Voor mij (geen Wagneriaan) staat Richard Wagners Lohengrin samen met zijn Tannhäuser op eenzame hoogte: ik krijg er nooit genoeg van. Geen wonder dat mijn Lohengrin-plank goed gevuld is. Een selectie van aanraders en afraders.

Cd

Georg Solti
Mijn geliefde cd-opname van Lohengrin is die onder leiding van Georg Solti (Decca 4210532), voornamelijk vanwege de dirigent. Het begint al met de ouverture: zeer mysterieus en toch met beide voeten op de grond. Zeer gevoelig, maar nadrukkelijk zonder sektarisme. Hier geen Harre Krishna, maar ook geen Halleluja.

Voordat hij Lohengrin ging opnemen, had Plácido Domingo zich al bijna twintig jaar op de rol voorbereid. Hij zong de partij bijvoorbeeld al in 1968 in Hamburg. Het resultaat is ernaar. Zijn Lohengrin is voornamelijk liefhebbend en warmbloedig.

Jessye Norman was in die tijd de volmaakte Elsa: jong en onschuldig, met een stem waar je stil van werd. Fischer-Dieskau’s Heerrufer is een kwestie van smaak, maar Siegmund Nimsgern en Eva Randová zijn een perfect vilein paar.

Hieronder de ouverture uit deze opname:

Bertrand de Billy
De nieuwste Lohengrin, gedirigeerd door Bertrand de Billy, werd in maart 2013 live opgenomen in de Frankfurter Oper (OEHMS classics OC946). Naar de foto’s in het tekstboekje te oordelen mogen we blij zijn dat de productie niet op dvd maar op cd is verschenen…

Camilla Nylund is een prachtige Elsa, voor mij misschien wel de beste Elsa van de laatste jaren. Michaela Schuster heeft van Ortrud inmiddels één van haar paraderollen gemaakt, al is er iets in haar vetolking wat mij een beetje tegenstaat, en voor Falk Struckman (Koning Heinrich) zou ik een moord doen, dus ik vergeef hem dat zijn stem een beetje onstabiel is geworden.

De Duits-Canadese tenor Michael König (Lohengrin) is nieuw voor mij. Van zijn stem en zijn interpretatie word ik echt stil, zo mooi en zo ontroerend. Alleen al vanwege hem en Nylund ga ik de opname koesteren!

Marek Janowski
Marek Janowski wordt beschouwd als één van de beste Wagner-dirigenten van onze tijd, maar zijn Lohengrin, in november 2011 live opgenomen in Berlijn (PentaToneClassics PTC 5186403), valt mij een beetje tegen. Janowski dirigeert zeer voorzichtig, waardoor de ouverture een dikke brij wordt. Gelukkig herstelt hij zich gauw en in de tweede akte laat hij de dreiging goed voelbaar worden. In de Bruiloftsmars laat hij de noten mooi in elkaar vloeien en maakt hij mij gelukkig met zijn tempi en beteugeling van het orkest. Toch kan ik niet aan de indruk ontkomen dat hij zich verliest in details.

Ik ben geen fan van Annette Dasch, haar stem vind ik wat ‘gewoontjes’, maar wellicht past het bij het karakter van Elsa? Susanne Resmark is een fatsoenlijke Ortrud, met een grote stem en een mooi donker timbre. Maar haar ruime vibrato is soms hinderlijk.

De rest van de zangers zijn zonder meer prachtig, maar er is één probleem: ze mengen niet. Klaus Florian Vogts geluid is zeer ‘blank’. Ik houd van zijn ietwat zoetige timbre en zijn lyrische benadering van Wagner, maar hij kan het niet tegen de diepe laagte van Günther Groisböck (Heinrich) en het werkelijk fenomenale volume van Gerd Grochowski (Telramund) opnemen. In de ensembles valt hij gewoon weg.

Hieronder Günther Groissböck is het ‘Gebet des König Heinrich’:

Erich Leinsdorf
In 1943 dirigeerde Erich Leinsdorf bij de Metropolitan Opera in New York een Lohengrin om te zoenen (Sony 88765 42717 2). De ouverture is om verliefd op te worden, zo sprookjesachtig mooi. Daar kan ik niet genoeg van krijgen.

