Het tweede Bach Festival Dordrecht presenteerde de voorstelling Lijfmotetten van Bach door Muziektheater Hollands Diep. Opnieuw maakte regisseur Cilia Hogerzeil theatrale poëzie met het werk van de Duitse meester. VocaalLAB leverde de stemmen. Ondanks onnodige relativering bleek het een prachtvoorstelling.

Twee jaar geleden bracht Muziektheater Hollands Diep de voorstelling De tranen van Bach op het Dordrechtse festival, dit jaar gewijd aan ‘Bach, puur én anders’. Voor deze productie liet regisseur Cilia Hogerzeil zich inspireren door de motetten van Bach, waarvan ze er drie gebruikte.

De stukken, met complexe polyfone vocalen, zijn bedoeld voor begrafenissen. Leven en dood, lichaam en geest zijn de thema’s die in de muziek en de tekst aan de orde worden gesteld. Een deel van de teksten komt uit de brief van Paulus aan de Romeinen, waarin de apostel trachtte de leerstellingen van het Evangelie uiteen te zetten.

In Lijfmotetten zit hoog op een stellage een cellist, Jörg Brinkmann. Hij begeleidt en improviseert, en doet dat met gebruik van elektronische technieken. Geen streven naar authentieke uitvoering, maar een instrument dat soms als een cello klinkt, maar vaak ook door de techniek vervormde, zelfs wat ‘spacey’ klanken produceerde.

Het ensemble VocaalLAB verzorgt onder leiding van Romain Bischoff de koorzang. Zij zingen de motetten soms stilstaand, maar ook liggend. Er zit beweging en choreografie in hun aandeel. Ze zijn als Koor 1 in de Matthäus Passion de gelovigen die niet twijfelen.

Als derde element is er de actrice, die vragen stelt en nadrukkelijk haar twijfels en verbazing laat merken over de zekerheden die het koor bezingt en de rituelen en symbolen die daarbij horen, zoals de crucifix, het lichaam van een gemartelde man dat zo centraal staat in het christendom.

Hogerzeil heeft een theologische achtergrond, is regisseur en geen musicus en dat heeft tot gevolg dat ze veel theatraler en dramatischer met het werk van Bach aan de slag gaat dan vaak gebeurt. Bach is bijna altijd muziek, op die enkele uitzondering na, zoals de enscenering van de Johannes Passion door de Nationale Reisopera enige tijd geleden.

Uit de inleiding vooraf en de toelichting net voor de voorstelling aan het publiek door de regisseur bleek een behoefte tot verduidelijken die ik niet helemaal begreep. Menselijke emotie rond fundamentele vragen over leven en sterven kreeg een intellectuele lading die het mij niet veel makkelijker maakte om de betekenis van het werk te vatten.

Lijf en leven zijn abstracte begrippen die uitstekend tot leven kwamen in deze theaterproductie, waarbij het decor en de schijnbaar oneindige galm van de Grote Kerk elementen waren die de voorstelling nog meer ontdeden van het karakter van een avond schouwburg of concertzaal. Op een tribune, in de gigantische ruimte van de honderden jaren oude kerk, onderga je wat je ziet en hoort anders dan in een stoel van de schouwburg.

Er werd in Lijfmotetten fantastisch gezongen door VocaalLAB, door zangers die veel te doen hadden onder lastige omstandigheden. Dat de muziek van Bach desondanks zo fier overeind bleef – versterkt en zonder ook maar iets dat leek op een traditionele kooropstelling – is echt bijzonder.

De rol van de actrice was ontregelend. Ze stelde vragen bij het verhaal en werd letterlijk draaierig van de teksten uit de motetten. Haar rol gaf een contrast dat wat mij betreft heel goed had mogen ontbreken. Haar teksten waren soms bijna cliché en op andere momenten wel heel prachtig, zeker als ze het verhaal van het paradijs van achter naar voren laat verlopen. ,,En een stem in de tuin zegt, dat we thuisgekomen zijn.”

Ondanks de kanttekeningen zag ik een voorstelling die raakte, die diepe inhoud combineert met grijpbare abstractie en esthetiek. Met liefde en zorgvuldigheid geschreven en gemaakt.

Het volgende project van Muziektheater Hollands Diep, weer in samenwerking met VocaalLAB, is De stilte van Saar. De première van die nieuwe opera van Vanessa Lann is op 22 februari 2013 te zien in het Energiehuis in Dordrecht. Zie voor meer informatie de website van Muziektheater Hollands Diep.