Harteros ster in omstreden Tannhäuser
Het is scenisch én muzikaal één van de meest omstreden producties uit de recente geschiedenis van de Bayerische Staatsoper: de nieuwe enscenering van Wagners Tannhäuser, die in mei 2017 in première ging. In het kader van de Festspiele werd de creatie van Romeo Castellucci nogmaals opgevoerd, en live op de Max-Joseph Platz voor het Nationaltheater vertoond.
De Italiaanse regisseur en ontwerper Romeo Castellucci plaatst zijn enscenering in een niet te definiëren epoche en laat de zangers acteren in abstracte, esthetische decors, die volgens hem het ‘zielenlandschap’ of het gevoelsleven van de titelheld Tannhäuser verbeelden.
Tannhäuser komt van begin af aan over als een opgejaagde kunstenaar, die zich steeds op de verkeerde plek bevindt, iets wat tijdens de ouverture door een groot aantal halfnaakte figuranten duidelijk gemaakt wordt. Zij schieten (voor het gevoel) honderden pijlen af op een oog op de achterwand.
Wat zo interessant begint, verliest zich in de loop van de avond in een statische, met symbolen overladen installatie, waarin uiteindelijk moeilijk een rode lijn te herkennen is en die het lastig maakt om echt betrokken te raken bij het lot van de hoofdfiguren.
De eerste scène in de Venusberg is in volledig contrast met Wagners erotisch geladen muziek: gebaseerd op de eerste woorden van de titelheld (“Zu viel! Zu viel!”) is de heidense liefdesgodin hier een enorme vetzak, die in een jelly-achtige slijmmassa zit, omgeven door een papperige entourage. Hoewel Elena Pankratova deze ongebruikelijke Venus-interpretatie van warme, sensuele sopraanzang voorziet, blijft het erg begrijpelijk dat Tannhäuser de Venusberg zo snel mogelijk wil verlaten…
Grotere verrassingen dan dat volgen niet meer. Castellucci brengt de tweede akte op statische wijze, zonder franje. De beroemde intocht van de gasten had gezien de witte tunieken van het koor en het aan dansende slaven herinnerende ballet ook de triomfmars uit Aida kunnen zijn.
In de derde akte toont de regisseur Tannhäuser en Elisabeth als een liefdespaar dat pas in de dood, in de vorm van stof en as, elkaar vindt, en op die manier de eeuwigheid ingaat. Dat klinkt op papier wel interessant, maar wordt op merkwaardige manier uitgebeeld: tot het aan het einde van de opera zover is, maakt het publiek mee hoe de regisseur de hele akte lang het ontbindingsproces van de twee veraanschouwelijkt.
In het zwart gestoken figuranten rijden elke paar minuten wagens met telkens weer nieuwe lijken voorbij, die Tannhäuser en Elisabeth in alle fases van de ontbinding moeten laten zien, tot aan het einde enkel botten en stof over zijn. Daarbij blijft de bezoeker niets bespaard. Onder meer de expliciete beelden van groene afscheiding uit de lijken leiden enorm af van de muziek en zullen veel bezoekers aan deze bijna vijf uur lange avond te veel geweest zijn.
Bij de muzikale interpretatie van Wagners werk had ik gemengde gevoelens. Klaus-Florian Vogt raakte in de lange en zware titelrol duidelijk aan zijn grenzen. Terwijl het heldere timbre van de zanger een zaak van smaak zal blijven, kon zijn lichte, lyrische tenor de dramatische uitbarstingen maar beperkt aan. Jammer, want daardoor misten zijn “Erbarm dich mein”-uitroepen impact en kwam de lange Rome-vertelling muzikaal maar beperkt over het voetlicht.
Anja Harteros begon haar optreden als Elisabeth enigszins terughoudend, maar haar triomfantelijke, donkere sopraan vond snel haar vorm en maakte indruk met het bedroefde ‘Allmächt’ge Jungfrau’. Daarbij lukte het de fantastische zangeres als enige solist om, ondanks het korset van de regie, haar personage profiel en intensiteit te geven.
