Gilliam ontketent wervelstorm in Cellini
Het duizelt je af en toe flink in Benvenuto Cellini bij De Nationale Opera. Maar het uitbundige spektakel van regisseur Terry Gilliam klopt als een bus. Voorzien van uitmuntende zangers en musici beleefde de productie zaterdagavond een onvergetelijke première.
Is Benvenuto Cellini van Berlioz een niet goed op zijn waarde geschat meesterwerk, zijn tijd ver vooruit? Of is het een tot mislukken gedoemd broddelwerk van een door jeugdige overmoed overmande componist? Ik ken mensen die het werk bijna net zo hoog schatten als de vermaarde artiest op wiens dagboeken de opera is gebaseerd.
Dat de partituur verrassend is, staat buiten kijf, evenals dat Berlioz buiten de gebaande operapaden treedt. Maar is het voldoende? Nee, denk ik nadat ik naar al de beschikbare opnamen van de verschillende versies van de opera heb geluisterd. Ja, zeg ik volmondig nadat ik de productie van Terry Gilliam bij De Nationale Opera heb gezien. De muziek kan mij nog steeds niet bekoren, maar als het zo gedaan en zo gezongen wordt…
De uitbundige, rijke productie kan ik in één woord samenvatten: wervelstorm. Er gebeurt zo ontzettend veel dat je ogen tekortkomt. En toch wordt het nergens te. Dat het je duizelt, is natuurlijk de bedoeling, maar dat staat ook in de partituur en in het libretto, waar Gilliam en zijn co-regisseur en choreografe Leah Hausman zich strikt aan houden.
In een interview met de Volkskrant zei Gilliam: “Ik wil mijn werk niet analyseren. Kunst gaat over hartstocht. Die komt uit de buik, niet uit het hoofd.” Zou iemand die zin richting de ‘conceptuele’ regietheateradepten willen opsturen? Per express en aangetekend? Bij voorbaat dank.
Dat Benvenuto Cellini een flop werd en nog steeds maar mondjesmaat wordt uitgevoerd, ligt onder meer aan de buitenproportionele eisen die de opera stelt aan de zangers en aan de dirigent, die zich geplaatst ziet voor een dilemma: zet hij het orkest in het zonnetje door het op volle sterkte te laten musiceren of kiest hij voor de zangers?
Laat dat dilemma maar over aan Sir Mark Elder. Het Rotterdams Philharmonisch Orkest was onder zijn leiding perfect in balans. Petje af! Nooit eerder heb ik de partituur met zo veel oog voor detail en zo veel kleur en nuance uitgevoerd horen worden. De beroemde ouverture, gespeeld voor een gesloten doek (o wonder, het kan dus nog echt!), spetterde de zaal in. De pret zat er vanaf de eerste noot meteen in.
Elders begeleiding van de zangers was werkelijk uniek. Je voelde de liefde waarmee hij ze door de bijna onzingbare noten loodste. In ‘Sur les monts les plus sauvages’ gunde hij John Osborn (Cellini) bijvoorbeeld alle tijd en rust, zodat hij niet alleen zijn hoge des, maar ook zijn pianissimo op zijn mooist kon laten uitkomen.
Cellini is een hel van een rol, maar Osborn wist er wel raad mee. Zijn stem is inmiddels groter geworden, heroïsch bijna, maar zijn souplesse is intact gebleven, waardoor ‘La gloire était ma seule idole’ één van de vocale hoogtepunten van de voorstelling werd. “Technically and musically the most challenging and exciting production I have ever experienced”, schreef hij zelf over de voorstelling. Ik kan dat alleen maar beamen, om vervolgens mijn hoofd te buigen in bewondering.
Eigenlijk moeten we Patricia Petibon dankbaar zijn voor het (gelukkig tijdig) afzeggen van de rol van Teresa, want nu werden we verwend met de formidabele jonge Italiaanse Mariangela Sicilia.
Sicilia’s lichte sopraan kon het geweld van de muziek, mede dankzij Mark Elder en het orkest, makkelijk aan en met haar onberispelijke hoge noten en sprankelende coloraturen wond zij niet alleen Cellini en zijn leerling Ascanio, maar ook het hele publiek om haar vinger. Ook scenisch was zij meer dan goed. Haar Teresa was een pittig katje met wie niet te spotten viel. Over personenregie gesproken!
Voor Laurent Naouri was de rol van Fieramosca niet nieuw. Toch leek hij er nieuw leven in te hebben geblazen. Hij zette een perfecte intrigant neer, die eigenlijk te dom is om gevaarlijk te kunnen zijn, waardoor hij in zijn eigen netten verstrikt raakt. Met zijn ietwat nonchalant gevoerde baritonstem en zijn buitengewone acteertalent gaf hij het publiek het gevoel onbeschaamd bij het spel betrokken te worden.
Michèle Losier was een heerlijk jeugdige Ascanio. Haar grote aria, ‘Mais quai-je donc’, bezorgde haar terecht een open doekje. Maurizio Muraro was een voortreffelijke Balducci en Orlin Anastasov een prima paus.
