Een draaiend rotsblok. Daar moeten de zangers het mee doen in Laurence Dale’s productie van Madama Butterfly. Weinig bubbels en bombarie dus in dit jubileumfeest van de zestigjarige Nederlandse Reisopera. Maar aan emoties geen gebrek. Met Annemarie Kremer als kopstuk creëert de cast groots drama.

Het zal niet zo bedoeld zijn, maar het decor dat Gary McCann voor Madama Butterfly heeft ontworpen, lijkt een visuele verbeelding van de huidige staat van de Nederlandse Reisopera: gestript van bijna alles… Na in 2013 meer dan de helft van zijn budget verloren te hebben, mag het een wonder heten dat het Enschedese gezelschap zijn zestigste verjaardag heeft gehaald. Alleen dat is al een feestje waard.

De Reisopera ontstond in de jaren vijftig onder de naam Opera Forum en maakte in de decennia daarna roemruchte jaren door, met soms 140 voorstellingen per seizoen. Ook later als Nationale Reisopera was het gezelschap een grote speler in het Hollandse operalandschap. De bezuinigingen van 2013 veranderden veel, maar de Reisopera hield het hoofd opgeheven en bleef vitaal.

De nieuwe productie van Madama Butterfly markeert niet alleen het zestigjarige jubileum, maar moet vooral laten zien dat de Reisopera toekomst heeft, zo schrijft intendant Nicolas Mansfield in het programmaboek. Doet het dat?

De sobere aanpak van regisseur Laurence Dale en ontwerper Gary McCann heeft in mijn ogen zijn sterktes en zwaktes. In de eerste akte slaat Dale een stevig fundament voor het verdere verloop van het drama. Hij werkt de onbekommerde, kortzichtige houding van Pinkerton prima uit en stelt daar de kinderlijke maar o zo vurige liefde van Butterfly prachtig tegenover. Dit Japanse meisje wil werkelijk alles opgeven om bij haar Amerikaanse man te zijn, terwijl die man in haar vooral een speeltje ziet, een bron van kortstondig genoegen, maandelijks opzegbaar.

In de tweede akte is de kinderlijke hartstocht van Butterfly volgroeid en een standvastige, haast koppige liefde geworden. Pinkerton is al jaren weg, maar hij moet en zal eens terugkeren. Daar gelooft Butterfly heilig in, zo zingt ze in ‘Un bel dì vedremo’, de bekendste aria uit de opera. Het is een magistraal moment. Staand op de hoogste punt van het rotsblok zuigt Butterfly alle aandacht naar zich toe. Ze treft je met zowel medelijden als ontzag. Je weet dat haar vasthoudendheid eens gebroken zal worden, maar toch staat ze daar zo fier en majestueus.

Helaas zakt het verhaal vervolgens langzaam weg in een wat lome atmosfeer. Dat zal deels aan Puccini liggen, die in alle eerlijkheid het beetje actie van die akte wel erg lang oprekt, maar de enscenering helpt ook niet mee. Dale heeft enkel die ene rots tot zijn beschikking en lijkt daar op een gegeven moment geen raad meer mee te weten. Hij laat het ding maar draaien en draaien, tot het effect er afgesleten is.

Richting akte drie gaat het hart gelukkig weer sneller kloppen. Eerst klinkt het beroemde ‘humming chorus’, intiem en wonderschoon gezongen door Consensus Vocalis, en vervolgens lokt de verschijning van Pinkerton, zijn Amerikaanse vrouw Kate en de consul Sharpless een krachtige scène met Butterfly’s vertrouwelinge Suzuki uit, waarin de tragiek van de situatie vanuit vier perspectieven oplicht. Een onmisbare opmaat naar het einde.

Dat einde, het letterlijke einde van Butterfly, is een Puccini-finale pur sang. Het drama zwelt aan en roffelt met overweldigende emoties naar het scherpe slotakkoord. Dale regisseert het met veel gevoel voor esthetiek en een perfecte timing. Mijn hart wint hij ermee. Zijn enscenering ontbeert weliswaar verrassing en vernieuwing, maar door de eenvoud van zijn benadering laat hij opera in zijn meest pure vorm zien, als een drama rond de mens en zijn universele emoties.

Vocaal wist sopraan Annemarie Kremer als Butterfly mij het meeste in die emoties mee te slepen. Al direct bij haar eerste entree, die vanuit de coulissen begon, liet ze een weldadig geluid horen, dat te midden van koor en medesolisten alle aandacht opeiste. En haar rijpe sopraanstem ging gedurende de avond het toneel steeds meer domineren.

Met afwisselend intieme pianissimi en dikke, gulle noten creëerde Kremer een Butterfly met wie je intens kon meeleven en meevoelen. Haar vertolking van ‘Un bel dì vedremo’ was meesterlijk en tijdens haar sterfscène was de spanning om te snijden.

In Qiu Lin Zhang had Kremer een voortreffelijke Suzuki aan haar zijde. Zhang zong haar rol met diepe, warme stem; een geluid waar een wereld aan zorg en verdriet in weerklonk. De Chinese alt kreeg voor haar knappe optreden een zeer genereus applaus.

De rol van Pinkerton moest op het laatste moment anders bezet worden, nadat Eric Fennell zich vanwege stemproblemen had teruggetrokken. Tenor Sergio Escobar bewees zo’n haastklus (één dag repeteren) goed aan te kunnen, al werd ik verder niet bijzonder enthousiast van zijn penetrante geluid met schreeuwerige pieken.

Roderick Williams gaf Sharpless een jong gezicht. Verfrissend om te zien en te horen. Wel maakte het hem nóg hulpelozer tegenover Pinkerton, die voor de waarschuwingen van een consul van ongeveer zijn leeftijd weinig respect of interesse bleek op te brengen.

Kleine maar uitstekende bijdragen waren er van Ruth Willemse (Kate Pinkerton), Robert Burt (Goro), Peter Brathwaite (Yamadori) en Vitali Rozynko (Il Commissario Imperiale).

De musici van Het Gelders Orkest/HET Symfonieorkest gingen onder leiding van Timothy Henty voor mijn gevoel enigszins onvoorspelbaar door de partituur. Er waren momenten van verzengend drama, die onheilspellende voortekenen van het tragische einde bevatten. Maar er waren ook momenten dat de orkeststeun verflauwde en Puccini’s melodieën niet lekker doorstroomden.

In de finale viel niettemin alles op zijn plek en bekrachtigde het orkest met luisterrijke klanken de zelfdood van Butterfly. Als de Reisopera dit soort apotheoses blijft scheppen, dan is er zeker toekomst!

Madama Butterfly is op 9 september nogmaals in het Wilminktheater in Enschede te zien en gaat daarna tot en met 10 oktober op tournee door het land. Zie voor meer informatie de website van de Nederlandse Reisopera.