Met scherpe maar toch elegante bariton vertolkte Christian Gerhaher de rol van Wolfram, waarbij natuurlijk ‘Holde Abendstern’ het hoogtepunt van zijn interpretatie was. Georg Zeppenfeld was een strenge Landgraf Hermann, wiens ietwat droge bas vooral overtuigde als hij zijn stem vrij kon laten stromen.
Op hoog niveau werd gezongen door Dean Power (Walther), Peter Lobert (Biterolf), Ulrich Reß (Heinrich der Schreiber) en Ralf Lukas (Reinmar von Zweter). Het door Sören Eckhoff ingestudeerde Staatsopernchor kwam krachtig voor de dag, vooral in een excellent gezongen pelgrimskoor.
Het Bayerische Staatsorchester onder Generalmusikdirektor Kirill Petrenko was een klasse apart. Het was fascinerend om te zien hoe Petrenko zich op de bok van de enscenering leek af te sluiten en van de ouverture af aan een gepassioneerde, kleurrijke en spannende interpretatie van Wagners partituur (Weense versie, 1875) gaf.
Aan het einde van de lange Wagner-avond was het applaus duidelijk op de zangers gericht, waarbij het lang niet zo enthousiast was als normaliter in München. Ik moet nog zien of Castellucci’s enscenering in het vaste repertoire zal belanden…
Tannhäuser is voorlopig alleen in Japan te zijn tijdens een gasttour van de Bayerische Staatsoper. Zie voor meer informatie de website van de Bayerische Staatsoper.
De auteur
18Reacties
Ik heb de Arte opname een half uurtje kunnen volhouden. Niet om aan te zien en KFV niet om aan te horen.
Ik heb alleen even naar de Rome-vertelling geluisterd (toch een lakmoesproef voor een goede Tannhauser), om het maar snel te vergeten direct een paar keer naar FvA geluisterd om de oren te spoelen: https://www.youtube.com/watch?v=LH8objlV2L8
“Klaus-Florian Vogt raakte in de lange en zware titelrol duidelijk aan zijn grenzen. Terwijl het heldere timbre van de zanger een zaak van smaak zal blijven, kon zijn lichte, lyrische tenor de dramatische uitbarstingen maar beperkt aan. Jammer, want daardoor misten zijn “Erbarm dich mein”-uitroepen impact en kwam de lange Rome-vertelling muzikaal maar beperkt over het voetlicht”.
Voor mij geen verrassing..Het kan niet anders als je zo bodemloos (ik zeg het netjes) zingt als KFV…
’n Beetje fan van Anja (en dat ben ik niet zo’n beetje) neemt dat alles voor lief om AH te horen en te zien.
Voor alle fans van Anja Harteros en Jonas Kaufmann: de Blu-ray van La Forza del destino (Bayerische Staatsoper) is voor 13 euro in de aanbieding bij jpc.de (tot zondagavond geen verzendkosten).
Fijne tip Leen. Dank.
En het blijkt niet te stoppen bij La forza. Ook Blu-rays met La fanciulla, Manon Lescaut en Cavalleria rusticana, allemaal op Sony met Kaufmann in de sterrencast, worden door JPC verramsjt.
Rare voorstelling maar het is altijd de moeite waard om Anja Harteros te horen. Fantastische sopraan die nooit teleurstelt. Kijk uit naar Andrea Chenier (ook voor Kaufmann natuurlijk).
Ik heb (de uitzending van) de voorstelling, afgaande op het bovenstaande gelukkig gemist. Voor een commentaar waarin vrijwel geen aandacht aan de enscenering wordt besteed zie: http://der-neue-merker.eu/muenchen-opernfestspiele-der-bayerische-staatsoper-oper-fuer-alle-tannhaeuser. Deze recensente is zeer positief over KFV!
@Pieter K.: en waarom ook niet? Ik bewaar goede herinneringen aan KFV’s Lohengrin in A’dam.
Ik heb de live-stream gevolgd en vond eerlijk gezegd Klaus ook een beetje tegenvallen. Hij leek inderdaad tegen de grens van zijn kunnen, dan wel uithoudingsvermogen te zitten en soms klonk hij ronduit lelijk als een volkse smartlappenzanger. De enscenering fascineerde me enorm. De esthetiek van Castellucci is overweldigend en het fijne aan zijn werk is dat hij een beperkt aantal thema’s en symbolen aandraagt die zeer breed interpreteerbaar zijn waardoor hij toch een zeer gelaagde voorstelling maakt. Ik zie een soort iconografische opbouw, wat het ook een bijna rituele viering maakt. En als dan Anja Harteros ook nog eens Elisabeth zingt….
