Afgelopen maandag ging Sunken Garden van de Nederlandse componist Michel van der Aa in première op het Holland Festival. De ‘3D film opera’ ging eerder in Engeland in wereldpremière en nam vanuit daar de nodige bedenkingen mee naar Nederland. Die bedenkingen bewezen zich, helaas, waar.

De nieuwe ‘3D film opera’ van Michel van der Aa gaat over documentairemaker Toby Kramer (Roderick Williams), die voor zijn nieuwe film op zoek is naar de verdwenen Simon Vines (Jonathan McGovern). Hij krijgt hiervoor een toelage van de rijke Zenna Law (Katherine Manley). Maar dan komt Kramer op het spoor van nóg een verdwijning: Amber Jacquemain (Kate Miller-Heidke), het liefje van Simon Vines.

Kramer raakt verstrikt in het mysterie. Halverwege de opera wandelt hij langs een verlaten terrein onder een brug, door een poort – dit is waar de 3D-brillen op gaan. Hij belandt in een exotische tuin. Die blijkt een plek tussen leven en dood te zijn, het terrein van Zenna Law. Hier zuigt ze het leven weg uit getroebleerde mensen als Simon en Amber. Met hulp van een psychiater, Iris Marinus (Claron McFadden), redt Toby een paar slachtoffers. Helaas kan hij enkel alleen terug door de poort in het lichaam van Zenna Law, om zichzelf te redden.

Er is veel gesoebat over deze opera sinds die in april zijn wereldpremière beleefde in London. De trits recensies in de Britse pers waren niet mis. Critici spraken over ‘tofu-modernisme met een vanillesmaakje’ (The Telegraph) en over ‘banale melodieën, nooit pakkend of meeslepend’ (The Guardian). De verwachtingen waren hooggespannen, de teleurstelling evenzo groot.

De Nederlandse pers was milder, samengevat in ‘het is het net niet’ (Trouw). Maar uiteindelijk was niemand onverdeeld positief, behalve dan over de uitvoerenden en over het technisch vernuft. Want inderdaad: het 3D-landschap ís spectaculair. En de prestaties van alle zangers maken veel indruk. Het Amsterdam Sinfonietta onder leiding van de Duitse dirigent André de Ridder speelt groots – ook omdat de musici dit varkentje van ‘musiceren bij film’ al eerder hebben gewassen.

Zijn de bedenkingen van de recensenten terecht? Ik vind van wel. Een oeroude regel in het theater stelt: ‘Show, don’t tell.’ In het theater moet alles gebeuren via een handeling of dialoog. In een roman kun je vertellen, uitleggen, allerhande gedachten uiten via personages. Voor romanschrijvers is het dramaschrijven daarom een heikele onderneming.

De librettist van Sunken Garden, romanschrijver David Mitchell, heeft zich in dezen verkeken op zijn opdracht. Zijn tekst is te ‘romannerig’. De plot is vrij complex. Om te lezen prima, maar theatergangers kunnen niet even twee bladzijden terugbladeren om te lezen hoe het ook alweer zat…

Belangrijker is dat de karakters veel uitleggen in plaats van doen (theaterwet!). Het haalt de vaart eruit en maakt van de karakters eendimensionale mensen. Vooral Toby, die de opera moet dragen, is moeilijk te volgen in zijn hoe en waarom. Zo tegen de helft van de opera is hij ineens verliefd op het meisje Amber. Waarom? Zijn aria glijdt emotioneel van je af.

Maar laten we wel wezen: in de geschiedenis van de opera zijn wel meer hopeloze libretti geschreven. Zo’n slechte tekst of een vreselijke enscenering maakt weinig uit als de muziek maar staat als een huis. Zo komt het tweede mankement van Sunken Garden aan het licht: Van der Aa’s muziek is vermakelijk, maar raakt niet.

Zijn stijl heeft zich wel ten goede ontwikkeld – vooral in de synthese van pop, techno en klassiek, en ook in de wat spannender ritmiek – maar in de melodie en harmonie blijft hij zijn roots van de Haagse School trouw: nuchter en afstandelijk. De vocale lijnen hebben geen lijm; de liggende noten in de strijkers missen doel. Zijn muziek wacht onverschillig af tot tekst en techniek gedaan hebben wat eigenlijk de muziek zou moeten doen: het dragen van het drama.

We gaan naar opera omdat we willen vatten hoe we doen wat we doen in dit rommelige leven. En vooral: waarom. Fantastische muziek geeft de rommeligheid richting en diepte. Dát is tenslotte de reden waarom we niet gewoon gesproken drama willen horen en zien, maar opera. ‘Prima la musica, poi le parole.’ En daarná, op een gedeelde derde plaats, enscenering en techniek. Niet andersom.

Sunken Garden is nog tot en met 9 juni te zien. Zie voor meer informatie de website van het Holland Festival.