De Nederlandse Opera haalt in april de Oriënt naar Amsterdam met een nieuwe productie van Il turco in Italia. In aanloop naar de première aanstaande vrijdag zet Basia Jaworski vijf opnamen van Rossini’s opera op een rij.

Oriënt! Wat wisten wij er ooit van? Het was exotisch, avontuurlijk en spannend. Alle mannen daar waren macho, super aantrekkelijk en potent. En ze rookten opium. Alle vrouwen waren mooi, gracieus, geheimzinnig en verleidelijk. Het geurde daar naar amber en wilde jasmijn…

Het was zo ontzettend ver weg en onbekend: geen wonder dat wij daar door betoverd werden. Geen wonder ook dat onze dromen soms op hol sloegen. Maar de dromen bleken ergens goed voor, want ze hebben ons de prachtigste kunstwerken opgeleverd, waaronder ook opera’s. Il turco in Italia van Rossini is er één van.

Geloof het of niet (geloof het!), maar Turco heeft heel veel weg van Così van tutte van Mozart. Zelfs de muziek doet er vaak aan denken. Het verhaal: een Don Alfonso-achtige dichter zonder inspiratie, zeg maar een soort kwade genius, bedenkt een intrige waarin hij alle personages manipuleert als marionetten, waardoor iedereen het (bijna) met iedereen doet. Maar aan het eind komt alles goed. Of niet. In ieder geval heeft onze Prosdocimo een prachtig verhaal.

Ik vraag mij af hoe de ideale Fiorilla zou moeten klinken. Op de mij bekende opnamen wordt zij gezongen door alle stemsoorten: van een lichte coloratuursopraan tot een donkere coloratuurmezzo met borsttonen. Op de een of andere manier kan mij geen van de dames echt bekoren, ook Maria Callas niet, al komt zij dicht in de buurt van wat ik in de rol zou willen horen.

DVD

Zürich, 2002
In 2002 werd Il Turco in Zürich op het programma gezet. De hoofdrol was in handen van een oude rot in het vak, Ruggiero Raimondi. Zijn Selim is zonder meer spannend en erotisch en de slijtage aan zijn stem compenseert hij met een overweldigend spel en een geweldig charisma.

Oliver Widmer is goed op dreef als de cynische dichter Prosdocimo en Paolo Rumetz zet een heerlijk suffige Geronio neer. Het probleem heet Cecilia Bartoli. (Niet slaan alstublieft, het is maar mijn mening!) Zij is zeer virtuoos, zonder meer, maar haar maniertjes vind ik zeer irritant en haar donkere timbre absoluut niet bij de rol passend.

Het geheel is vrolijk, met felle kleuren en maffe kostuums. Zo lijken de zigeuners op een combinatie van Volendammers met Peruanen (Arthaus Musik 100 369).

Pesaro, 2007
In Pesaro werd in 2007 een zeer naturalistisch ogende Turco opgenomen, met in de hoofdrollen uitsluitend jonge, onbekende zangers. Dat ze, wellicht op Marco Vinco (Selim) na, nog steeds onbekend zijn gebleven, zegt niet alles, maar toch wel wat.

Niettemin valt er veel lol aan te beleven. De typetjes zijn heerlijk herkenbaar, de kleuren mooi en de handeling volgt het libretto op de voet. Zeker leuk! (Naxos 2.110259)

Genua, 2009
De nieuwste opname op dvd komt uit 2009 uit Teatro Carlo Felice in Genua. Nou ja, de nieuwste… de productie is bijna 30 jaar oud en werd voor het eerst al in 1983 gezien. Het is niet erg, want het is nog steeds bijzonder vermakelijk.

Wel moet ik toegeven dat het mij soms een beetje duizelt van wat er allemaal op de bühne gebeurt. Acrobaten, vuurvreters, ballerina’s, Arlechino’s en wat al niet. Commedia dell’Arte ten voeten uit.

Myrtò Papatanasiu is een mooie Fiorilla en Simone Alaimo een heerlijke Selim, al vind ik dat hij iets beneden zijn gebruikelijke hoge niveau presteert. Ook Antonino Siragusa stelt lichtelijk teleur als de smachtende Narciso (Arthaus Musik 101 39).

CD

Milaan, 1954
Maria Callas zong de rol van Fiorilla al in 1950 in Rome en vier jaar later nam ze haar in de studio op, met de krachten van de Milanese Scala. Gianandrea Gavazzeni dirigeerde een ‘all star cast’. De meeste namen doen ons nu watertanden.

Maar, afgezien van het feit dat ze allemaal werkelijk fantastisch waren, moeten we ons afvragen of het nog steeds adequaat klinkt in onze oren. Ja, Rossi-Lemeni zou vandaag de dag nog kunnen, maar de rest, inclusief La Divina? Bij haar bekruipt mij vaak het gevoel dat ik bij de verkeerde opera ben beland en dat ik naar Anna Bolena zit te luisteren.

De klank is onmiskenbaar mono en behoorlijk dof. De opname is een tijd uit de catalogus geweest, maar in april komt die op de markt terug, in de nieuwe operaserie van EMI (5099972908020).

Milaan, 1958
Waar ik absoluut niet omheen kan, is Sesto Bruscantini als een werkelijk onweerstaanbare Selim. Scipio Colombo is heerlijk als de (in zijn interpretatie) komische schurk Prosdocino en als Donna Fiorilla horen we één van de heerlijkste lichte sopranen uit de tijd: Graziella Sciutti. Een beetje soubretteachtig, maar zo wendbaar en zo heerlijk getimbreerd!

De rest van de stemmen is goed, maar niet uitzonderlijk, maar de directie van Nino Sanzogno – licht en sprankelend – doet de opera alle eer na. De live-opname uit 1958 (Milaan) is behoorlijk dof. Maar toch: een bijzonder document van de tijd die nu toch echt voorbij is (Myto 00193).

Nee, het laatste woord over Turco is nog niet gezegd. Met een paar vrienden hebben we geprobeerd een ideale cast samen te stellen met de stemmen van nu en over één ding waren we het allemaal mee eens: geef de rol van Fiorilla aan Joyce diDonato en kijk wat er dan gebeurt!