Bij ensceneringen met ingewikkelde concepten vraag ik me wel eens af: hoeveel voorkennis mag je van het publiek verwachten? Mag je verwachten dat iemand zich inleest? Dat hij zich verdiept in de opera en de bedoelingen van de regisseur? Het zijn interessante vragen, die alleen al door ze te overwegen lonen.

Als ik verhalen lees over het negentiende-eeuwse operapubliek, en dan met name over de Italianen, krijg ik altijd de indruk dat de theaters van toen vol zaten met kenners. Alsof ieder zitje door een criticus werd bezet. Men wist van de hoed en de rand, kende alle conventies tot in den treure en was muzikaal ontwikkeld.

Het is wellicht een wat geromantiseerd beeld, maar enige waarheid zal er wel in schuilen. Feit is in elk geval dat we niet langer in zo’n tijd leven. Natuurlijk zitten er nog steeds experts in de zaal, maar het gros van het publiek weet noch van de hoed, noch van de rand. Repertoirekennis en muzikaal inzicht zijn afgenomen en als bonusopgave mogen we nu ook de concepten van regisseurs ontcijferen.

Ik zeg niet dat dit alles erg is. Het werpt echter wel vragen op. Moet je van een publiek wier bagage is gedownsized van trolley naar laptoptas verwachten dat ze voorafgaand aan een voorstelling zelf het web afstruinen op zoek naar achtergronden, boeken en artikelen lezen en inleidingen bezoeken om zo toch beslagen ten ijs te komen? Of moet je juist van operamakers verwachten dat ze het jargon van ingewijden buiten hun regietaal houden?

Neem als voorbeeld de recente productie van Die Zauberflöte bij Opera Zuid. De enscenering zat bomvol symboliek. Kende je het werk van Mozart en had je de toelichting in het programmaboek gelezen, dan kon je de meeste elementen wel duiden. Maar de vraag is: mag je dat van je publiek verwachten?

Je operabezoek wordt zeker leuker en rijker als je je van tevoren in het werk of de regie verdiept. Het is simpel: hoe meer je vertrouwd bent met componist en regisseur, hoe meer je hoort en ziet. Maar moet je als operamaker die drempel opwerpen? Denk dan ook aan het nieuwe publiek dat je graag wil aantrekken. Hoe enthousiasmerend is het te horen dat je eerst wel wat studie mag verrichten voordat je komt? Dat wordt bij Paradiso nou nooit gezegd…

Ik vind er daarom veel voor te zeggen dat hooguit het lezen van de synopsis genoeg zou moeten zijn om een opera te bezoeken. Oftewel: dat regisseurs hun bedoelingen zo in scène weten te zetten dat ook een leek ze vat.

Maar belangrijker dan dat is naar mijn idee dat operamakers zich bewúst zijn van het publiek dat ze bij het opengaan van het doek in de ogen kijken. Ik heb wel eens het idee dat regisseurs en artiesten uit het oog verliezen dat het publiek géén lange repetitieperiode doormaakt voorafgaand aan de première. Wat voor de mensen op het toneel dan een geweldige vondst lijkt, komt bij de mensen voor het toneel helemaal niet over.

Weet wie je voor je hebt. Volgens mij is dat een uitstekend en gezond uitgangspunt om iedere nieuwe productie mee te beginnen – welke wegen je dan verder ook inslaat.