Betekenis(over)volle Fliegende Holländer
De nieuwe productie van Opera Vlaanderen, Der fliegende Holländer van Wagner, werd gemaakt door regisseur Tatjana Gürbaca, eerder verantwoordelijk voor Parsifal. Haar benadering is inhoudelijk beladen en intrigeert meer dan dat hij charmeert. Het premièrepubliek reageerde donderdag enthousiast, met name op zangers en orkest.
“Een scherpere kritiek op het kapitalisme van de 21ste eeuw lijkt me amper denkbaar”, zo liet regisseur Tatjana Gürbaca optekenen door een journalist, terwijl ze schetste hoe de Holländer aan het einde van het verhaal verbitterd teruggaat naar zee en Senta zich in de golven stort. Wagner zal de eerste zijn die zich herkent in dit ultieme compliment op zijn werk uit 1843, maar het lijkt me een boude constatering.
Thema’s als geld, kolonialisme en het doldraaien van het kapitalistische systeem zitten ongetwijfeld allemaal in de tekst en de muziek van Der fliegende Holländer – of kun je erin lezen. De exercitie die de regisseur aan haar schrijftafel deed met het werk van Wagner leverde een aanzienlijke hoeveelheid betekenissen en invalshoeken op. Die werden deels – maar niet volledig – omgezet in effectieve dramatische vormen.
Gürbaca, die dit werk al sinds haar vijfde kent, overschat de mogelijkheden van het operatheater in het dramatiseren van al die lagen en ze overschat zichzelf in haar vermogen om die inhoud om te zetten in een heldere voorstelling. Tussen de volzinnen in het programmaboek en de handeling op de bühne zit een kloof van wisselende omvang. Maar op onderdelen wordt die fraai gedicht en dan is deze Fliegende Holländer een meeslepende voorstelling en zeker geen uit de hand gelopen regietrash.
Het beeld is sober en zelfs lelijk als de opera begint. Het koor bestaat uit armoedig geklede mensen die er smerig uitzien. Het gaat over geld en over onderdrukte arbeiders. Als de stuurman “mijn meisje snakt naar me!” zingt, is het niet een portret van zijn geliefde maar een bankbiljet waar hij verliefd naar kijkt. Aan het einde van het eerste bedrijf wordt de deal tussen Daland en de Holländer, waarmee Dalands dochter Senta uitgehuwelijkt wordt, gesloten met het tekenen van een contract. De stuurman pikt meteen erna de pen, vergelijkt die opzichtig met zijn horloge, denkt: goud! en steekt hem in zijn zak.
Die kant van de regie bevalt me niet erg. Daar staat tegenover dat Gürbaca verschillende topmomenten in het verhaal mooi ensceneert, zoals de verliefde blikken tussen Senta en de Holländer. Het einde van de productie is letterlijk oogverblindend. In dat derde bedrijf vind ik de regie het meest indringend.
De voorstelling is weinig gedecoreerd en de regie zoekt het niet in schokeffecten. Er is wel een videodak, dat bescheiden en origineel wordt ingezet en waarmee het slotakkoord een klein spektakel wordt. Op een enkele ‘boe’ na leek het publiek de regie te waarderen.
Als de informatie in het programmaboek juist is, maakt elk lid van de cast haar of zijn roldebuut in deze Holländer. De solisten zijn gemiddeld jong. In de belangrijke rol van Senta maakt Liene Kinča een erg jeugdige indruk. Ze is – hoewel vocaal jong voor deze rol – een zeer geloofwaardige Senta. Ze heeft les gehad van Margreet Honig en studeert al enkele jaren bij James McCray in Den Haag. Haar sopraan is dynamisch. De ballade, het grote stuk voor deze rol, zingt ze uitstekend.
Iets vergelijkbaars geldt voor Ladislav Elgr, de Tsjechische tenor die Erik vertolkt. Hij is jongensachtig in zijn spel en betrouwbaar in zijn vocale bijdrage. Zijn wat verlegen houding werd zichtbaar toen hij op het podium kwam voor het applaus.
Ook erg jong, en afkomstig uit het Jong Ensemble van Opera Vlaanderen, is Adam Smith. Zijn rol van Steuermann vraagt qua fach om een lyrische tenor. Je hoort bij hem wat hij al kan, maar ook dat er nog ruimte voor ontwikkeling is in zijn vocale mogelijkheden. Hier en daar raakt hij aan zijn vocale grenzen.
