Bij de vorige producties die Muziektheater Hollands Diep maakte voor het Dordrechtse Bachfestival,  Tranen van Bach en Lijfmotetten, zat het publiek op een tribune en was er een afgebakend speelvlak. Die theaterconventie is losgelaten voor de nieuwe voorstelling Beeldenstorm, die gisteravond in de Grote Kerk in Dordrecht zijn première beleefde.

Wie op tijd is en vooraf het voorbeeldig volledige programmaboek doorneemt, leest over de voornemens van componist Peter-Jan Wagemans. Hij meldt dat de muziek van Beeldenstorm is gedacht als een hoorspel. Bij het componeren zocht hij naar het verbeelden van de macht en praal van de Rooms-Katholieke Kerk tegenover de soberheid van het vroege protestantisme. Voor de uitvoering van de muziek is er een kamerkoor van semi-professionals, een instrumentaal ensemble en een sopraan. Er is elektronische muziek en af en toe klinkt het kerkorgel.

Het publiek zit dus niet bij elkaar op één plek, maar volgt de voorstelling op stoelen die in de lengte van de zijbeuken staan. Achter de hoge wanden van het middenschip spelen de musici, onzichtbaar voor de bezoekers. Het is de vraag of componist Wagemans achter zijn werktafel een voorstelling kon hebben van hoe zijn werk op locatie zou klinken. De onmetelijke galm van de kerk, gecombineerd met een uitgekiende geluidsversterking, levert niet minder dan een soundscape op dat Beeldenstorm begeleidt en voortstuwt.

In de trailer van Beeldenstorm is te zien hoe de componist bijna verlekkerd in zijn handen klapt om de akoestiek van de kerk te testen. Heel precies analyseren wat koor en instrumentalisten doen, lukt voor de bezoeker niet – muziek moet je uiteindelijk ook zien.

Scriptschrijver Kees van der Zwaard wilde voor Beeldenstorm niet in de historie duiken van de ‘lichte bries’ die – op wat incidenten met watergeuzen na – dit jaar 450 jaar geleden over Dordrecht waaide toen de bevolking de kant van Willem van Oranje koos en Dordrecht protestant werd. Hij koos bij zijn karakters Tobi en Isa ook niet voor een verwijzing naar het IS-geweld, zo zegt hij in de toelichting in het programmaboek. Ze zijn ‘gewone’ mensen, hij kunstenaar en zij diens zus. Hij wordt vervolgd door het totalitaire regime van zijn land vanwege een protestbeeld, zij is dichteres en verdacht omdat ze de zus van de kunstenaar is.

Hoewel de teksten van de hoofdrollen door de geluidstechniek overal verstaanbaar zijn, krijgt het publiek letterlijk de helft van de voorstelling te zien. Verdeeld over de twee parallelle gangen bewegen de hoofdrolspelers en de groepen figuranten door de kerk. Eén groep bestaat uit vluchtelingen, met weinig bagage, zich vasthoudend aan hun flesje water. De anderen zijn de machthebbers, ‘nette’ mensen die bij een bank zouden kunnen werken en die in pakken en mantelpakjes een navrant soort triomfantelijkheid uitstralen.

Regisseur Cilia Hogerzeil, die Beeldenstorm samen met Arnout Lems ensceneerde, blijkt nog lang niet uitgedacht over nieuwe theatervormen. In een bewegende voorstelling, waar het publiek dicht op zit, lukt het haar om de overvloed aan thema’s en gedachten die uit de teksten in het programmaboek spreken in ruim zeventig minuten voor het voetlicht te brengen. Onverschrokken engagement met wat er in de wereld gebeurt, groot historisch bewustzijn gekoppeld aan echte mensen, en vrouwen en moeders, dat zijn thema’s die in veel van haar werk een rode draad vormen en dat ook in Beeldenstorm doen.

De radicale keuze voor de indeling van de ruimte en de mise-en-espace kraakt af en toe. Voor het publiek gebeurt er op sommige momenten (te) weinig, dan is er alleen de muziek en dat heeft gevolgen voor het tempo en de intensiteit. Het was lastig om mee te leven met de hoofdfiguren. Zij klaagt, hij jammert en die larmoyante toonzetting ontwikkelt zich te weinig. Het moet voor de acteurs zwaar zijn een consistente ontwikkeling te spelen zonder de focus van een podium. Soms hadden ze alleen het geluid als verbinding met elkaar.

Naast de complexe muziek staat een tekst die soms mooie vondsten bevat, bijvoorbeeld als Isa zegt: “Ik fluister in de schaduw van de macht.” Als het koor teksten scandeert als “geen pardon voor parasieten” haalt de associatie met reaguurders op websites de poëzie onderuit. Niet veel later maakt een aangehaald gedicht van Pessoa veel goed, maar de verwijzingen naar de actualiteit, met bijvoorbeeld rood-witte vlaggen, contrasteren met het monumentale van de muziek en doen de balans tussen abstract en concreet wankelen.

Je zit er als toeschouwer vrijwel middenin, in deze Beeldenstorm. Innovatief en creatief muziektheater dat alleen bij Hollands Diep en (bijna) alleen in Dordrecht gemaakt wordt. Afgezien van de kanttekeningen bij deze productie overheerst het gevoel dat je iets nieuws, iets unieks meemaakt. Het gruwelijk slopen van kunst, van beelden, gebeurt voor je neus en dat is een indringend element in deze voorstelling, die zich ontrolt dankzij de prachtige zingende sopraan Björk Nielsdottir, een uitstekend gelegenheidskoor dat ook overtuigend acteert en een fabuleuze geluidstechniek die door een echte specialist, Jan Panis, wordt verzorgd.

Beeldenstorm is nog te zien op 23 en 30 september en 1 oktober in de Grote Kerk in Dordrecht. Op 13 november is er een voorstelling in de Orangerie in Den Bosch in het kader van November Music. Meer informatie vindt u op de website van Muziektheater Hollands Diep.