Otello blijkt anno 2016 een problematische opera te zijn. Opera Vlaanderen bracht vrijdagavond in Antwerpen een nieuwe productie van Giuseppe Verdi’s meesterwerk in première, maar de voorstelling kwam, behoorlijk letterlijk, niet uit de verf.

Verdi’s Otello kwam tot stand in samenwerking met Arrigo Boito, die het libretto schreef en de componist ertoe overhaalde de opera te componeren. Het op Shakespeares toneelstuk gebaseerde verhaal handelt over de Moor Otello, generaal van de Venetiaanse vloot aan het einde van de vijftiende eeuw. Otello is de enige zwarte in de gemeenschap en heeft het hart veroverd van Desdemona, die tegen de wil van haar vader met Otello is getrouwd.

Omdat Otello Cassio als zijn kapitein heeft benoemd, koestert Jago wraakgevoelens. Door listig spel krijgt hij de Moor aan het twijfelen of Desdemona hem wel trouw is. Na een paar dramatische hoogstandjes – de oude Verdi zeer wel toevertrouwd – vermoordt Otello zijn geliefde om haar vermeende bedrog. Snel na de moord weet de vertrouwelinge Emilia te melden dat Desdemona een onschuldige dood is gestorven, wat voor Otello reden is om zichzelf van het leven te beroven.

Otello ging in 1887 in wereldpremière met één van de wereldsterren van dat moment in de hoofdrol: Francisco Tamagno, een tenor met een heroïsch klaroengeluid. Voor hem schreef Verdi de opera. Otello ging vervolgens de geschiedenis in als één van de moeilijkste tenorpartijen uit de operaliteratuur. Dat maakt het een uiterst lastig te programmeren opera. Alleen grote zangers als Giovanni Zenatello, Giovanni Martinelli, Mario del Monaco, Ramon Vinay en Plácido Domingo zijn erin geslaagd om Otello echt succesvol op de planken te brengen.

Dat is echter niet het enige probleem bij deze opera. Nee, sinds een aantal jaar is ook in het operahuis de zwartepietendiscussie losgebarsten, juist rond deze opera. Moet Otello nog wel zwart geschminkt te worden? Een zanger als Lawrence Brownlee schminken we toch ook niet wit als hij een blanke man vertolkt?

Eén en ander leidde ertoe dat de Metropolitan Opera begin dit seizoen besloot om Otello geen Moors uiterlijk meer te geven. Mijns inziens verdoezelt al die drukdoenerij echter enkel het feit dat men het steeds lastiger vindt om producties op de planken te brengen die de operaverhalen gewoon vertellen zoals ze zijn bedoeld, zonder opsmuk.

In Antwerpen werd Otello belast met een regisseur (Michael Thalheimer) wiens favoriete kleur zwart is. Dat zagen we een paar jaar geleden al in La forza del destino en deze voorstelling was nog zwarter dan zwart. Het decor was een zwarte kijkdoos en alle zangers waren in zwarte kledij gehuld. In het promofilmpje had Otello enkel zwart geschminkte ogen, maar in de voorstelling had hij een koddig rondje zwarte schmink gekregen, van voorhoofd tot kin. Het zag er bespottelijk uit, maar zwart was het wel. Zelfs Desdemona was in het zwart gehuld, inclusief haar haarkleur (geheel tegen de beschrijvingen van Shakespeare en Verdi/Boito in, die voor het contrastrijke blond kozen).

Otello gaat echter niet om zwart zijn. De opera gaat over twijfel en het verliezen van grip op de zaak, omdat Otello bang is dat hij zijn succes niet kan vasthouden. De zwart-zwartbenadering is mij te banaal en te eenvoudig. Het geeft blijk van onbegrip. Het is te eendimensionaal en daardoor bepaald geen eerbetoon aan de zo kleurrijke Engelse tekstdichter.

Opera Vlaanderen had voor de hoofdrol een vedette uitgenodigd: Ian Storey, een Engelse heldentenor die al jaren over de gehele wereld de zwaarste rollen zingt. Storey acteerde wat vreemd. Hij moest bij aanvang al vooraan staan, met het hoofd ietwat schuin gebogen, vergelijkbaar met David Caruso in CSI Miami. Dat bleef hij vervolgens continu doen. Het was mij onduidelijk wat de regisseur of de zanger daarmee wilde zeggen.

Storeys gezang kon mij ook niet boeien. De noten waren er zeker wel, meestal luid en duidelijk, maar hij slaagde er niet in om er eenheid in aan te brengen. Het was alsof hij alleen maar bezig was noten te produceren. Zijn teksten kwamen er soms rommelig uit, alsof hij over de woorden struikelde. Het drama dat zich voltrok, verloor in zijn zang veel kracht.

De Jago van Vladimir Stoyanov had wel drama. Hij wist zijn vileine personage haarscherp neer te zetten. Vocaal was hij niet altijd even trefzeker, maar bij hem gebeurde wel iets wat men mag verwachten van een operazanger: hij kroop helemaal in de rol.

De Desdemona van Corinne Winters was nogal schril, hoewel dat wel paste bij al het zwart om haar heen. Haar wilgenlied klonk mooi kwetsbaar, maar de meest dramatische momenten vroegen om vocale kleuren die ze (nog) niet bezit.

De dramatiek kwam wel helder en vast uit de Emilia van Kai Rüütel, die in een paar minuten liet horen dat het wachten op haar inbreng meer dan de moeite waard was.

Waar op de bühne het zwart overheerste, kwamen er uit de orkestbak gelukkig wel kleuren. Alexander Joel liet zowel het koor als het orkest fonkelen. Helaas redde hij daar de voorstelling niet mee. Maar met al dat zwart op het toneel was het prettig dat er nog ergens een lichtpuntje brandde.

Otello is tot en met 15 maart te zien in Antwerpen Gent. Zie voor meer informatie de website van Opera Vlaanderen.