Afgelopen week dirigeerde Antony Hermus de tweede en laatste complete Ring des Nibelungen in Dessau. Speciaal voor die gelegenheid reisden vijf jonge Nederlandse studenten/musici naar de Oost-Duitse stad. Onder hen David Schelfhout en Yourai Mol, bestuurders van het project Rheingold op de Rijn. Ze doen verslag.

Als vijf twintigers op operareis gaan, wat luister je dan in de auto? Die vraag zou ons de hele rit naar Dessau, Oost-Duitsland, bezighouden.

Dessau was van 23 tot 28 juni het decor van de integrale Ring des Nibelungen, uitgevoerd in het Anhaltisches Theater onder leiding van scheidend Generalmusikdirektor Antony Hermus. Op ons voornemen om ‘zijn’ Ring te bezoeken, reageerde Antony met een bericht vol uitroeptekens. Niet alleen op de bok, maar ook in geschrift is de Brabander een bijzonder enthousiaste man.

Tijdens de rit van zes uur passeert een bonte potpourri van cd’s de revue: van orgelmuziek van Franck tot Elvis, en van Drs. P tot De Jeugd van Tegenwoordig. Lachend vragen we ons af of de gemiddelde Ring-bezoeker er een vergelijkbare soundtrack op nahoudt.

Vier Ring-delen, zes dagen

Aangekomen op de plek van bestemming toont Dessau zich even gastvrij als haar Generalmusikdirektor. Bij het appartement dat we met zijn vijven hebben geboekt, ontvangt uitbater Herr Fischer ons hartelijk. Het beroemde Bauhaus, Dessau’s enige serieuze toeristische attractie, ligt om de hoek van het huisje.

Het programma van de week is duidelijk: dinsdagavond Das Rheingold, woensdagavond Die Walküre, donderdag een vrije dag, vrijdagavond Siegfried, zaterdag weer vrij en zondagmiddag tot besluit Götterdämmerung.

Das Rheingold meemaken is voor ons een bijzondere ervaring. Twee jaar geleden organiseerden we Rheingold op de Rijn, waarbij we een theater bouwden in een binnenvaartschip en een maand door Nederland en Duitsland toerden om Wagner uit te voeren.

Als toeschouwer de opera beleven die ons meer dan een jaar bezighield en die we zelf acht keer speelden, roept een scala aan emoties op. ‘Ons’ schip speelt door onze hoofden.

Bijzonder is het om te merken dat wij niet de enigen zijn: we lopen deze week meermaals mensen tegen het lijf die van ons project hebben gehoord en krijgen zelfs complimenten van een aantal bezoekers die ook bij Rheingold op de Rijn waren.

Antony & Dessau

Woensdagavond rond tienen is Brünnhilde aan het eind van Die Walküre te ruste gelegd door Wotan en begeeft het publiek zich naar buiten. We zijn uitgenodigd om met Antony, ‘Sieglinde’ Angelina Ruzzafante en andere vrienden en familie uit eten te gaan.

Antony komt het restaurant binnen en wordt onthaald met applaus. “Ik vind het zó ontzettend leuk dat jullie er zijn”, zegt hij als hij zich bij ons aan tafel voegt en ruim de tijd neemt om te vertellen over zijn bijzondere band met het orkest in Dessau.

Dat Antony en Dessau met elkaar vergroeid zijn in de afgelopen jaren, is wel duidelijk. De uitbaatster van het restaurant omhelst hem innig bij zijn binnenkomst en halverwege de avond gaat Antony nog even apart zitten met de chef-kok om de catering van zijn afscheidsfeestje te bespreken.

Voor het Anhaltisches Theater is deze Ring een belangrijk en vooral groot project. Niet alleen is het Antony en de zijnen gelukt om hiermee het Internationaal Wagnercongres in mei dit jaar naar Dessau te halen, het is ook een project waarmee het theater zich buiten de stadsgrenzen wil profileren.

Het theater heeft de afgelopen jaren te kampen gehad met bezuinigingen vanuit zowel de gemeente als het Bundesland. Dat deze Ring toch gelukt is, is te danken aan het doorzettingsvermogen van de leiding. Er is een uitzonderlijke hoeveelheid sponsoring gevonden, waar Antony zichtbaar trots op is.