Lauritz Melchior is dé Lohengrin uit die tijd en Astrid Varnay klinkt verrassend lyrisch. Het is alleen jammer dat ze haar medeklinkers zo nadrukkelijk uitspreekt. Alexander Sved is een zeer autoritaire Telramund en Kerstin Thorborg een goede Ortrud.

Hieronder Lauritz Melchior:

Fritz Stiedry
Tegenover Leinsdorfs opname staat een registratie uit 1950 onder Fritz Stiedry (Walhall WLCD 0146). Zijn aanpak is zeer nuchter, recht door zee, wat ook wel versterkt wordt door de povere geluidskwaliteit. Maar het is ontegenzeggelijk mooi en zeer verrassend.

Vergeet ook de zangers niet: Helen Traubel is een heerlijke Elsa en Astrid Varnay is na zeven jaar gepromoveerd van Elsa naar een zeer indrukwekkende Ortrud. En dan Herbert Janssens Telramund: wat een stem en wat een indrukwekkende vertolking!

Dvd

August Everding
Ook op dvd is er geen gebrek aan goede, minder goede en zelfs belachelijke uitvoeringen (lang leve de regisseur!). Ik begin met een zonder meer fijne uitvoering uit de Metropolitan Opera, opgenomen in 1986 (DG 0734176) .

De productie van August Everding is zeer traditioneel, met dito kostuums en decors. Het is heel erg mooi, maar voor mij ontbreekt er iets, alsof de ziel uit de voorstelling is gehaald.

Er is bovendien geen chemie tussen de verder voortreffelijke vertolkers van de hoofdrollen: Eva Marton en Peter Hofmann. Maar dan komt Leonie Rysanek (Ortrud) voorbij en kun je niet anders dan gefascineerd blijven kijken. Let alleen al op haar oogopslag bij de beschuldiging van Elsa. Heerlijk!

James Levine dirigeert met verve en geeft de partituur alle glans, werkelijk schitterend. Het is ook fascinerend om naar zijn gezicht te kijken tijdens het dirigeren; daar is volledige betrokkenheid op de muziek van af te lezen.

Hieronder Leonie Rysanek als Ortrud:

Götz Friedrich
Het was August Everding die als eerste de enorme kwaliteiten van Götz Friedrich erkende. Hij was het ook die ervoor zorgde dat Friedrich na zijn vlucht uit de DDR aangesteld werd als hoofdproducent in Hamburg.

In tegenstelling tot wat over hem wordt geschreven heeft Friedrich zich nooit als een vertegenwoordiger van het ‘regietheater’ gezien. Integendeel, zijn producties zijn zeer libretto- en muziekgetrouw. Verwacht bij hem geen rare concepten.

De Lohengrin die hij in 1982 in Bayreuth maakte (Euroarts 2072028), behoort voor mij tot de mooiste producties van de opera. Het beweegt zich tussen de harde realiteit en de utopische droomwereld van een puberaal meisje.

Karan Armstrong is een mooie vrouw en een geweldige actrice, maar haar tremolo is soms zeer hinderlijk. Peter Hofmann is in alle opzichten een droom van een Lohengrin: met zijn knappe uiterlijk, gestoken in wit en zilver, lijkt hij letterlijk uit een meisjesdroom te zijn gestapt. Elisabeth Connell is een indrukwekkende Ortrud en Bernd Weikl een geweldige Heerrufer.

Hieronder een kort fragment uit de productie:

Nikolaus Lehnhoff
Dat Nikolaus Lehnhoff zeer goed bekend was met de productie van Friedrich is evident. Net als Friedrich laat hij de zwaan achterwege. Lohengrin (Klaus Florian Vogt in één van zijn beste rollen) wordt voorafgegaan door een lichtstraal, die hem de allure van een jarenvijftigpopster verleent. Over meisjesdromen gesproken!

Licht en zacht, zoals de eerste stralen van de opkomende zon, zo klinken de eerste maten van de ouverture. Midden op het in donkerblauwe en zwarte tinten gehulde toneel doemt Elsa (zeer ontroerende Solveig Kringelborn) op, haar handen op een stoel. Deze zal vanaf nu tot het eind van de opera het centrum van haar universum, en haar enige houvast blijven. Het gevoel van eenzaamheid maakt zich van je meester, en je beseft dat het nooit goed komt, alle ridders en zwanen ten spijt.

