Von Flotows Martha was ooit een wereldwijd veel opgevoerd werk. Tegenwoordig staat de opera nog maar weinig op het programma; kleinere Duitse theaters daargelaten. Oper Frankfurt komt met een nieuwe productie. Afgelopen zondag was de première en Peter Franken was erbij.

Friedrich von Flotow leefde van 1812 tot 1883 en was met ruim dertig opera’s één van de meest productieve componisten uit zijn tijd. Van zijn werk is Alessandro Stradella uit 1844 nog wel redelijk bekend gebleven, maar blijvende beroemdheid dankt de componist aan Martha of De markt van Richmond. Het werk beleefde op 25 november 1847 in Wenen zijn première en heeft daarna meer dan een eeuw repertoire gehouden.

Met Martha componeerde Von Flotow een opera die niet binnen een bestaand genre kon worden geplaatst. Enerzijds wordt het werk gekenmerkt door een vlotte Franse sfeer, dankzij het jarenlange verblijf van de componist in Parijs. Anderzijds is het een negentiende-eeuws Duits theaterstuk, maar zonder de trage humor en gesproken dialogen van een Spieloper. Dat heeft er overigens voor gezorgd dat het werk internationaal succesvol kon worden. Je kunt het in alle talen zingen, waarbij met name de Italiaanse versie door Caruso zeer bekend is geworden.

De plot

De opera speelt zich af in Engeland tijdens de regering van Queen Anne, begin achttiende eeuw. Lady Harriet Durham is een hofdame die zich uit verveling een tijdje terugtrekt op het platteland. Ze is een beetje depressief en haar bediende Nancy suggereert dat ze dringend eens verliefd moet worden. Samen met Nancy en gechaperonneerd door haar eeuwige aanbidder, de veel te saaie Lord Tristan Mickleford, bezoekt Harriet de markt van Richmond, waar vrouwen zich als huishoudelijke hulp verhuren. De twee dames besluiten hieraan mee te doen, uiteraard verkleed en incognito. Onder de naam Martha laat Harriet zich inhuren door Lionel, terwijl Nancy diens halfbroer Plumkett als baas krijgt.

Beide dames brengen maar weinig terecht van het opgedragen huishoudelijk werk en krijgen de schrik van hun leven als hen duidelijk wordt gemaakt dat ze voor een jaar hebben getekend. Ze weten echter te ontsnappen via een openstaand raam. Dat is dubbel verlies voor Lionel, want die was inmiddels zo verliefd geworden op zijn nieuwe huishoudster dat hij haar direct ten huwelijk had gevraagd. Dat zij hem daarbij lachend afwees, had zijn gemoedstoestand er niet beter op gemaakt. En nu is ze weg… Hij beklaagt zich hierover in het topstuk van de opera ‘Ach, so fromm, ach, so traut (M’apparì tutt’amor)’ (zie YouTube).

Als Lionel zijn Martha – inmiddels weer gewoon Harriet – later terugziet als deelnemer aan een jachtpartij, confronteert hij haar, maar zij wendt voor hem niet te kennen. Als hij ‘Martha’ aan het jaarcontract herinnert, verklaart zij hem voor gek en laat hem arresteren. Lionel slaagt er echter in een ring aan de koningin te laten bezorgen. Deze is hem als kind gegeven met de mededeling die te gebruiken als hij in grote nood zou verkeren. De koningin herkent de ring als die van een adellijk persoon die ooit in ongenade was gevallen, maar later in ere hersteld is. Zijn zoon was bij een pleeggezin ondergebracht en groeide op als halfbroer van Plumkett. Nu het standsverschil is opgeheven, wil Harriet wel met hem trouwen, maar hij is boos en heeft het geloof in haar verloren.

Om aan deze ongelukkige situatie een einde te maken, gaan Harriet en Nancy opnieuw verkleed naar de markt. Plumkett wijst Lionel op de twee aantrekkelijke vrouwen en Lionel gaat overstag. Er wordt een adellijk huwelijk gearrangeerd tussen Harriet en Lionel en zoals in een opera met een happy end gebruikelijk is, trouwen ook Nancy en Plumkett met elkaar.

Feelgoodstijl

In de enscenering van Katharina Thoma bleef het verhaal keurig overeind. Zij bracht het stuk als een negentiende-eeuwse romcom, in de feelgoodstijl van films als Pretty Woman en You’ve got mail. Het geheel ademde de vitaliteit van een moderne musical en wist op de aangewezen momenten sentimentele ontroering te genereren. Een komische noot vormden de opzettelijk nogal opvallend weergegeven genderwisselingen tijdens de Richmond Fair. Het opstellen van een datingsiteprofiel voor Harriet op Nancy’s tablet vormde een amusant anachronisme, evenals Tristans Mini, waarin het gezelschap naar de Fair ging.

In de marktscène, waar vrouwen zich aanbieden als dienstmaagd, werd nadrukkelijk zichtbaar gemaakt dat het hier niet in de laatste plaats om een huwelijksmarkt ging. Overigens kwam dat ook voor in het Wilde Westen van de Verenigde Staten. Daar konden vrouwen in dienst treden bij de restaurantketen van Fred Harvey. Ze moesten voor een jaar tekenen en daarna konden ze gemakkelijk aan een man geraken in een omgeving met een groot mannenoverschot.

De woning waar de mannen hun nieuwe huishoudsters mee naartoe namen, bleek een opengewerkte caravan te zijn, wat aanleiding was voor hilarische taferelen. De heren legden zich ter ruste op een stapelbed, de dames lagen samen op de bank totdat ze door Tristan werden bevrijd en wisten te ontkomen in zijn Mini.

Publiekssucces

De lyrische sopraan Maria Bengtsson was een prachtige Martha, die hier en daar de coloraturen niet schuwde en zeer overtuigend acteerde. Haar sidekick Nancy was in goede handen bij alt Katharina Magiera. Beide vrouwen waren uitstekend op elkaar ingespeeld en vormden ook vocaal een mooi duo.

De Amerikaanse tenor AJ Glueckert deed als Lionel niet onder voor zijn tegenspeelster Bengtsson. Zijn vertolking van ‘Ach, so fromm’ zorgde bij mij voor heuse ontroering. Ook hier een mooi duo, met zijn halfbroer Plumkett, uitstekend vertolkt door bariton Björn Bürger. Barbaby Rea was een aardige Tristan en Franz Mayer een adequate rechter.

Martha na zo lange tijd weer op de planken brengen is zelfs in Duitsland vandaag de dag een waagstuk. Dat het na de enthousiast ontvangen première vermoedelijk een publiekssucces zal blijven, komt in niet geringe mate voor rekening van de dynamische decors van Etienne Pluss en de zeer gevarieerde, feestelijke kostuums van Irina Bartels. Ook hier de parallel met een musical: een goede aankleding is het halve werk.

Generalmusikdirektor Sebastian Weigle gaf op energieke wijze leiding aan het orkest van de Frankfurter Oper. Hoe hij het orkest liet klinken, maakte zeer begrijpelijk dat dit werk ooit zo ongelofelijk populair was. Von Flotow was dan wel geen eersterangs componist, maar, om met Richard Strauss te spreken, wel een toonaangevend tweederangs componist. Een mooi initiatief van Oper Frankfurt, deze nieuwe productie.