De Brusselse Munt brengt twee eenakters: Il prigioniero van Luigi Dallapiccola uit 1948 en Das Gehege van Wolfgang Rihm uit 2008. Net iets meer dan twee uur, inclusief pauze, maar meer dan genoeg door de heftigheid en de kracht van de inhoud.

Schelle, felle akkoorden klinken er aan het begin van Il prigioniero. Ze hadden van Olivier Messiaen kunnen zijn, maar ze werden geschreven door Luigi Dallapiccola. De krachtige wijze waarop het symfonieorkest van de Munt onder leiding van de Franse dirigent Franck Ollu dit heftige begin realiseert, zet het drama meteen onder spanning.

De partituur van ruim veertig minuten beschrijft op aangrijpende wijze de laatste uren van een gevangene in handen van de Spaanse inquisitie. De componist ontleende een deel van het door hem geschreven libretto aan een verhaal van Charles de Coster over Thijl Uilenspiegel (1867). Een andere bron vormde een verhaal van Auguste Villiers de l’Isle-Adam (1888), getiteld De marteling door de hoop.

De felle akkoorden openen de proloog, waarin de moeder van de gevangene als in een droom de martelgang van haar zoon ziet, die eindigt in de dood. Op dat woord schetteren weer die helse geluiden uit het orkest. Het blijken in de hallucinerende geest van de gevangene ook de klanken van Klokke Roeland, die over Gent de bevrijding uitstort. “Philips, Philips, de dagen van jouw heerschappij zijn geteld”, schreeuw-zingt de gevangene. De uitdrukking die bariton Georg Nigl in die passage legt, gaat door merg en been.

Het is echter valse hoop op bevrijding. Want op dat moment doemt de cipier weer op, nu als grootinquisiteur, om de gevangene naar de brandstapel te slepen.

De cipier/grootinquisteur, met listige expressie gezongen door tenor John Graham-Hall, bezorgt de gevangene de laatste en ergste marteling. Hij spreekt zijn slachtoffer in diens cel aan met “fratello”, broeder. Voor de gevangene een teken van menselijkheid, van toekomst. Componist Dallapiccola omkleedde de valsheid van de cipier geraffineerd als deze zegt: “Broer, blijf hopen.” Hij schetst zelfs hoe in Vlaanderen en Holland de geuzen oprukken. In het orkest klinkt de wellust en het sarcasme door waarmee de cipier/grootinquisiteur de marteling uitvoert.

Catalaanse actualiteit

In haar regie en in de verbeelding van haar vormgever Martin Zehetgruber toont Andrea Breth grote soberheid, waardoor de geconcentreerde kracht in Dallapiccola’s muziek zich ten volle kan ontplooien. Tijdens de proloog is op het volkomen donkere toneel niet meer te zien dan het helverlichte hoofd van de moeder, met intensiteit gezongen door de Spaanse sopraan Ángeles Blancas Gulín. Daarna wordt op de verder lege toneelruimte een grote kooi zichtbaar, in een latere scène omgeven door veel meer (lege) kooien.

Ook in de aankleding is het soberheid troef, met gewone, donkere kostuums, die uitdrukken dat het onderdrukkingsgeweld van toen en nu is. De actualiteit is bij de première aanwezig middels leden van de Catalaanse regering in ballingschap, die naar verluidt enthousiast zijn over deze opera.

Er is hoop, zo straalt een enorme lichtstreep uit, terwijl de muziek wegebt op de woorden van een psalm (koorzang achter de bühne) en het gefluisterd gezongen “La libertà?”

De adelaar

Na de pauze is het toneel helemaal gevuld met hekken en kooien voor de verbeelding van Das Gehege. Wolfgang Rihm benutte de laatste scène uit het toneelstuk Das Sclusschor van Botho Strauss uit 1991. Dat handelt over de val van de Berlijnse Muur, een gebeurtenis omspeeld met Beethovens negende symfonie, met het beroemde slotkoor.

In Das Gehege (de omheining) dringt een vrouw (Anita) een dierentuin binnen om een adelaar die haar fantasie erotisch op hol jaagt te doden met een mes, omdat de adelaar nooit een reactie op haar avances gaf. De adelaar, symbool van Duitse macht, contra het individu, de eenling.

Ángeles Blancas Gulín zingt en acteert haar met heftige intervallen doorspekte partij met verve. De adelaar is een stomme rol, in Breths regie uitgebeeld door verschillende mannen, al of niet met veren vleugels.

“De orkestratie is breed, krachtig, overvloedig en soms zelfs illustratief”, zo omschrijft dirigent Ollu de partituur, en dat kan slechts beaamd worden! Rihm is van het Duitse heftige neo-expressionisme, vol overluide koperblazers, een weinig geraffineerde klankwereld vergeleken met de niet minder effectief-dramatisch schrijvende Dallapiccola, in wie echter ook het belcanto doorklinkt. Na diens Prigioniero was Das Gehege eigenlijk te veel van het (minder) goede.

De double bill is nog tot en met 27 januari te zien. Zie voor meer informatie de website van de Munt.