Visueel sterk, diepgaand en muzikaal overtuigend is de nieuwe productie van Lohengrin van het Theater Freiburg. Een romantische opera die niet alleen van de liefde verhaalt, maar veel meer nog van machtsspel en sociale cycli. Wederom een groot succes van het Duitse theater.

Gelooft u dat het tegenwoordig nog mogelijk is een Lohengrin te zien waarin ook echt een zwaan voorkomt? In een land waar het regietheater als een absolutistisch regime heerst en waar zelfs op de Grünen Hügel een biogas-plant als Tannhäuser-decor door kan gaan, lijkt een zwaan praktisch onmogelijk te zijn. Wie naar een nieuwe productie van Wagners meest uitgevoerde opera gaat, kan ervan uitgaan de magische, romantische zwaan niet te zien.

En toch, het kan nog! De nieuwe productie in Freiburg is goed voor een verrassing: er komt daadwerkelijk een zwaan in voor. En het is nog een echte zwaan ook, met vlees en veren.

Niettemin komt hij niet voor op de plek waar je hem zou verwachten, maar bij de bruiloftsmars in de derde akte, waar hij gehuldigd wordt als symbool van de nieuwe ‘heerser van Brabant’. Het gehele volk verafgoodt de vogel en is bereid voor hem op de knieën te gaan, de armen zwaaiend als waren het vleugels – een soort van nieuw ritueel dat passief en zonder verzet door iedereen overgenomen wordt.

Zijn ze allemaal gek geworden? Ja. Want hoe je de figuur van de outsider Lohengrin ook interpreteert – als kunstenaar, profeet, revolutionair of heerser die de irrationaliteit van het volk weet te bespelen – hij is niet enkel licht en reine liefde, hij heeft iets gevaarlijks over zich. Net als in Scientology of de strengste New Age-tempels verlangt de vreemde heer een geloof zonder vragen (‘Nie sollst du mich befragen, noch Wissens Sorge tragen’, zingt hij).

De wetten die voor hem golden, worden vergeten. We zien het volk boeken verbranden, de oude filosofie bespotten: een cultuurerfenis wordt in naam van het nieuwe idool vernietigd.

Dit is de kerngedachte van een productie die veel stof tot nadenken over de wereld geeft en met veel bijval van het publiek in Freiburg gedoopt werd. Vorig jaar verwezenlijkte het Stadttheater al een groot, ambitieus Ring-project (lees de recensie). Nu heeft het ‘winning team’ van Fabrice Bollon (dirigent) en Frank Hilbrich (regisseur) een volgend Wagner-succes geboekt.

Muzikaal werd in de eerste akte niet direct de juiste toon getroffen en de opstelling zorgde voor een problematische coördinatie tussen orkest, zangers en koor, die ook niet door de megafortissimo-effecten verborgen kon worden gehouden. Toch kreeg Bollon vrij snel alle elementen in balans.

De hoofrolspelers, die allemaal tot het ensemble van het theater behoren (!), haalden een overtuigend niveau, een niveau dat grote huizen soms enkel met gasten bereiken kunnen.

Het soepele, zachte italianità in de stem van tenor Christian Voigt maakte van hem een echte ‘Lohengrin van de romantische opera’. Iemand waar Christina Vasileva (Elsa) enkel verliefd op kon worden. De Bulgaarse sopraan is goed bekend met het Italiaanse repertoire – ze zingt Desdemona en Manon Lescaut in Freiburg – en vormde zo de perfecte ‘andere helft’ voor deze held.

Prachtig was het kleurencontrast met de donkere stemmen. Sterk en standvastig was de magnetische Ortrud van Sigrun Schell, die in een fascinerende Chanel-look (kostuums van Nicole van Graevenitz) de vrouwelijke macht over de mannen belichaamde. Wat hadden Neal Schwantes als Telramund en Jin Seok Lee als koning Heinrich tegen zoveel vastberadenheid kunnen doen?

Aan het einde van de opera is Lohengrin weg. Hij verlaat de wereld, en heeft die wereld niet veranderd. Zoals koningin Elisabeth II eens zei: geen sociaal systeem, geen leider in de geschiedenis van de mensheid heeft tot nu toe het perfecte samenleven kunnen bereiken. Een sociaal pessimisme dat in het decor van Stefan Heyne concreet gevisualiseerd werd met een verwoeste, volledig leeggehaalde bibliotheek.

Tabula rasa. Men begint weer van voor af aan, hoewel men al weet: het zal slecht aflopen.

Zie voor meer informatie de website van het Theater Freiburg.

Alessandro Anghinoni is correspondent van Place de l’Opera in Berlijn en Zürich. Hij is vertaler van beroep en schrijft regelmatig over opera. Voorheen voor bladen als Opernwelt, tegenwoordig op zijn blog Operello&Operella.