Verdi’s vrolijke zwanenzang. Zo noemt De Nationale Opera Falstaff, de laatste opera van Giuseppe Verdi. Het werk is binnenkort in Amsterdam te zien. Basia Jaworski tipt in aanloop naar de première diverse cd’s en dvd’s.

“Tutto nel mondo è burla… tutti gabbati!” Oftewel: “Alles in de wereld is een grap… we zijn allemaal bedrogen.” Het is een beetje een tegelspreuk, maar de oude Verdi en zijn librettist Boito wisten heel goed wat ze deden.

In Falstaff laten ze een wereld zien waarin iedereen iedereen bedriegt. Maar zo is het nu eenmaal; we hebben het maar te accepteren. Laten we er daarom maar om lachen… Zo eindigt één van de beste opera’s ooit: met een glimlach en een vette knipoog.

Karajan
De opnamen van Falstaff zijn legio, zowel op cd als op dvd. Waar u absoluut niet zonder kunt, is de lezing van Herbert von Karajan uit 1956 (EMI 9481992). De onder de supervisie van Walter Legge gemaakte opname was meteen al een legende, en legende is het gebleven. Karajan had niet alleen de beschikking over de allerbeste zangers die er toen waren, maar ook over een fantastische studio en een opnameleider zoals ze niet meer gemaakt worden.

Titto Gobbi werd geboren om Falstaff te zingen en een mooiere Fenton dan Luigi Alva kan ik me niet voorstellen. Ik vind de maniertjes van Elisabeth Schwarzkopf niet altijd leuk, maar zij is een overtuigende Alice en als Ford is Rolando Panerai helemaal op zijn plaats. En dan nog Fedora Barbieri als Quickly… Heerlijk!

Davis
De opname die Colin Davis in 1991 voor RCA heeft gemaakt (tegenwoordig Briljant Classics 99666) kwam best dichtbij, al heeft hij die van Karajan niet kunnen evenaren. Het ligt deels aan het orkest van de Bayerische Rundfunk, maar ook aan de opnamekwaliteit.

Davis’ zangersensemble is bijzonder sterk, zeker naar de huidige maatstaven, maar op Marylin Horne na, die zich zonder meer met Barbieri kan meten, is de cast toch een maatje kleiner. Rolando Panerai, bij Karajan een Ford uit duizenden, doet het als de ‘gezellige dikkerd’ minder goed, zeker als je hem vergelijkt met Gobbi.

Fantastisch daarentegen zijn de bijrollen. Met Piero de Palma (Dr. Cajus) haalde Davis één van de beste comprimari ooit in huis. En in de kleine rol van Pistola horen we niemand minder dan Francesco Ellero d’Artegna.

Levine
Frank Lopardo, Marylin Horne en Piero de Palma zijn niet alleen van de partij bij Colin Davis, maar ook in de Zeffirelli-productie die in 1992 werd opgenomen bij de Metropolitan Opera in New York (DG 0734532). Een spetterend voorstelling!

De jonge James Levine stuurt de muziek alle kanten uit; het is alsof er niet één, maar vier dirigenten voor het orkest staan. Zoveel energie doet je naar adem happen.

Paul Plishka is een kostelijke Falstaff en de rest van de bezetting doet je gewoon kraaien van plezier: Mirella Freni is Alice, als Meg horen wij de piepjonge Susan Graham en Marylin Horne is een Quickly uit duizenden. Tel daar de werkelijk heerlijk zingende jonge geliefden (Barbara Bonney en Frank Lopardo) bij op en vergeet de twee comprimari niet: de onnavolgbare Di Palma (Dr. Cajus) wordt hier bijgestaan door een andere grootheid, Anthony Laciurra (Bardolfo). En wat je ook van Zefirelli vindt: het is altijd een feest om naar zijn producties te kijken!

Hieronder de finale van de tweede akte:

Serafin
Eén blik op de bezetting van deze video-opname is al voldoende om een operaliefhebber te doen watertanden. De cast is vrijwel identiek aan die van Karajan en met beeld erbij is het gewoon niet te versmaden.

