Er zijn maar weinig opera’s die het zonder goede sterfscène kunnen stellen. In de ruim vier eeuwen die het operarepertoire bestrijkt, vallen er dan ook heel wat doden. Een portret van een paar van de beroemdste sterfscènes. Met dank aan YouTube.

Mensen die geheel onbekend met opera zijn, hebben vaak een clichématig beeld van de kunstvorm. Een sopraan met de omvang van Pavarotti staat een paar uur lang hard en hoog te gillen en neemt daarna buitengewoon dramatisch, en al dan niet vrijwillig, afscheid van het leven. Zoiets.

Het laatste deel van dat cliché, het sterven, snijdt wel enigszins hout. Er zijn natuurlijk zat opera’s die eindigen met een ‘lang en gelukkig’ – lange tijd was het zelfs ‘not done’ om een opera op tragische wijze te eindigen – maar het valt niet te ontkennen dat een grote portie van het ijzeren repertoire met tranen eindigt. Hoe kan het ook anders: in een kunstvorm die om grote emoties draait kan die allergrootste, allerzwaarste emotie van verlies en rouw niet ontbreken.

Daarmee is niet gezegd dat al die tragiek telkens op hetzelfde neerkomt. Integendeel, sterven kent in de opera vele gedaanten. Zelfmoord is populair, maar ook aan moord en dood door ziekte is geen gebrek, met daartussenin tal van varianten.

Eén operadood is moeilijk in een categorie te plaatsen en dat is de tweede dood van Euridice, één van de hoofdpersonen in het allereerste verhaal waar een opera van gemaakt werd (Orfeo, Claudio Monteverdi).

Orfeo heeft zijn vrouw Euridice verloren door een slangenbeet, maar weet de goden met zijn wonderschone gezang te vermurwen en krijgt toegang tot de onderwereld. Hij bereikt Euridice en mag haar meenemen, op voorwaarde dat hij op de weg terug niet naar haar omkijkt. Na aanhoudend smeken van Euridice doet hij het toch, waarna hij haar opnieuw verliest. Een dood waar geen label op te plakken is.

Hieronder de betreffende scène, met Simon Keenlyside en Juanito Lascarro:

Wat in het werkelijke leven een gecompliceerd en moeilijk te bespreken onderwerp is, komt in opera’s onbekommerd voor: zelfmoord. Een paar van de allerbekendste sterfscènes draaien om zelfdoding. Hieronder drie klassieke voorbeelden:

Dido berooft zich van haar leven nadat Aeneas haar verlaten heeft (Dido and Aeneas, Henry Purcell). Uitvoering door Malena Ernman.

Sophie ontdekt de dodelijk verwonde Werther en staat hem bij in zijn laatste momenten (Werther, Jules Massenet). Uitvoering door Jonas Kaufmann en Sophie Koch.

Cio-Cio-San alias Madama Butterfly steekt zichzelf neer nadat is gebleken dat haar echtgenoot op wie ze jaren wachtte met een ander getrouwd is (Madama Butterfly, Giacomo Puccini). Uitvoering door Patricia Racette.

De zelfmoorden in opera’s zijn vaak daden van grote wanhoop. Achter veel moorden schuilt echter hetzelfde motief. Voorbeelden te over. Hieronder vijf exemplaren:

Tosca steekt de smerige politiechef Scarpia neer (Tosca, Giacomo Puccini). Uitvoering door Maria Callas en Tito Gobbi.

Canio vermoordt zijn ontrouwe geliefde Nedda (Pagliacci, Ruggiero Leoncavallo). Uitvoering door Plácido Domingo, Teresa Stratas en Sherill Milnes.

Don José brengt Carmen om, omdat hij haar liefde verloren heeft (Carmen, Georges Bizet). Uitvoering door Roberto Alagna en Elina Garanca.

Hagen steekt een speer in de rug van Siegfried, die na een kleine worsteling sterft (Götterdämmerung, Richard Wagner). Uitvoering door Siegfried Jerusalem en Matti Salminen.

Onjegin schiet Lenski neer in een duel (Jevgeni Onjegin, Piotr Iljitsj Tsjaikovski). Uitvoering door Dmitri Hvorostovsky en Ramón Vargas.

Een specifiek ‘genre’ van sterfscènes is de dubbele (zelf)moord. Een paar van de bekendste opera’s eindigen ermee. Hieronder twee fameuze voorbeelden.

De dubbele zelfmoord van Roméo en Juliette behoeft verder geen toelichting (Roméo et Juliette, Charles Gounod). Uitvoering door Rolando Villazón en Nino Machaidze.

Heel wat minder romantisch is het sterven van Otello en Desdemona. Eerst steekt Otello zijn vrouw neer, dan beneemt hij zichzelf van het leven (Otello, Giuseppe Verdi). Uitvoering door Plácido Domingo en Renée Fleming (er zit enige overlap tussen de twee clips).

De twee misschien wel meest tragische heldinnen uit het opera-oeuvre sterven door ziekte. Mimì sterft in de laatste scène van La bohème met haar geliefde Rodolfo aan haar zijde, Violetta sterft in de laatste scène van La traviata met haar geliefde Alfredo aan haar zijde. Hieronder van beiden een fragment. Beide dames zijn te zien in uitvoeringen van Anna Netrebko.