Een eenmalig optreden van Robert Holl met pianist Rudolf Jansen was voor veel liefhebbers aanleiding om naar TivoliVredenburg in Utrecht te reizen. Hoog in het muziekgebouw ligt daar Hertz, de kamermuziekzaal met een uitmuntende akoestiek en met, zo leek het, onbegrensde mogelijkheden op het gebied van theatertechniek. Het werd een Winterreise in 3D.

Bij Winterreise hoort eigenlijk een andere entree: na een lange zoektocht opgelucht een ingang vinden, snel de deur openen en die meteen weer sluiten om sneeuwstorm en kou geen kans te geven om de temperatuur binnen te ontregelen. Maar in TivoliVredenburg gaat dat anders. Er brandt geen open haard en om de ingang van de kamermuziekzaal te bereiken, gaat de reis binnen nog verder, via roltrappen, langs beton en glas met kille verlichting, tot aan de sterren.

Zo arriveer je hoog in het gebouw, in Hertz, een door hout gedomineerde ruimte. Op het podium twee heren in zwart pak. Links achter de vleugel Rudolf Jansen, die behoort tot de top in zijn vak. Rechts Robert Holl, geboren in het prozaïsche Overschie, maar met een leven achter zich waarin hij de muziek en de poëzie omarmde. Klaar voor een klassiek liedrecital, Winterreise van Schubert. De pianist neemt plaats, de zanger concentreert zich. Het melancholieke wandeltempo van ‘Gute Nacht’ is hoorbaar.

Maar dan blijkt het helemaal geen klassiek recital te zijn. Tijdens de 24 liederen komen er 3D-videoschermen tevoorschijn die een kraakhelder beeld geven van de omgeving waarin de wandelaar zich bevindt en waarin je je als luisteraar bijna verliest. Het verlate Duitse landschap, de rivier: het wordt allemaal scherp in beeld gebracht.

Je vraagt je af hoe ze het doen: de kraai vliegt letterlijk over het podium en cirkelt rond het hoofd van de zanger, we zien de postkoets over het podium rijden en als het in de tekst sneeuwt, dwarrelen er daadwerkelijk sneeuwvlokken in de zaal. Uit het plafond vallen kleine klompjes ijs. Het zijn bevroren tranen en ze landen recht op het hoofd van de bezoeker.

Niet alleen visueel gebeuren er wonderen op het podium. Ergens achter de schermen zorgt een technicus ervoor dat de temperatuur wordt bijgeregeld. Het wordt ijzig koud in de zaal. Je voelt de koude windvlagen langs je gezicht. Een onzichtbare hand plaatst soms een groot fluwelen kleed over de vleugel, om dat op andere momenten weer snel weg te trekken.

Aan het eind van al die fysieke en visuele ervaringen volgt het hoogtepunt: van achter de contouren van het dorp wordt langzaam een figuur zichtbaar en terwijl dat gebeurt, hoor je zijn draailier en zie je dat zijn geldbakje leeg is. De zanger vraagt de draailierspeler vertwijfeld of hij hem met zijn lier wil begeleiden.

Het blijft, als de zanger uitgezongen is en de pianist voorzichtig met het pedaal de muziek laat wegsterven, nog even stil in de zaal. Tot het applaus losbarst en de toeschouwer zich verbijsterd afvraagt hoe die 3D-schermen zo snel kunnen verdwijnen, waar de kraai gebleven is en hoe het kan dat de temperatuur, net nog rond het vriespunt, nu weer normaal is.

Of waren die visuele elementen, die beelden, dat gevoel van bittere kou, die sneeuw die je zo intens ervoer allemaal zinsbegoocheling? Het moet haast wel, want er is geen spoor van sneeuw en van kou. En die 3D-schermen, die hebben ze helemaal niet in TivoliVredenburg.

Kennelijk werd die intense ervaring door niets anders teweeggebracht dan door de stem en de voordracht van Robert Holl en de piano van Rudolf Jansen. Samen hadden zij geen andere visualisering nodig dan hun eigen zeggingskracht. In alle transparantie en verstaanbaarheid leverden ze zelf de boventiteling bij hun muziek.

Met alle aandacht in de media en de vele uitvoeringen die de afgelopen tijd in ons land gegeven worden, begint er een Winterreise-cultus te ontstaan. Prima, lijkt me, want naast de opgewektheid van de hedendaagse muziekcultuur is rust, ruimte en regelmaat voor melancholie, voor bezinning en voor de confrontatie met Schuberts beroemdste liedcyclus een verrijkende en diepgaande ervaring.

Laat iedereen daarbij vooral zijn eigen weg zoeken in de manier waarop Winterreise verklankt wordt. Met muziek van Schubert of van Boudewijn Tarenskeen, met extra beeld of geluid, geënsceneerd of in de eenvoudige ambiance van een liedrecital. En waar blijft de remix door Tiësto of Armin van Buuren? Van mij mag het allemaal. Maar het zal mij niet meer lukken om naar zoiets te luisteren zonder de versie van Robert Holl en Rudolf Jansen, gisteravond in Utrecht, in herinnering te krijgen.