty, die al 337 jaar doorleefde onder verschillende namen. Zij dankte haar bijzondere status aan een elixer dat haar vader als lijfarts van de Habsburgse keizer Rudolf II maakte. Die wilde lang leven, maar beval zijn arts het middel eerst op de dochter uit te proberen.

Nu zij toch ouderdomsverschijnselen begint te vertonen, wil Marty de formule van het elixer hebben. Die tekst zit bij de stukken van het erfenisconflict. Marty is berekenend in haar omgang met de opdringerige mannen: die moeten voor haar dat recept te pakken krijgen.

Steeds naakter

In de regie werd de figuur van Marty steeds naakter, totdat er een geheel kale vrouw op het toneel stond. Vanwege de atletische gestalte van Harnisch en door haar expressieve sopraanstem werd de onthulling een schokkende kijk- en luisterervaring. Haar groeiende inzicht dat zo’n lang leven toch eigenlijk zinloos is, leidde uiteindelijk tot verbranding van het document.

Geen wonder dat het Antwerpse operapubliek met stormachtig applaus reageerde op de prestatie van Rachel Harnisch. En ook voor het orkest dat Netopil (geslaagde chef-dirigent bij de opera van Essen) zo stuwend door Janáčeks noten leidde, klonk veel applaus.

Het grote aantal rollen was met uitstekende stemmen ingevuld, met als voornaamsten de klankvolle Hongaarse bas-bariton Károly Szemerdy als de advocaat Kolenaty en de Amerikaanse mezzo Raehann Bryce-Davis als de opkomende zangeres Kristina, die idolaat is van Marty.

Muzikaal was het een sterke productie en na een valse start was de enscenering dienstbaar aan Janáceks voorlaatste opera.

De zaak Makropoulos is nog tot en met 22 september te zien in Antwerpen en vervolgens van 2 t/m 9 oktober in Gent. Zie voor meer informatie de website van Opera Vlaanderen.