Harmonie. Dat ene woord blijft in me rondzingen na mijn eerste Schubertiade-ervaring in het Bregenzerwald in Oostenrijk. Werkelijk alles is in evenwicht in deze oogstrelende regio. Natuur, cultuur en architectuur slaan samen een zalig akkoord aan, waaruit de Schubert-concerten als bloemen opbloeien. Hier beleef je het lied!

Een verhaal over de Schubertiade is een verhaal over Gerd Nachbauer. Hij sloeg in de jaren zeventig de figuurlijke eerste paal en heeft het festival sindsdien door vier decennia heen gedragen. Niet zonder succes, want de Schubertiade is inmiddels een wereldwijd vermaard podium voor (met name) kamermuziek en het lied.

Ik ontmoet de bescheiden, vriendelijke directeur in de pauze van een middagrecital van sopraan Brenda Rae. Herr Schubert, één van zijn medewerkers, stelt me aan hem voor in de kantoorruimte achter de Angelika-Kauffmann-Saal in Schwarzenberg, één van de twee speellocaties van het festival. Het gebouw is een monument van akoestisch vernuft en schenkt je in vrijwel iedere ruimte een beeldschone blik op het Oostenrijkse landschap. Zo ook in Herr Nachbauers kantoor.

Nachbauer vertelt hoe hij begin jaren zeventig als broekie van begin twintig een ‘Mozartgemeinde’ oprichtte in zijn geboorteplaats Hohenems, met het idee om jaarlijkse concertseries rond Mozarts oeuvre te organiseren. Hij was tamelijk naïef, zo geeft hij ruiterlijk toe, maar in 1973 kwam het toch tot een eerste concert.

Bescheiden ambities had Nachbauer niet. Hij wilde sterren. In 1974 slaagde hij daarin toen hij de beroemde bariton Hermann Prey engageerde. Dat had tegelijk een flinke impact op zijn plannen, want op initiatief van Prey werd de focus van de concertserie naar Schubert verlegd, een componist die naast de giganten Mozart en Beethoven wel wat extra aandacht kon gebruiken.

Prey kwam met het gewaagde voorstel om álle werken van Schubert in chronologische volgorde uit te voeren. In de jaren ’76 en ’77 zou het project gepromoot moeten worden, in ’78 zou het moeten beginnen. “We kregen echter al snel financiële problemen”, vertelt Nachbauer. “De zaal in Hohenems die we toen gebruikten, was erg klein. Bovendien leidde de chronologische aanpak tot moeilijkheden. De meeste eerste werken van Schubert zijn onbekend en waren daardoor lastig te bezetten.”

Uiteindelijk lieten Prey en Nachbauer hun droomproject varen en in 1980 trok Prey zich geheel terug uit de festivalorganisatie. Nachbauer hield echter vol. Geheel in z’n uppie bleef hij Schubertiades organiseren, tot het festival over de hele wereld bekend was.

“De eerste zeven jaar deed ik alles alleen”, vertelt hij. “Ik sleepte met schijnwerpers, zette de stoelen klaar, deed de kaartverkoop… De internationale aandacht kwam wel snel, maar dat hielp niet direct om personeel te kunnen aannemen. Pas na lange tijd kon ik me een secretaresse veroorloven.”

Beste concertzaal ter wereld

De Schubertiade werd door de jaren heen in verschillende plaatsen in Vorarlberg (het Bundesland waar het Bregenzerwald onderdeel van uitmaakt) gehuisvest, wat voornamelijk met de niet altijd welwillende lokale politiek te maken had. “Ik kan urenlang praten over onbekwame politici”, zegt Nachbauer met een glimlach.

In 2001 werd de Angelika-Kauffmann-Saal in Schwarzenberg grondig gerenoveerd en uitgebreid. Sindsdien is dat het hart van het festival. In 2005 kwam daar als tweede podium de eveneens gerenoveerde Markus-Sittikus-Saal bij, waarmee de Schubertiade na vijftien jaar afwezigheid weer terugkeerde in Hohenems. “Christian Gerhaher noemde die zaal de beste concertzaal ter wereld”, lacht Nachbauer. “Misschien is dat wat overdreven. Maar slecht is de zaal niet.”

In Hohenems heeft de Schubertiade ook vijf musea gecreëerd rond het leven en werk van Franz Schubert, Elisabeth Schwarzkopf en Walter Legge, met aanpalend een ruimte over Maria Callas. De musea zijn alleen tijdens de festivalperioden geopend.

Bergen, weiden, bossen

Een bijzondere link tussen Schubert en het Bregenzerwald is er niet. Een geweldige combinatie is het wel. Schuberts liedoeuvre, waarin de natuur niet zelden een hoofdrol speelt, past naadloos in het landschap. In de winter zou je hier zonder moeite een Winterreise kunnen maken en tijdens een zomerse wandeling tussen de groene weiden en langs de heldere beken is de kans groot dat je je hart verliest aan een mooie molenaarster…

Het bureau voor toerisme geeft een treffende omschrijving van de regio: “Bergen, weiden, bossen, 22 pittoreske dorpen, 30.000 inwoners en bijna net zo veel koeien: dat is het Bregenzerwald in vogelvlucht.”

Intrigerend aan de streek vind ik de eendracht tussen natuur en architectuur. De oude, maar ook de vele nieuwe huizen lijken tegelijkertijd met de heuvels en bergen geschapen te zijn. Stijlvast, en daardoor o zo mooi. Tip in dat kader is de ‘Bregenzerwald Umgang’: twaalf nieuwe wandelroutes die je langs voorbeelden van de bijzondere architectuur in dit gebied leiden.

