Bijna tien opera’s schreef Paul Hindemith. Enkele zijn beroemd met hun naam, zoals Cardillac uit 1926, Mathis der Maler uit 1938 en Die Harmonie der Welt uit 1957. Maar een doorlopende stroom opvoeringen is er niet. In Nederland werd Cardillac één keer gespeeld, in 1962 tijdens het Holland Festival. Opera Vlaanderen dempt het tekort enigszins.

Als een koning stapt Cardillac parmantig over het toneel. Regisseur Guy Joosten liet hem door kostuumontwerpster Katrin Nottrodt uitdossen als een karikatuur van een vorst, getooid met een kroon vol schittering en zijn bonte pak behangen met juwelen. Zo voelt goudsmid Cardillac zich ook, als een heerser over zijn eigen fantastische werkstukken. Een heerser staat zijn bezit nooit af. Daarom vermoordt Cardillac de aankopers en rooft zo zijn juwelen terug.

Een toneelstuk van de befaamde vroegromantische schrijver E.T.A. Hoffmann over een juwelier uit Parijs werd door de Zwitserse journalist/schrijver Ferdinand Lion bewerkt tot een libretto vol zwarte contouren, geheel in de stijl van Hoffmanns duistere drama’s, die verscheidene componisten inspireerden, zoals Offenbach, Tsjaikovski en Schumann. En Hindemith. Hij schiep echter geen romantisch drama, maar een keiharde krimi met absurdistische karaktertrekken. In de vorm sloot Hindemith zich aan bij barokke voorbeelden om een zogenaamd objectieve afstand te creëren.

Cardillac ontstond in de jaren twintig, het decennium dat in de kunst, cultuur en maatschappij berucht werd als de ‘roaring twenties’. Losgerukt van traditionele conventies ontstond er experimentele en toekomstgerichte literatuur, beeldende kunst en muziek. Bij de één wat minder, zoals in Korngolds Die tote Stadt (momenteel op tournee bij de Nederlandse Reisopera), bij de ander wat meer, zoals in Hindemiths Cardillac, waarvan Opera Vlaanderen dit weekend een nieuwe productie in première liet gaan in Antwerpen, met een vervolg in Gent. Spannend om beide werken kort na elkaar te beleven.

Sensueel

De vorige chef-dirigent van het Vlaamse operagezelschap, Dmitri Jurowski, zette de avond meteen onder hoogspanning met een door het Symfonisch Orkest stuwend gespeelde inleiding vol straffe ritmen en felle accenten uit de blazersgroep. Direct aansluitend volgde een magistrale scène voor koor, waarin een menigte om wraak schreeuwt als reactie op een aantal geheimzinnige moorden. De wervelende massa werd ook vanuit de toneeltoren van bovenaf gefilmd. Een geweldig effect in samengaan met de doldraaiende en virtuoos gezongen koormuziek.

Dramaturgisch gezien biedt Cardillac een tamelijk platte opzet. In het eerste van de drie bedrijven maken we mee hoe een aantrekkelijke dame een jonge cavalier verleidt om een wonderschoon juweel voor haar te kopen bij Cardillac in ruil voor een liefdesnacht. Hier componeerde Hindemith bijkans romantische lyriek om de sfeer te tekenen, door dirigent Jurowski sensueel uitgewerkt met het orkest.

In zijn aria ‘Waagschalen van deze wereld’, over de nacht der liefde en de nacht van de dood, bezingt de cavalier – met passie uitgevoerd door tenor Sam Furness – het thema van deze opera: de liefde zal in dood vergaan door het criminele gedrag van de goudsmid. Dat wordt getoond met een sensuele pantomime-muziek voor twee fluiten en orkest. Hindemith verwerkte nog enkele keren grootse tussenspelen in zijn opera.

Pikant

Pas in het tweede bedrijf treedt Cardillac als zingend personage op. Met zijn krachtige bariton tekende Simon Neal het dominante en hartstochtelijke karakter van de kunstenaar die niet kan scheiden van zijn creaties. Het levert prachtige muzikale scènes op, deels in duetvorm met zijn dochter: type onschuldig en aan papa toegewijd meisje, met heldere sopraan gezongen door Betsy Horne.

De testcase is de scène waarin een officier, verliefd op de dochter, zich in de winkel meldt. Hij, met verve vertolkt door tenor Ferdinand von Bothmer, deelt mee dat hij het mooiste wat Cardillac ooit schiep wil meenemen. Denkend dat het om een kostbaar juweel gaat, verzet de goudsmid zich heftig, maar als hem duidelijk wordt dat de minnaar de dochter bedoelt, geeft hij haar lachend weg. Zo verknipt is hij geestelijk. Overigens grist de officier ook het juweel uit de handen van zijn toekomstige schoonvader.

Het derde bedrijf begint met de bijna gelukte moord op de officier. Het net spant zich samen rond Cardillac. Hij wordt aangewezen als moordenaar door een malafide goudhandelaar, in deze regie uitgedost als Jood – nogal pikant in Antwerpen, met een grote Joodse bevolkingsgroep, handelend in diamanten. Het volk barst wederom los in razernij. Na een uitgebreide, spannende wisselzang met het koor bekent Cardillac de moorden. Een volksgericht maakt een einde aan zijn leven.

Berg sieraden

Opera Vlaanderen speelt Cardillac in de compacte, anderhalf uur durende, rauwe versie uit 1926. In 1952 herzag Hindemith de partituur en breidde die uit. Het verhaal is gesitueerd in het Parijs ten tijde van Lodewijk XIV, maar Guy Joosten heeft het spel verplaatst naar de ontstaanstijd van de opera. Alle vrouwen van het koor dragen grijze mantels met forse, grijze bontkragen. De mannen hebben pakken met gleufhoed.

Het decor bestaat uit een stalen constructie die deels opklapt en de skyline van de moderne stad suggereert en een atelier in de vorm van een enorme berg gouden sieraden, die de monomanie van Cardillac uitdrukt. Suspecte belichting verhoogt de spanningen.

Een sterke productie van een qua opzet traditionele opera met aria’s, liederen en koorscènes, vol fascinerende muziek die ‘oude’ lyriek en ‘roaring twenties’ combineert.

Cardillac is tot en met 12 februari in Antwerpen te zien. Van 21 februari tot en met 3 maart zijn er vier voorstellingen in de Opera Gent. Zie voor meer informatie de website van Opera Vlaanderen.