KFV valt altijd tegen. Gewoon een enorm irritant stemgeluid. De expliciete beelden van “groene afscheiding uit de lijken”, oftewel “de overweldigende esthetiek van Castellucci” (#deuk) lijkt mij de trip naar Japan meer dan waard.
Wat zijn eigenlijk “esthetische decors” ? Is dat net zoiets als “klimatologisch weer” ?
Waarom wordt zo’n KFV dan toch voor rollen als Lohengrin, Parsifal en Tannhäuser door alle grote operahuizen gevraagd? Alleen bij gebrek aan beter?
KFV is voor mij de absolute Lohengrin! In Bayreuth en Amsterdam (KCO/Elder) gehoord. Fenomenaal. In alle recensies enorm gewaardeerd voor zijn Lohengrin zowel in Bayreuth als Amsterdam. Parsifal en Tannhauser zijn wellicht minder geschikt voor hem.
Zie onder andere onderstaande recensie van deze site.
http://www.operamagazine.nl/featured/34996/hemelse-lohengrin-in-het-concertgebouw/
@Conus Een decor hoeft niet esthetisch te zijn of zo ervaren te worden. Zie maar op deze site de reacties op bepaalde minder gewaardeerde producties…
Hier te zien….
https://www.youtube.com/watch?v=l09lQTP2_-U&t=4747s
Soms staan zangers/essen om hele andere redenen op de plekken te zingen dan het geweldige zingen en de fantastische présence.
Opera(casting) wordt heel erg gemanipuleerd en als er onder iemand een positieve PR machine wordt losgelaten zoals bij KFV dan gaat iedereen mee roepen hoe geweldig het is (vooral om er zelf maar bij te horen). Uiteindelijk ga je er zelf ook in geloven.
De meute wordt willens en wetens gemanipuleerd.
Als er geld is en je kunt dus ook de PR manipuleren, de voorpagina’s en interviews in de belangrijke Duitse -waarschijnlijk ook Engelse en Franse- operatijdschriften zijn gewoon te koop. Dus als je ze allemaal regelmatig koopt lijkt het alsof je zo geweldig bent dat ze je steeds uitnodigen voor die bladen, en de lezer denkt dit dus ook zo is…Dat balletje rolt vanzelf verder, en niemand durft meer te zeggen dat het eigenlijk niet goed is.
Iedereen die een beetje verstand van zingen heeft hoort hoe bodemloos KFV zonder ademsteun en onderklank zingt. Op een conservatorium zou je er voor afgewezen worden.
In een rol als Lohengrin of Parsifal waar hij de onschuldige jongeling moet zingen kan hij wellicht met zijn ‘knabenklank’ charmeren, maar moet er een échte ‘held’ komen dan valt hij door de mand.
KFV was twee keer in Amsterdam een fenomenale Lohengrin o.l.v. Sir Mark Elder met het KCO en o.l.v. Jaap van Zweden met het Radio Filharmonisch Orkest (beide op cd opgenomen). Zijn stem was krachtig en viriel en elk woord was te verstaan en hij had (heeft) de “physique du role”.Ook als Kaiser in Die Frau Ohne Schatten maakte hij indruk bij DNO in het seizoen 2008-2009.Een tijdje terug hoorde ik hem in een uitzending uit de Met op BBC Radio 3 als Florestan en toen viel hij me erg tegen. Zijn blanke timbre past niet bij de rol. De rollen van Erik, Walther von Stolzing en Parsifal passen beter bij hem. In de bovengenoemde Tannhäuser klonk hij verkrampt en geforceerd en hij was duidelijk “overparted”. Hij heeft zelfs de Siegmund gezongen. In het komend seizoen zingt hij o.a. Parsifal aan de Met, Lohengrin bij de ROH en in Tokyo en een serie Tannhäusers in Wiesbaden.