Ook de kleine rollen van Bernardino (Scott Conner), Francesco (Nicky Spence: onthoud die naam!) en Pompeo (Andrè Morsch) waren meer dan voortreffelijk bezet. En in de herbergiersscène stal Marcel Beekman met zijn onweerstaanbare optreden als Le Cabaretier de show .
Voor mij is deze Cellini één van de beste producties van DNO ooit. Mensen: gaat dat zien!
Hieronder Gilliam over Cellini:
Hieronder de trailer van de productie:
Benvenuto Cellini is nog tot en met 31 mei te zien. Zie voor meer informatie de website van De Nationale Opera.
De auteur
19Reacties
Prachtige voorstelling, door het spektakel zou je af en toe de muziek bijna vergeten ! erg genoten.
Dank u wel voor deze recensie. Wat is het mooi dat er een Place de l’Opéra is. Ik ben zo vrij om een iets andere ervaring te delen.
Hulde aan DNO dat ze deze opera opnieuw programmeren. In 1991 was het een van mijn eerste opera’s in het Muziektheater en sindsdien kom ik steeds weer terug bij dit meesterwerk van Berlioz. De enscenering in 1991was nogal teleurstellend.
Dit keer kregen we een redelijk goede, nogal conventionele uitvoering van Benvenuto Cellini te zien. Gilliam doet weinig met het werk. Dat heeft het voordeel dat als je de opera niet goed kent, je niet hoeft na te denken over de diepere betekenislagen. Als je de opera goed kent, biedt Gilliam geen enkele verdieping. Er zit in de personnages veel meer diepte dan er nu uit kwam.
Het is allemaal nogal oppervlakkig opgezet en erg druk. De muziek heeft er onder te leiden. Ook tijdens de verstilde momenten in de partituur laat Gilliam van alles bewegen op het toneel. Het leidt teveel af van de prachtige muziek van Berlioz. Die kan daardoor ook zijn verhaal niet kwijt. Deze opera heeft ook sterk behoefte aan de rustpunten die erin zitten.
De voorstelling ging ook gebukt onder wat première-euvels: zeker voor de pauze waren zangers en orkest nog niet goed op elkaar ingespeeld. De balans was vaak zoek en Elder koos soms voor langzame tempi en een gefragmenteerde orkestklank, waarbij de spanningsboog soms inzakte.
Ik hoop nog een tweede keer te gaan. Ben benieuwd hoe het dan is.
Ik ben benieuwd of ik net zo enthousiast word als Basia over deze enscenering.
In een interview met de Volkskrant doet Terry Gilliam een aantal opmerkelijk uitspraken http://www.volkskrant.nl/theater/cellini-was-een-fucking-bastard~a4004623/
Nu zit ik niet primair te wachten op alleen een ‘leuke show’. Dan ga ik liever naar het circus of een musical. Enige gelaagdheid verwacht ik ook van een opera productie.
Natuurlijk verheug ik me nu reeds op de muziek, het orkest, de dirigent, het koor en de zangers. Ik luister liever LIVE naar opera in een theater of concertzaal dan alleen ’thuis via de hifi’.
Ik zie de laatste voorstelling (als iedereen goed is ingespeeld 🙂 .
Er valt veel te genieten hoor! Leest u mijn woorden vooral ook als een reactie op van het tomeloze enthousiasme van mevrouw Jaworski.
Benvenuto Cellini is een hondsmoeilijke opera. Niemand kan zo toveren met klankkleuren en ritmes als Berlioz, maar dat vraagt veel van orkest en zangers. Ik denk dat de kans groot is dat ze de komende weken nog verder ingespeeld raken. Hopelijk komt er ook nog wat meer focus in de handeling op het toneel. Dat is zeker niet ondenkbaar.
En u zegt iets heel waars: een echte uitvoering heeft zoveel meer dan thuis op de bank of in de bioscoop. Dan neem je heel wat imperfecties graag op de koop toe.
ik blijf mv Jaworski veel te streng vinden over de opera zelf (dat ik een quasi-meesterwerk vind), maar dat zal wel een kwestie van smaak zijn… Ik ga er op Pinkstermaandag naartoe. Ik kijk ernaar uit!
Mariangela Sicilia zal overigens ook volgend seizoen in Luik te horen zijn als Giulia in ‘La Scala di Seta’ van Rossini…
Late prachtrevanche voor die supersaaie DNO Benvenuto Cellini
van 1991 (en een snelle voor de tergend trage Macbeth vorige
maand). Naar huis met gouden ticker-tapejes voor dito bladzijde
in mijn operalogboek. Basia`s enthousiasme wordt dus volledig
door mij gedeeld!
Effenaf prachtige voorstelling. Heel kleurrijk, heel fantasievol en toch allemaal ‘gewoon ter zake’- Rome +- ten tijde van Cellini! Wervelende, virtuoos geregisseerde massascenes (carnavaltoneel!), spectakulaire maar efficiente effecten (slot met gieten standbeeld!).
