Het Theater Aachen brengt dit seizoen een nieuwe productie van Verdi’s Macbeth. De cast bestaat grotendeels uit minder bekende namen, maar dat bleek bij de première afgelopen zondag geen enkel beletsel. Het publiek was na afloop laaiend enthousiast.

Macbeth is de eerste van de drie Shakespeare-opera’s die Verdi schreef en wordt veelal gezien als het sterkste werk uit zijn vroege periode. Lady Macbeth is een personage dat eigenstandig wel enige naamsbekendheid heeft, maar verder is de opera voor velen een gesloten boek. Shakespeare wordt nu eenmaal niet veel meer gelezen op school en als er al eens een Macbeth op het operatoneel te zien is, wordt het verhaal onherkenbaar verdraaid.

Er komt hulp vanuit de televisiewereld. House of Cards is al enige seizoenen een populaire serie en de twee hoofdfiguren Frank Underwood en zijn vrouw Claire worden nogal eens vergeleken met het echtpaar Macbeth. Beide koppels gaan over lijken om de top te bereiken en zoiets schept een band.

Twee citaten. “De weg naar de macht is geplaveid met misdaden; wee hem wiens schreden onzeker zijn of die onderweg omkeert”, aldus Lady Macbeth. “The road to power is paved with hypocrisy and casualties. I need to prove what the vice president is capable of”, aldus Francis J. Underwood in House of Cards.

Tobias Heyder ensceneerde in Aken een Macbeth die in alle opzichten recht doet aan het verhaal, in het bijzonder aan de karakters van Macbeth en zijn Lady. De enige actualisering zit hem in de kostumering, die is min of meer eigentijds, met klassieke accenten als een lange rode koningsmantel. Verder gewoon messen als wapens, geen kalasjnikovs. Heyer ziet Shakespeare, Piave en Verdi niet als een stel prutsers waarvan het werk verbetering behoeft. Hij is er gewoon mee aan de gang gegaan en levert fraai werk af.

Het decor bestond uit een verrijdbare, staalkleurige achterwand met veel raam- en deuropeningen. Op de voorgrond slechts het hoognodige: een bed, een paar stoelen, een lange tafel. Tijdens de ouverture zien we het echtpaar Macbeth in bed. Hij in een postcoïtale sluimer, zij nog in een intieme pose erbovenop. Lady Macbeth komt overeind, fatsoeneert haar kleren en verlaat glimlachend het slagveld van de huwelijkse vreugde. Hier zien we wie de poppenspeler en wie de pop is. Nog even een citaat uit House of Cards: “Everything is about sex but sex. Sex is about power.” De Lady had zich die cynische kwalificatie een paar eeuwen geleden al eigengemaakt.

Tijdens de ouverture wordt zodoende al duidelijk gemaakt wie de drijvende kracht van het drama is. Dat wordt nog eens bevestigd door Macbeths reactie als hij van de heksen te horen krijgt dat hij koning zal worden. Hij wil gewoon rustig afwachten tot het hem overkomt en schrijft zijn vrouw dat ze dit geheim voor zich moet houden. Zij besluit echter dat het lot een handje geholpen moet worden, waarmee een lange reeks gewelddaden in gang wordt gezet. Verdi en zijn librettist Piave hebben het stuk noodgedwongen ingekort en dat scheelt de nodige moorden. Het verklaart de discrepantie tussen wat er op het toneel gebeurt en de scène in de laatste akte, waarin de Schotse vluchtelingen hun land beschrijven als een doodsgroeve.

Opmerkelijk is het zogenoemde koningsmotief, dat klinkt als koning Duncan zijn opwachting maakt in huize Macbeth. Het is een gebroken akkoord waarvan veel dreiging uitgaat. Aanstonds zal de koning worden vermoord. Het akkoord klinkt opnieuw als de geest van Banquo aan Macbeth verschijnt, vergezeld door zijn nakomelingen. Het voorspelt de toekomst van Macbeth: ook hem staat het lot van koning Duncan te wachten.

Als aan het einde Duncans zoon Malcolm de koningsmantel aantrekt, zwijgt het orkest. Betekent dit dat Banquo’s zoon Fléance rustig op zijn beurt zal wachten tot Malcolm komt te overlijden? Het heeft er alle schijn van. Geen moorden meer, maar een ‘natuurlijke’ opvolging.

Voor de titelrol had het Theater Aachen een beroep gedaan op de uit IJsland afkomstige bariton Hrólfur Saemundsson, lid van het Akense ensemble. Het tekent de kwaliteit van dit gezelschap, want de man was fantastisch. Saemundsson heeft een enorm bereik, een prachtig timbre en een indrukwekkend voorkomen. Enig nadeel is dat het hem wat moeite kost de timide, weifelende kant van de titelheld geloofwaardig over te brengen.

Eveneens uit het huisensemble geplukt was de Servische sopraan Sanja Radišić, die Lady Macbeth vertolkte. Ze ging volledig op in haar rol en wist zowel zingend als acterend een manipulerende, gewetenloze Lady neer te zetten. In de hoogte wel wat schurend, maar voor het overige zeer aangenaam om naar te luisteren. En had Verdi niet ooit opgemerkt dat de Lady niet al te mooi moest zingen om haar karakter beter tot uitdrukking te laten komen? Ook hier had de vertolker haar fysiek mee: een rijzige, slanke vrouw, met op afroep een dreigende, sussende of sexy uitstraling. Goede casting!

Alexey Sayapin zong de afgelopen jaren in Essen, waar hij deel uitmaakte van het ensemble van het Aalto-Musiktheater. Daar kende ik hem van en het was een aangename verrassing hem in Aken op het toneel te zien als Macduff. Als enige tenor in een hoofdrol is Macduff een dankbare opgave voor iemand als Sayapin, die met dit optreden zijn reputatie als groot opkomend talent alle eer aandeed.

Banquo werd aangenaam vertolkt door de Poolse bas Lukasz Konieczny. De overige rollen waren adequaat bezet. Verder was er een zeer goed optreden van het operakoor onder leiding van Elena Pierini.

Voor het hier en daar wat luid spelende orkest stond de Generalmusikdirektor van de stad Aken, Kazem Abdullah. Deze jonge Amerikaanse dirigent treedt hiermee in de voetsporen van Fritz Busch, Herbert von Karajan and Wolfgang Sawallisch. Hij zal deze traditierijke post overigens aan het einde van dit seizoen weer verlaten als zijn vijfjarencontract afloopt.

Aken ligt ongeveer even ver van de Randstad als Luik of Essen. Het is de moeite waard om de programmering daar in de gaten te houden. Deze Macbeth was de reis meer dan waard.

Er zijn tot en met 22 april uitvoeringen van Macbeth. Zie voor meer informatie de website van het Theater Aachen.