De Angelika-Kaufmann-Saal past helemaal thuis in dit verhaal. De zaal is volledig opgetrokken uit hout, heeft een grote, lichte foyer en een prachtig panoramaterras. Het is modern, maar kleurt tegelijk prima bij het omliggende dorpje Schwarzenberg. En dan de akoestiek… Het doet niet onder voor de beroemdste recitalzalen.

Brenda Rae en Wolfram Rieger

Terug naar de al even genoemde sopraan Brenda Rae en haar ‘all-Schubert-concert’ in Schwarzenberg. Haar recital is onderdeel van een grootse jubileumcyclus van de Schubertiade: het festival wil zijn veertigste editie (dit jaar) en zijn veertigjarig bestaan (volgend jaar) opluisteren door álle liederen van Schubert uit te voeren.

Brenda Rae – een coloratuursopraan met een licht en helder geluid – deed een duit in het zakje met Italiaanse en Duitse liederen, onderbroken door een aria uit Die Freunde von Salamanka en een aria uit Der vierjährige Posten.

De dictie van de Amerikaanse viel me niet mee, waardoor het lastig was om echt meegesleept te worden in de poëzie van onder anderen Vittorelli, Metastasio en Schiller. Het lied is als geen ander genre een combinatie van tekst en muziek, maar bij Rae kregen beide componenten geen gelijkwaardige behandeling.

Veel beleving stopte ze wel in haar interpretaties, daarbij veelvuldig gebruikmakend van haar uiterst geperfectioneerde, haast binnensmondse pianissimo. Op die wijze kreeg ze het publiek toch herhaaldelijk aan het ‘seufzen’, om een repeterend woord uit de gedichten te gebruiken.

Zelf werd ik pas na de pauze echt geboeid, toen Rae in vier Italiaanse, opera-achtige liederen uit haar schulp kroop en met uitbundige zang de aandacht greep. Opvallend vond ik dat haar uitspraak in de laagte plotseling veel helderder werd; alsof daar haar echte geluid doorbrak.

Het recital besloot met de nodige zoete liefdesliederen, waarin Rae in een opgewonden meisje à la Gilda of Juliette veranderde. In positieve zin, want de liederen verveelden allerminst.

De eminente liedbegeleider Wolfram Rieger voorzag de gehele avond van uitstekend pianowerk. Zijn spel was elegant en bescheiden, maar toch was hij met heel zijn hebben en houden bij de muziek betrokken. Een prachtoptreden.

Feestelijk concert

Brenda Rae is één van de vele liedzangers die meewerken aan het grote jubileumproject van de Schubertiade. Dit jaar zijn onder anderen nog Robert Holl, Daniel Behle, Matthias Goerne en Christoph Prégardien te horen – stuk voor stuk grootheden in het lied.

Ter afsluiting van de veertigste Schubertiade is er op 6 oktober een feestelijk concert in Hohenems, waaraan onder anderen Juliane Banse, Mojca Erdmann, Angelika Kirchschlager en Maximilian Schmitt meewerken. In 2016 wordt het project vervolgens voortgezet met nieuwe recitals.

Onder de indruk van de idyllische entourage, de hoogstaande concertzaal, het vriendelijke onthaal, het lovenswaardige artistieke beleid en de hoge muzikale kwaliteit kan ik enkel zeggen: gaat dat zien!

Praktische tips

Bereikbaarheid De regio Vorarlberg ligt op ruim 800 kilometer van Amsterdam en is per auto uitstekend te bereiken. De festivallocaties Hohenems en Schwarzenberg liggen niet ver van de snelweg. Vliegen kan ook: op Zürich, St. Gallen-Altenrhein, Friedrichshafen of Memmingen. Vanaf die vliegvelden is het niet langer dan 90 minuten rijden naar Schwarzenberg en Hohenems. Goede trein- en busverbindingen (via Bregenz, een half uurtje van Schwarzenberg en Hohenems) zijn er tot slot ook.

Concertprijzen Er zijn zeven prijscategorieën, variërend van 15 euro voor de meest simpele programmaonderdelen tot 129 euro voor de grootste concerten. De meeste liedrecitals kosten tussen de 43 en 79 euro.

Sfeer Natuurschoon werkt altijd sfeerverhogend. Daarnaast is de ontvangst bijzonder gemoedelijk en vriendelijk (in elk geval in Schwarzenberg). Het publiek is er wel wat chiquer dan het andere ‘natuurfestival’ dat ik ken, het Verbier Festival. Mijn witte jeans en kortemouwenhemd konden maar net door de beugel. Jasje en stroppie zouden beter zijn geweest. (De officiële dress code luidt, zo ontdekte ik later: “Dem festlichen Charakter der Konzerte entsprechende Kleidung.”)

Verblijf Aan accomodaties geen gebrek. Er zijn 1.000 door families geleide hotels en pensions en nog eens 4.000 vakantiehuizen en -kamers van privéverhuurders. Je kunt daarbij verder kijken dan Schwarzenberg en Hohenems. Voor de concerten in Schwarzenberg wordt een speciale shuttleservice aangeboden: een bus die langs verschillende dorpen rijdt om concertgangers op te pikken.

Zie voor meer informatie de website van de Schubertiade.