Het meest opvallende aan deze schitterende Baden-Baden-productie is de weergaloze lyriek. De zangers lijken rechtstreeks uit Bellini-opera’s te zijn gewandeld en zelfs Ortrud, in de interpretatie van de fenomenale Waltraud Meier, is een Lady Macbeth met menselijke trekken. Na Götz Friedrich is dit voor mij de beste Lohengrin op dvd (Opus Arte OA 0964D)

Hieronder een scène tussen Elsa en Ortrud:

Richard Jones
Is er in het libretto sprake van een regime? Een dictatuur? Vervolgingen en/of gebrek aan democratie? Hup, dan verplaatsen we de actie naar de jaren dertig van de vorige eeuw. Zo banaal, en getuigend van weinig inspiratie… Dat laatste neem ik Richard Jones het meeste kwalijk. Zijn Lohengrin is in zijn banaliteit niet alleen raar, maar ook voorspelbaar en ongeïnspireerd. Althans voor mij.

Meteen bij het begin is het al raak: de prachtige ouverture, subliem en gevoelig gespeeld door het Bayerischer Staatsorchester onder Kent Nagano, wordt totaal vernield door het beeld. Wij zien een meisje met donkere vlechten, gekleed in een groene tuinbroek, die, gezeten aan een tekentafel, een huis tekent.

Lohengrin (Jonas Kaufmann) is een in spijkerbroek gestoken hippie. Hij komt op met onder zijn arm een grote, witte plastic zwaan, die ook nog eens mechanisch gestuurd wordt: hij pikt in de rondte en in zijn veren. Ik vind het smakeloos.

De productie uit München, juli 2009 (Decca 0743387), markeerde Kaufmanns debuut in de rol van Lohengrin. Slaagde hij? Ja en nee. Zijn stem is van nature krachtvol en lyrisch tegelijk en zijn volume is groot. Hij hoeft nergens te forceren en zijn hoge en lage tonen zijn prachtig in balans. Zijn timbre is zeer Italiaans, maar zijn kracht en uiteraard de beheersing van de taal maken hem bijzonder geschikt voor de wat meer lyrische rollen uit het Duitse Fach. Toch mis ik iets in zijn optreden, dat kleine ‘etwas’… Misschien is het omdat het zijn debuut is, maar op mij maakt hij een niet al te happy indruk.

Anja Harteros is een hartroerende Elsa. Ze zet de rol zeer imponerend neer en weet het meisjesachtige goed te combineren met ontluikende vrouwelijkheid.

Michaela Schuster wist zich toen nog geen raad met Ortrud, maar Wolfgang Koch (Telramund) maakt veel goed. Wat een prachtige stem! Diep, groots, soepel, lenig, majestueus en autoritair. Ook als acteur weet hij bijzonder te imponeren. Evgeny Nikitin is tot slot een bijzonder overtuigende Heerrufer.

Hieronder de trailer van de productie:

Hans Neuenfels
De in 2011 in Bayreuth opgenomen productie van Hans Neuenfels (Opus Arte OA 1071 D) is een doordenkertje. Want wat doen ratten in Lohengrin? Nu… het zit zo: de Brabanders zijn door mislukte experimenten in ratten veranderd en Lohengrin komt ze helpen, als iemand van het dierenbevrijdingsfront. Zoiets. Ongeveer.

Nee, ik heb het niet bedacht en ik zou het er ook niet uit kunnen halen als ik de recensies niet had gelezen. Maar blijkbaar zijn de enthousiaste (ja, de productie werd enthousiast ontvangen!) collega-recensenten of helderziend, of hebben ze een speciaal onderonsje met de regisseur gehad.

Al bij de ouverture wemelt het van de (geanimeerde) ratten in roze, wit en grijs. En dat is maar het begin. Om ook het einde te verklappen: het broertje van Elsa is een net geboren vette baby met de navelstreng nog om…

Annette Dasch ziet er mooi en onschuldig uit en acteert goed, al ben ik niet helemaal overtuigd. Klaus Florian Vogt zingt nog mooier en lyrischer dan ik al van hem gewend was.

Hieronder een fragment:

Lohengrin wordt van 10 tot en met 29 november opgevoerd in Amsterdam. Zie voor meer informatie de website van De Nationale Opera.