Leipzig = Bach?

De vrije donderdag is voor ons reden om naar Leipzig te rijden. In de auto treffen we reeds enige voorbereidingen om van Wagner naar Bach over te stappen. Naar die blijken niet nodig, want het eerste dat we zien als we de auto uitstappen is de Wagnerplatz. En aan de Wagnerplatz ligt Café Wagner. Daar bestaan er vast meer van, maar als we willen doorlopen zien we dat het volhangt met schilderijen van Wagner en andere Wagner-curiosa. Toch maar even koffiedrinken…

Het blijkt een serieuzere zaak te zijn dan gedacht, want de serveerster stelt ons meteen voor aan de voorzitter van het Wagnerverband Leipzig, tot zeer recent ook president van het Internationale Wagnerverband. Hij nodigt ons na de koffie uit op zijn kantoor, dat boven het café zit. Van Bach komt vandaag niks meer.

Na de koffie krijgen we van voorzitter Thomas Krakow eerst een rondleiding langs Wagners geboortehuis. Daarna, op zijn kantoor, wordt ons uitgebreid verteld dat Wagner dan wel vaak met Bayreuth geassocieerd wordt, maar dat hij eigenlijk meer bij Leipzig hoort. Het motto van het Wagnerverband Leipzig is dan ook: “Richard ist Leipziger…”

Thomas laat ons uitgebreid foto’s zien van zijn aanwezigheid bij de eerdere uitvoering van de Ring in Dessau, een maand geleden. Daar werd toen het jaarlijks Internationaal Wagnercongres gehouden, iets waar iedereen in Dessau erg trots op is. De beslissing om de Ring daar uit te voeren werd volgens Antony ook genomen om het congres die kant op te krijgen.

Krakow serveert ons de laatste roddels en geeft een interessant inkijkje in de Duitse Wagner-wereld. Op zijn kantoor is een Australische mevrouw op bezoek die voor de Dessause Ring helemaal naar Europa is gevlogen. Wagnerianen gaan ver voor hun hobby, zo vertelt ook Krakow ons. Hij vliegt zelf binnenkort naar Melbourne om daar de Ring mee te maken.

Na twee uur nemen we afscheid met de opdracht Antony de groetjes te doen, en daarna lopen we toch nog maar even langs de Thomaskirche om Bach niet helemaal te laten zitten.

Boventitels op directieniveau

Voor een provinciaal theater als het Anhaltisches Theater is een project als de Ring een uitdaging van formaat, zo blijkt als we op zaterdagochtend een rondleiding door het theater krijgen. In een week als deze maakt het technisch personeel overuren. ’s Ochtends vroeg wordt al gewerkt aan het ombouwen van het decor voor het volgende Ring-deel en pas om 22.00 uur is de voorstelling voorbij. Een lange dag.

Maar ook in de hogere regionen van dit bedrijf is de toewijding onvoorwaardelijk, zo vertelt onze gids. Deze week worden de boventitels bediend door de operadirecteur van het theater. Die is duidelijk niet te beroerd om zijn handen uit de mouwen te steken.

Bij Götterdämmerung maken we dat nog op een andere manier mee: ensemblezangeres Rita Kapfhammer, die eerder deze week al een indrukwekkende Erda neerzette, schittert vanavond niet alleen als Waltraute, maar ook als Norn in de eerste akte én als Rijndochter in de tweede. Drie rollen op één avond: dat zie je niet vaak. Maar het past bij Dessau. Zo wordt hier gewerkt: samen de schouders eronder, hard werken en niet zeuren. Op het resultaat kan het hele theater niet anders dan trots zijn.

Wagner in de badkamer

Der Ring des Nibelungen meemaken is voor ons allen verrassend. Geen van ons heeft ooit de Ring aan één stuk door gezien. Een bijzondere ervaring. We komen echt ‘in de ban van de Ring’. De muziek spookt door ons hoofd, getuige ook de thema’s die regelmatig vanuit de badkamer door ons appartement schallen. Je leeft meer mee dan wanneer je de delen apart ziet.