Sonoor is het geluid van Daland, met de stem van Dmitry Ulyanov. Hij is één van de vocale fundamenten van deze cast. Zijn stem lijkt geknipt voor deze rol, met een zwaar, Russisch geluid, en hij acteert de onaangename Daland, die in de loop van de avond steeds feestelijker gekleed over het podium loopt, met verve. Later dit seizoen komt hij naar Amsterdam voor een rol in Prins Igor bij De Nationale Opera.
Spannend is het met de stem van Iain Paterson. Vooraf wordt gemeld dat de Schotse bas-bariton last heeft van griep en zich verontschuldigt voor hoorbare effecten daarvan. Paterson heeft met Kurwenal en Wotan al verschillende Wagner-rollen op zijn repertoire staan, ook in Bayreuth, en waagt zich nu aan de Holländer. Niet makkelijk, zo legde hij op zijn blog uit. In een Twitter-bericht was zijn samenvatting nog meer uitgesproken: “Every role has a tessitura. Holländer is the first role I have encountered which has a ’tessitortura’.” Paterson zingt uitgesproken Wagneriaans, met een zwaar gesteund geluid dat hooguit in een duet met Senta wat volumeproblemen lijkt te geven.
Dirigent Cornelius Meister is, zo wordt zichtbaar bij het slotapplaus, klein van stuk en wat dandy-ish van presentatie. Maar zijn directie heeft kloten, met een orkest dat zwaar aanzet waar dat wenselijk is, maar tegelijk transparant blijft klinken. De maestro, die al een imposant cv meedraagt, heeft veel werk aan het koor, dat zich moet redden in liggende en hangende houdingen die het inzetten niet makkelijk maken. Maar waar het moet bulderen, doet het dat op hardrock-volume.
Wie schepen, zeilen en rotsen verwacht en zijn Holländer met spinnenwielen opgediend wil krijgen, heeft geen leuke avond. Maar kort kennisnemen van het uitgebreide programmaboek, of de inleiding van Piet de Volder, helpt om kennis te nemen van een interessant spel met kleine menselijke emoties en grote maatschappelijke kwesties.
Het Antwerpse premièrepubliek had veel hoorbare waardering voor de productie, die nog tot en met 22 november in Antwerpen en Gent gespeeld wordt. Zie voor meer informatie de website van Opera Vlaanderen.
De auteur
14Reacties
Jos Hermans, voorzitter van het Vlaams Wagner Genootschap, heeft een recensie geplaatst op Leidmotief.
http://vlaamswagnergenootschap.blogspot.nl/2016/10/tatjana-gurbaca-met-der-fliegende.html
Niet akkoord over de vocale prestaties van Liene Kinca, die beslist geen mooie Senta bracht.
Lees hier: http://operagazet.be/recensies/recensies-20162017/be/antwerpen-der-fliegende-hollander/
Iain Paterson een zo goed als ideale Hollander.
http://operagazet.be/recensies/recensies-20162017/be/antwerpen-der-fliegende-hollander/
Zie NU ook TI GUARDA DAL GRANDE INQUISITOR…
Overigens: ongewone maar HEEL sterke produktie!
Afgelopen zaterdag geweest. Prima productie! Muzikaal dik in orde!
DER FLIEGENDE HOLLÄNDER: CARNAVAL IN GENT
Bij de Opera van Vlaanderen viert de humor hoogtij. Zou je denken. Als je er de volstrekt potsierlijke Höllander zou hebben bijgewoond, die voor de verandering weer eens over het verderfelijke kapitalisme ging. Denk kapitalist in kapitalistenpak (nog net geen hoge hoed en sigaar) strooiend met bankbiljetten.
Muzikaal was het slecht tot verontrustend slecht, behalve het koor. Wanneer het tenminste niet als zombies over het toneel hoefde te kruipen of ten prooi was aan diverse spasmodieën die beurtelings door rabies en een venijnige beet van de tarantula-spin leken te zijn veroorzaakt. Senta maakte een paar onzekere passen op het glibberige pad der intonatie; Erik ging er op zijn beurt finaal onderuit. De Holländer van dienst (vervanging) was geen Höllander maar had meer de uitstraling van een streetcorner-werker. Het orkest was bleek, de hoorns konden hun prominente rol niet aan. En kan iemand eens aan regisseurs vertellen dat Wagner de spinnewielen ook in de muziek laat horen, en dat je dan geen schoonmaakploeg op het toneel aan het werk moet zetten?
