Met een grauwe en gewelddadige productie van Le Prophète besluit de Deutsche Oper Berlin zijn vierjarige Meyerbeer-cyclus. De grand opéra over religieus fanatisme komt in handen van regisseur Olivier Py lelijk en eentonig voor de dag. Groots zijn de prestaties van de drie hoofdrolspelers.

De Franse regisseur Olivier Py staat flink in de belangstelling. In Brussel ging onlangs zijn geprezen enscenering van Dialogues des Carmélites in première en Euroscoop bracht zijn regie van de oerversie van Der fliegende Holländer opnieuw onder de aandacht. Op 26 november ging in Berlijn Le Prophète in première, na Dinorah, Vasco da Gama en Les Huguenots het laatste deel van de Meyerbeer-serie van de Deutsche Oper.

Le Prophète is niet vaak te zien. Het Aalto-Musiktheater in Essen bracht in het voorjaar een productie van Vincent Boussard en in juni presenteerde het operahuis van Toulouse een nieuwe enscenering van Stefano Vizioli; meer voorstellingen weet Operabase.com in 2017 niet te vinden.

Meyerbeers opera is losjes gebaseerd op het leven van Jan van Leiden, die in 1534 met de wederdopers een theocratie in Münster grondvestte. Minder dan een jaar later werd hij verslagen door zijn vijanden, die hem martelden en ombrachten, en zijn lichaam in een kooi aan de toren van de Lambertikerk lieten rotten (de kooi is nog altijd te zien).

Meyerbeer en zijn librettisten Eugène Scribe en Émile Deschamps maakten het verhaal persoonlijker door nadrukkelijk in te zoomen op de relaties van Jean (Jan) met zijn verloofde Berthe en zijn moeder Fidès. Voor Olivier Py is de politieke component van de handeling echter het belangrijkste. Met zijn regie wil hij laten zien hoe sociale ellende een bakermat is voor religieus fundamentalisme.

Traditioneel

De eerste akte toont een grauw arbeidersmilieu ergens in de twintigste eeuw, geïnspireerd door de banlieues van grote Franse steden. Hoop en perspectief hebben de mensen niet, wel twee grote billboards met ondergoedreclames. Graaf Oberthal (de gelikte, vocaal sterke Seth Carico) heeft de macht stevig in handen, tot de drie wederdopers Zacharie, Jonas en Mathisen (knap bezet met Derek Welton, Gideon Poppe en Noel Bouley) de mensen verenen met hun religieuze praat en een opstand teweegbrengen, waarvoor ze Jean tot leider kronen.

Py maakt duidelijk dat er van echt geloof geen sprake is; de christelijke religie wordt voor het karretje van een paar machtswellustelingen gespannen, die profiteren van de onvrede onder het volk. Treffend voorbeeld: Jean heelt op messiaanse wijze een paar blinden en kreupelen, die vervolgens bij Jeans secondanten een beloning voor hun ‘wonderbaarlijke genezing’ incasseren.

Waar Oberthal al gewelddadig heerste, is de hand van Jean nog veel harder. Vanaf de derde akte vindt er schijnbaar onophoudelijk geweld plaats op het toneel: waterboarding, verkrachting, ordinair schoppen en slaan, executies. Zeggingskracht heeft het niet, het is vooral vermoeiend. Er moeten toch spannender manieren zijn om de ijzeren greep van de wederdopers voelbaar te maken dan met deze clichétaferelen, die al een paar decennia in het handboek voor onaangenaam regietheater staan.

Dieptepunt is het ballet, gechoreografeerd door Py zelf. Het stalen decor van Pierre-André Weitz draait doorlopend rond (afgekeken van Boussard in Essen, die precies hetzelfde deed?). De dansers verrichten tot vervelens toe dezelfde handelingen. Een man staat zich in een emmer te wassen, een andere man doet gymnastiek, een vrouw wordt achternagezet en verkracht (maal tien) enzovoort. Nadat het toneel eindelijk tot stilstand komt, breekt een gepassioneerd boegeroep los, gecounterd door een ongeveer net zo grote groep bravoroepers.

Het vertrekpunt van Py is zo gek nog niet, aangezien krachtige prekers en fundamentalistische ideologieën nog altijd veel kunnen losmaken in sociale probleemgebieden. De regisseur werkt het echter oppervlakkig en voorspelbaar uit. De actuele problematiek komt ondanks de actualisering nergens dichtbij. Daarbij is de aankleding – soldatenkostuums, saaie pakken, pistolen, geweren – zo vertrouwd dat je het haast een traditionele productie zou kunnen noemen.

Orgie

Jean wordt neergezet als een twijfelaar. Hij wil de wederdopers eigenlijk niet aanvoeren, maar gaat overstag zodat hij het onrecht kan wreken dat Oberthal hem aangedaan heeft. Hij laat zich vervolgens meeslepen door zijn macht, totdat hij op het toppunt van zijn heerschappij zijn moeder weer ziet. Dan slaat de twijfel opnieuw toe.

Stertenor Gregory Kunde zet deze ontwikkeling mooi neer. Met zijn ruige, heroïsche geluid uit hij zich niet alleen als despoot, maar ook als twijfelende zoon zeer overtuigend. Hij gaat weliswaar niet altijd vloeiend door de zanglijnen van Meyerbeer, maar maakt dat helemaal goed met zijn toon en expressie.

Het moment suprême voor Jean is de finale, waarin hij het paleis waarin hij gekroond zou worden opblaast, met iedereen erin. Die scène valt helaas in het water, omdat Py op de galerij boven het kroningstafereel een orgie regisseert. Op de voorgrond saai geklede burgers, erboven de poedelnaakte, afgetrainde lichamen van het corps de ballet: één keer raden waar iedereen naar kijkt… Voor een regisseur die in het programmaboekje stelt dat je “ziet met je oren en hoort met je ogen” een regelrechte flater.

Fidès wordt machtig gezongen door Clémentine Margaine. Haar mezzosopraan is een enorm gevaarte. Niet altijd even genuanceerd, maar passend bij de dominante vrouw die ze vertolkt. Een stem om niet snel te vergeten!

Het instrument van sopraan Elena Tsallagova is evenmin klein. Haar timbre is lichter en jonger, maar qua volume doet ze voor niemand onder. Ze zet een beweeglijke, sprankelijke Berthe neer, in haar fysieke acteerwerk net zo soepel als in haar coloraturen.

De grootste muzikale hoogtepunten komen niet van de cast en ook niet van het door Erique Mazzola enigszins onopvallend geleide orkest, maar van het Deutsche Oper-koor, dat homogeen en met veel heroïek de sterren van de hemel zingt. Alleen op de momenten dat de koorleden zich vol overgave in Meyerbeers noten vastbijten, voelt deze grand opéra echt groots aan.

Le Prophète is nog tot en met 7 januari te zien. Zie voor meer informatie de website van de Deutsche Oper Berlin.