Bij Götterdämmerung komt de beleveniswereld van deze week tot een ware apotheose, wat het extra emotioneel maakt. Dit is integraal verbonden met de muzikale structuur van de Ring. Door het verhaal heen worden steeds meer Leitmotiven geïntroduceerd en herhaald. Als een motief in Götterdammerung gespeeld wordt, heeft dit de cumulatieve lading en betekenis van alle momenten waarop het in de eerdere opera’s voorkwam. Dat maakt de ervaring van elke opera weer heftiger dan de vorige.

De Dessauer Ring is Wagner in een modern jasje. Elk deel heeft een eigen karakter. Er is één overkoepelend thema: de enscenering is geïnspireerd door de Bauhaus-stijl waar Dessau om bekendstaat.

De Bauhaus-gebouwen die de stad sieren zijn voor geen enkele toerist in Dessau te missen. Tot de beroemdste van die gebouwen behoren de zogenoemde Meisterhäuser, een rij huizen die even iconisch zijn voor Bauhaus als het Rietveld-Schröderhuis voor De Stijl. Brünnhildes rots op het podium heeft de vorm van één van die huizen en ook het Walhalla is duidelijk geïnspireerd door de Bauhaus-stijl.

Tulpen uit Amsterdam

Zaterdagmiddag spreken we met Antony af om te lunchen bij het Dessauer Kartoffelhaus. Na zes jaar Dessau heeft hij tal van mooie verhalen en anekdotes te vertellen.

Ooit werd de plaatselijke kerktoren door de bliksem getroffen, waardoor het carillon niet meer functioneerde. In het nieuwe carillon moest de muziek opnieuw ingespeeld worden, waarvoor de gemeente Antony vroeg. Dat wilde hij wel doen, maar alléén als hij ook de ‘Walkürenritt’ en ‘Tulpen uit Amsterdam’ mocht inspelen. Die zijn nu elke dag om 15:00 uur te horen.

Ook met de Oost-Duitse cultuur zat Antony soms te worstelen: bestuurders die meer gehoorzaamheid dan eigen initiatief tonen bijvoorbeeld. Toch is gehoorzaamheid soms wel prettig. Toen schoolkinderen uitgenodigd werden om een concert bij te wonen, wilde men hen eerst in de pauze laten weggaan. De tweede helft was te moeilijk voor de jonge oren. Daar moest Antony niks van weten: laat ze lekker blijven, we zien wel wat ze ervan vinden. Na een lange discussie gebruikte hij zijn privilege als Generalmusikdirektor: “Das ist eine Anweisung.” Einde discussie: de kinderen bleven.

Op zondagavond, na afloop van Götterdammerung, klinkt een langdurig applaus met een hoeveelheid curtain calls waar Pavarotti blij mee zou zijn geweest. Het applaus is duidelijk niet alleen voor de voorstelling, maar ook voor het hele Ring-project dat het theater sinds 2012 bezighield. En waarschijnlijk is het ook voor het gehele afgelopen seizoen van het Anhaltisches Theater.

Zowel Generalmusikdirektor Hermus als de intendant, André Bucker (ook regisseur van deze Ring), sluiten met deze cyclus hun carrière bij het Anhaltisches Theater af. Er is nog geen opvolger voor Antony gevonden, dus wat er na de zomer gaat gebeuren, is nog niet helemaal duidelijk. Antony verlaat Dessau ook met gemengde gevoelens: de zes jaren die hij intensief heeft samengewerkt met het gezelschap laten hem niet koud.

Keihard

Het afscheid laat ons ook niet koud. Een week gevuld met Wagner laat je niet meteen los. Na afloop drinken we nog een biertje op de afterparty. Een mooie gelegenheid om een paar handtekeningen te verzamelen.

We vertellen Iordanka Derilova, die Brünnhilde zong, hoe fantastisch we haar vonden. Wilt u misschien even tekenen? Ja hoor, dat wil ze wel. Ze kijkt nu vooral uit naar haar vakantie. Bijkomen aan de Zwarte Zee, waar ze vandaan komt. Onze vakantie was voor haar keihard werken.

De volgende ochtend stappen we tevreden weer in de auto, waar we op de terugweg weer eens wat anders dan Wagner luisteren. Orgelmuziek van César Franck. En Elvis.