*snik*
Als carnaval heb ik Holländer niet ervaren, in matinee Gent vorige zondag.
Zo gaat dat dan als er in de vooraf gaande inleiding niets, maar ook niet over de regie gezegd wordt. Ik ga er niet meer naar toe. Eet een taartje én lees…In “Rondo”, een Duits tijdschrift, bericht over de Hollander in onze Vlaamse Opera. Het artikel noemt “Schwarzes Gold” en beschrijft perfect wat Tatjana ervan gemaakt heeft. Ik heb dit gevonden ter voorbereiding…
Tatjana kan een koor regisseren!!! Momenteel zingt “ons” koor gewoon verbluffend. Waarschijnlijk Tatjana het werk “Choers” van Alain Platel…die zombies/spinnen… Sommige koorbeelden kwamen er zo uit. Heb dit toenm
Oei mijn reactie was plots weg.. Om af te ronden : Hollander van de Vlaamse Opera is een schitterende productie. Zonder pauze gespeeld aub…Gewoon door gespeeld.. geen tijd om te ademen. Chapeau voor de dirigent en het orkest dat hem daarin gevolgd heeft….
Het is geen legendarische productie. Makropoulos is dat wel
“(…) Ladislav Elgr, de Tsjechische tenor die Erik vertolkt. Hij is jongensachtig in zijn spel en betrouwbaar in zijn vocale bijdrage.”
Betrouwbaar in zijn vocale bijdrage; wij moeten deze betrouwbaarheid, vres ik, breed zien, dus NIET als een extreme gehechtheid aan correcte intonatie. Jongensachtig in zijn spel: jawel! De beroerdste Erik sinds mensenheugenis: jawel! (Maar jongensachtig in zijn spel.)
=====================================================================
PS: Heer Caprasse, ik zie dat u verdriet hebt. U hebt de voorstelling bijgewoond?
@Olivier Keegel:Die snik was ironisch bedoeld. Na een nachtje slapen toch even een antwoord op Uw commentaar (ik zou beter moeten weten, maar vooruit…)
Ik heb de voorstelling inderdaad bijgewoond. Wat ik ervan vond kunt U uitgebreid lezen in mijn commentaar op de recentie van Margo op TI GUARDA DAL GRANDE INQUISITOR (doen!). (Overigens, zo’n lange persoonlijke recensie mag niet op Place d’Opera van het huisreglement)
In die commentaar kunt U onder andere lezen dat ik soortgelijke opmerkingen als U heb over afwezigheden van wind en zee EN SPINNEWIELEN, die wel aanwezig zijn in de tekst EN HET ORKEST.
Men kan dit essentieel vinden, en ik kan goed begrijpen dat dit veel mensen stoort, en ikzelf vind het ook een minpunt, maar absolute 1OO% tekstgetrouwheid is toch voor mij geen dogmatische conditio sinequanon. Noem het gebrek aan goede smaak maar voor mij is de essentie dat ik van de voorstelling geniet, en ik kan moeilijk beweren dat ik er niet van geniet als ik er wel van geniet. De inhoud van het werk moet natuurlijk wel herkenbaar blijven maar dat is relatief… En dus vond ik het -toch- een hele sterke produktie met sterke personen- en koorregie en -vond ik toch- een overwegend sterke cast (ik had wel Iain Paterson als Holländer en die was heel goed, U blijkbaar niet ?)
WE zullen nooit helemaal overeenkomen, maar dat wil niet zeggen dat ik U op bepaalde punten niet begrijp en zelfs gelijk geef…
Een Don Giovanni in de aandelenhandel in Luik en een anti-kaptialistische Holländer met schoonmaakploegen in Antwerpen…. Weet u: ik kan er niet meer tegen…
Die schoonmaakploegen waren er zowel in die Holländer als in die Don Giovanni. Een nieuwe hip is geboren! Hoera! 😉