En toch stond dit alles de muziek niet in de weg; ja toch, heel even: het einde van de ouverture werd ontsiert door de schreeuwende carnavalisten in de zaal (een deels uitgebeelde ouverture en nog wel in de zaal – doet mij nu altijd aan carbonaatjes denken…, foei, foei!). Maar verder: prachtige koren en orkest. Osborn was een fantastische Cellini, Sicilia zong als een engel Teresa, Naouri was een prachtig zingende en goed gekarakteriseerde Fieramosca, idem voor Muraro als Balducci en Anastasov een majestueuse, ietwat (maar niet teveel) geparodieerde paus. Losier was ziek aangekondigd maar zong desondanks nog een degelijke Ascanio met grote toneelprésence. Er zullen wel kritikasters gevonden worden die ook op deze produktie dingen aan te merken hebben, maar die zijn er altijd. Wat mij betreft: meer van dit!
Het valt me toch weer op dat produkties die over het algemeen iedereen tamelijk bevallen veel minder commentaren krijgen dan de zeer gecontesteerde produkties. Macbeth haalde een tweede plaats qua aantal reacties, deze Cellini amper 8. Zou het dan toch zo zijn dat die gecontesteerde produkties meer stof tot diskussie geven, terwijl door iedereen bewonderde voorstellingen enkel aanleiding geven tot herhalingen? Soit, maar ik vind wel dat “wat goed is (of gevonden wordt) ook mag worden gezegd!”
Helemaal met je eens Stefan Caprasse. Zo gauw ons iets minder bevalt, hebben we de neiging het toetsenbord te beroeren. Elkaars kritieken lezen stimuleert blijkbaar meer tot reageren dan aansluiten in de rij van lofprijzingen. Maar dat is natuurlijk niet alleen bij opera’s het geval.
Dank U…
Wat een heerlijke ritmische, virtuoze, complexe muziek. Ik zag gisteren de laatste voorstelling en vond het een leuke voorstelling. De middag kon voor het grote publiek al bij de ouverture niet meer stuk met het binnenkomen van de groteske carnavalsfiguren via de zaal (applaus!). Fantastische uitbundige (19e eeuwse?) couleur locale. Soms een beetje overdreven leukigheid en onnodige figuratie en gedrentel. (Dat stond in me in Dario Fo’s Barbier ook zo tegen). Bij de reflectiemomenten zakte de voorstelling behoorlijk in. De overdenkingen van Cellini over zijn kunst waren ondergeschikt aan het spektakel.
John Osborn als Cellini vond ik niet zo in vorm. Misschien was hij wel uitgezongen na zo’n slopende serie voorstellingen. Nogal uitwaaierende orkestklant. Maar dat kon ook komen door de plek waar ik zat. Ik had sinds lange tijd weer eens een kaart links achter in de zaal voor 56 euro en dat was qua zicht en akoestiek niet best. Zelfs in het NOODgebouw van de Keulse opera (een soort circustent) heb je voor 19 euro een veel betere plaats.
Het was inderdaad soms behoorlijk druk. Maar dan toch vooral tijdens de carnavalscene, maar die behoort chaotisch te zijn (de situatie is dat daar ook!) In de ouverture was dat minder gepast; als daar al carnavalsgasten opkomen, horen ze dat stilletjes te doen! Elders was het meestal toch het libretto en niet meer dan het libretto (mag ZELFS van mij wel eens!). Ik vond ook dat dit alles de intiemere momenten niet in de weg stonden (wat men inderdaad kon vrezen. OK, het kan allemaal iets soberder, maar het was mooi om zien en absoluut allemaal ter zake! Ik vond overigens bij mijn voorstelling (Pinkstermaandag) John Osborn wel goed…
@ stefan caprasse: na je interessante constatering van gisteren om 11:55, ben ik bij mezelf te rade gegaan, zonder er uiteindelijk uit te zijn gekomen of mijn reacties nou doorgaans gevallen zijn van `van zijn hart geen moordkuil maken` dan wel `waar het hart vol van is, stroomt de mond van over`. Wel is het in dit verband opmerkelijk te noemen dat ik al een maand lang verzuimd heb wereldkundig te maken dat de Reisopera met Orphée et Eurydice de prijs Productie van het seizoen eigenlijk niet meer kan ontgaan!
Benvenuto Cellini is vanaf dinsdag 16 juni beschikbaar via Arte TV. Registratie uit Amsterdam Filmé le 18.05.2015 http://concert.arte.tv/fr/benvenuto-cellini-de-berlioz-mis-en-scene-par-terry-gilliam
“De muziek kan mij nog steeds niet bekoren”….zegt Basia, ai! Luister en kijk toch nog eens, zo’n ouverture alleen al, dat is toch om te smelten …De Arte opname blijft online tot 16 september!
Heel de opera is om te smelten!
Over smelten gesproken: zoals in iedere Berlioz-opera komt er dat moment waarop je even om je heen moet kijken vanwege een lichte duizeling, bevangen als je bent door de bedwelmende muziek (meestal met hobo).
(Berlioz is trouwens mijn favoriete Franse componist. Hij mag zich er overigens in verheugen de absolute favoriet van Pierre Audi te zijn, zoals ik ooit las.)
Inmiddels is de Blu-ray van deze productie verschenen!