Falstaff was Giuseppe Taddei’s glansrol, waarmee hij overal ter wereld de grootste successen boekte. Zijn krachtige, donkere bariton, zijn enorme inlevingsvermogen, zijn buitengewone acteertalent en zijn geweldige gevoel voor humor maakten van hem een fantastische Falstaff, nog steeds onnavolgbaar en inmiddels legendarisch.

In de RAI-productie uit 1956 (VAI 4333) werd hij omringd door de allerbeste collega’s uit het Italiaanse operavak. Rosanna Carteri was een mooie, warmbloedige Alice, Scipiono Colombo een viriele Ford en Fedora Barbieri een imponerende Mrs. Quickly. Anna Moffo en Luigi Alva zorgden voor de mooiste lyrische momenten en dat alles werd gedirigeerd door niemand minder dan Tulio Serafin.

Haitink
De productie van Graham Vick (Opus Arte OA 0812 D) luidde in 1999 de vernieuwde Covent Garden in en er werd geld noch moeite gespaard om het zo leuk mogelijk te maken. De kostuums zijn werkelijk oogverblindend en het decor is geestig. Het geheel lijkt weliswaar een beetje op het theater van de lach (zo ‘draagt’ Falstaff een geelgroen gestreepte penis onder zijn buik), maar je vergeet de wereld om je heen.

Barbara Frittoli schittert in de rol van Alice Ford en ook de rest van de cast is zonder meer goed. De hoofdrol wordt gezongen door de toen 34-jarige (!) Bryn Terfel, die werkelijk alles doet om ons te overtuigen dat hij de perfecte Falstaff kan neer zetten. Is het hem gelukt? Ja en nee. Terfel is (en was toen al) zonder meer één van de beste zangers en acteurs van onze tijd. Zijn mimiek, zijn bewegingen, alles is tot in het uiterste geperfectioneerd. En met de hulp van de grime- en kostuumafdeling lukt het hem aardig om op een oude, dikke bok te lijken. Maar zijn jeugdige overmoed en oogopslag verraden zijn leeftijd en dat is jammer.

Haitink is misschien niet mijn eerste keuze voor Falstaff – voor mij dirigeert hij iets te statig – maar het klinkt allemaal niettemin fantastisch.

Hieronder Bryn Terfel en Barbara Frittoli:

Jurowski
Oude adel versus nouveau riche, daar gaat Falstaff ook een beetje over. Nog voordat de eerste maten van de in 2009 in Glyndebourne opgenomen Falstaff (Opus Arte OA 1021 D) hebben geklonken, weet je al in welke richting de regisseur je gaat sturen. Er hangt een gigantisch wandtapijt, waar de nodige kruissteken nog op geborduurd moeten worden.

Richard Jones plaatst de handeling in de jaren veertig, direct na de oorlog. Er lopen nog soldaten rond (Fenton is een Amerikaanse G.I.), er zijn scouts en zich vervelende huisvrouwen. De Fords en hun buren zijn de nieuwe rijken. Hun huizen zijn keurig en in hun tuintjes groeien reusachtige groenten, netjes op een rij.

Falstaff wordt fantastisch gezongen door Christopher Purves. Hij imponeert niet alleen met zijn stem: zijn hele optreden is meer dan geweldig. Ook Marie-Nicole Lemieux (Mistress Quickly) is een feest. In haar gedaante als een plompe scoutleidster krijgt ze de lachers op haar hand.

De rest van de cast, geleid door Vladimir Jurowski, is wisselend. Adriana Kučerova is een mooie Nannetta en Bülent Bezdüz een lieve Fenton, maar Tassis Christoyannis is niet macho genoeg voor Ford. Als u van Engelse humor houdt (denk aan series als Dad’s Army of Keeping Up Appearances), dan is deze Falstaff zeker iets voor u.

Hieronder Christopher Purves en Marie-Nicole Lemieux: