Korngolds Heliane langs Route 66
Opera Vlaanderen opent het seizoen met een nieuwe productie van Korngolds grote opera Das Wunder der Heliane. Een verdienstelijke poging om dit vergeten werk onder de aandacht te brengen van een nieuw publiek, maar of het alsnog een repertoirestuk zal worden, valt te betwijfelen.
Das Wunder der Heliane is Korngolds voorlaatste opera. Het werk ging in 1927 in première, had weinig succes en raakte in de vergetelheid. In een eerdere bijdrage ging ik daar reeds op in.
Korngold was ervan overtuigd met Heliane een absoluut meesterwerk te hebben geschreven en Opera Vlaanderen doet met deze productie een zeer serieuze poging om Korngolds gelijk te bevestigen. Maar na afloop van de voorstelling, afgelopen zondag in Gent, bleven er bij mij toch wel de nodige twijfels hangen.
Heliane is geschreven voor groot orkest en heeft qua omvang wagneriaanse proporties. De muziek is complex en laat zich moeilijk ergens mee vergelijken. Geregeld meen ik een klankbeeld te herkennen en blijkt het terug te gaan op andere muziek van Korngold, zoals Die tote Stadt of flarden filmische muziek. Dat laatste is niet verwonderlijk, aangezien veel filmmuziek van vroeger lijkt op die van Korngold – hij is de belangrijkste grondlegger van het genre. Anderen spreken over Puccini en Mahler in een poging de muziek te duiden.
Algehele teloorgang
De uitvoering die ik bijwoonde, had een ongemakkelijk begin. Het begon al met de orkestrale inleiding, die uitmondt in een gezang door serafijnse stemmen, een klein engelenkoor. Hiervoor zijn zeven vrouwenstemmen voorgeschreven, maar in deze productie is dat veranderd in een kinderkoor plus een alt en een sopraan. Dat klonk als een koor dat voor het eerst repeteerde; de beoogde samenhang bleef volledig uit. De veelvuldig opgedeelde strijkerssectie klonk bij wijlen als een groep individuele violisten. Sowieso was er gebrek aan samenhang in de klank van het orkest als geheel.
Daar kwam enige onwennigheid met het toneelbeeld bij. Regisseur David Bösch is voorbijgegaan aan het gegeven dat de mensen in het rijk van de Heerser lijden onder diens regime. Het gaat om zijn geboden en verboden, maar dat daardoor een maatschappij is ontstaan waarin het niet prettig leven is, moet niet verward worden met algehele teloorgang. Op het toneel wordt een woestenij gesuggereerd die doet denken aan het zuidwesten van de Verenigde Staten. Een onttakeld billboard, een oliedrum, wat woestijnstruiken, later nog een oude spoorwegwagon type Union Pacific. Door de nadruk te leggen op het gebrek aan fysieke kwaliteit van het leven, raakt de geestelijke kant van de martelgreep waarin de Heerser zijn volk houdt geheel ondergesneeuwd.
Dat effect wordt nog versterkt door de kostumering. Iedereen loopt er sjofel bij. De Heerser heeft een half ontbloot bovenlijf en de rechters lijken weggelopen uit een pension voor schooiers zoals dat in The Iceman Cometh. In zijn Elektra ging Bösch royaal om met bloed en dat viel in die context goed te verdedigen. Hier komt het gekunsteld over als de Vreemdeling bebloed het toneel betreedt en er gaandeweg de avond steeds meer onder komt te zitten. Gevolg is dat ook Heliane met bloed bevlekt raakt. Het stootte mij af en dat deed mijn belangstelling voor de handeling geen goed. Na de eerste akte vroeg ik mij in gemoede af of het wonder zich deze avond zou voltrekken.
Maar alles went en mede doordat het conflict zich in de volgende aktes verscherpt, kwam er meer spanning in het geheel. In mijn beleving ging ook het orkest beter spelen. Niettemin kon het vocale topstuk van de opera, ‘Ich ging zu ihm’, mij niet echt ontroeren. Dat lag niet aan de zang, maar aan de visuele context.
De grote koorscènes, als het volk zich met de handeling gaat bemoeien, kwamen prachtig tot hun recht en bepaalden in sterke mate de sfeer van de tweede en derde akte. Ook hier weer het kinderkoor, maar ditmaal zonder volwassenen erbij: top.
Van Heliane wordt gezegd dat plaats en tijdperk van de handeling onbepaald zijn. Maar met een Vreemdeling die herinneringen ophaalt aan een mooie kerk in Italië en met een titelheldin die onderworpen wordt aan een godsgericht, de baarproef, bevinden we ons toch zeker ergens in Europa tijdens de middeleeuwen. Waar Bösch beweert dat hij het libretto steeds heeft gevolgd, moet hij toch wel iets over het hoofd hebben gezien tijdens het lezen. Het verhaal van Heliane is nogal gezocht, maar heeft overduidelijk een christelijke context en gaat over lijdende mensen. Het is geen Beckett met zijn Godot en Endgame!
Geweldige bariton
Aurine Stundyte is een podiumbeest, een vrouw die tegen een stootje kan en ook weet uit te delen, zoals ze liet zien als Venus die Tannhäuser in een dijklem nam, zodat de arme man bijna niet meer kon zingen. Als Heliane is zij in deze versie van de opera een ideale casting. Maar doordat ze zo weinig timide overkomt, moet ze dat compenseren met schichtige gebaren en die verliezen al gauw hun geloofwaardigheid. Vocaal bleek Stundyte goed tegen de hoge eisen van haar rol opgewassen, al had ze een kleine inzinking halverwege de derde akte. Groot compliment voor haar, al was het maar omdat ze het heeft aangedurfd.
Van haar twee tegenspelers beviel Tómas Tómasson als de Heerser mij het meest. Van begin tot eind was hij vocaal en acterend volledig in controle. Korngold zou tevreden hebben kunnen zijn over deze geweldige bariton.
Ian Storey had vocaal wat meer moeite met zijn rol, maar wist dit goed te compenseren door zijn spel. Met Stundyte had hij twee liefdesduetten, die doen denken aan Tristan und Isolde vanwege de volledige ontkenning van alles wat op dat moment tot de omgeving behoort. Maar ondanks de grote inzet bleef de wagneriaanse spanning uit.
In de rol van de Bode was Natasha Petrinsky te beleven. Bösch had de rol van deze wat sadistische vertrouweling van de Heerser opgerekt tot die van eenpersoons veiligheidspolitiekorps. Ze liep voortduren mensen te bedreigen met wapenstok en pistool en schoot op een gegeven moment de Cipier neer na zijn mooie solo, waarin hij Heliane ophemelt. Vocaal viel Petrinsky wat tegen, wat niet gezegd kan worden van Marcus Suikonen als de Cipier. Denzil Delaere verdient een eervolle vermelding voor zijn fraaie vertolking van de blinde Scherprechter.
Alexander Joël gaf leiding aan het geheel, geen gemakkelijke opgave, maar alles bijeen zeker wel verdienstelijk. Ondanks alle bedenkingen toch aanbevolen, deze voorstelling. Zo veel kansen krijgt u niet zonder er ver voor te moeten reizen.
Das Wunder der Heliane is tot en met 23 september te zien in Gent en van 1 tot en met 10 oktober in Antwerpen. Zie voor meer informatie de website van Opera Vlaanderen.
De auteur
12Reacties
Ik heb wat moeite met de licht negatieve insteek van deze recensie, zeker wat betreft de regie.
“Het gaat om zijn geboden en verboden, maar dat daardoor een maatschappij is ontstaan waarin het niet prettig leven is, moet niet verward worden met algehele teloorgang.”
Het is net omgekeerd. Bösch situeert het in een póst-apocalyptisch landschap, en daardoor kon er een Heerser de macht grijpen die dan de mensen onder de knoet houdt; niet omgekeerd dus. Het is een volledig plausibele invulling van het libretto, en een goede poging om het toch hedendaags en herkenbaarder (t.t.z. men kan het zich inbeelden) te maken voor het publiek.
De personenregie was ook uitstekend, met bv. Heliane die haar hals volledig tentoonspreidt aan de Vreemde bij de eerste kennismaking, een ultiem gebaar van vertrouwen/lust; of de Heerser die steeds met een ersatz fallus-symbool voor zich rondloopt (geweer, fles, dolk), vanwege zijn frustraties over het niet mogen (/kunnen?) liefhebben van zijn vrouw.
De ‘naaktheid’ van Heliane mocht wel iets verder gaan. Met haar lange beige trenchcoat zag ze er ook uit als een cliché potloodventer…
Storey had inderdaad wat tijd nodig om opgewarmd te raken, maar bracht deze eigenlijk onzingbare rol tot een goed einde. Stundyte is een waar fenomeen.
Dat gezegd zijnde betwijfel ik ook dat het stuk ooit tot het vaste repertoire zal behoren. Maar gaat u allen vooral zelf kijken, het is een once-in-a-lifetime opportunity!
PS: Er staat een typfout in de naam van AuSrine Stundyte
Bedankt voor deze recensie. Ik zal mijn verwachtingspatroon bijstellen.
Andere media:
“Vergeten opera Heliane keert welverdiend terug op bühne” (Volkskrant)
“Regisseur David Bösch gaat in grote bochten om de echte uitdagingen van deze opera heen.” (DeMorgen)
“Om de gevoelsmatige reikwijdte van dit werk volledig tot zijn recht te laten komen, kortom om de tederheid waarmee het onbevlekte zich manifesteert in aanraking te brengen met de brutaliteit waarmee het erogene register wordt opengetrokken, is een sensitiviteit en een transparantie nodig die Joel nooit bereikt.” (Cutting Edge)
Ik ben benieuwd. Ik heb een kaart. Ik ben mezelf aan het inluisteren met de Decca CD. Vond het bij eerste beluistering nogal vermoeiend. Ik heb inmiddels een beetje gevoel voor het voluptueuze idioom van deze opera gekregen, en ben het steeds meer gaan waarderen. Ik heb mezelf ook voorbereid met enkele achtergrondartikelen. Ik heb mijn huiswerk gemaakt…
Word ook steeds benieuwder… Ik ga op zo 8 okt (en U, Leen?). Sinds dit seizoen heb ik (terug) een abonnement in de Vlaamse Opera omdat ik het ganse seizoen enorm interessant vind.
En over de vraag of dit nu al dan niet een repertoirestuk gaat worden nog even dit:
1) Het is een enorm veeleisend werk (maar dat zijn Tristan en Parsifal ook…) en dat kan in de weg staan. Weinig zangers zullen zulke immense rollen willen instuderen, die ze amper de kans zullen hebben te vertolken…
Het libretto is ook niet evident (maar ook dat zijn eigenlijk Parsifal en Pelléas en Zauberflöte ook niet).
2) Maar of het al dan niet repertoirestukken worden, dat zien we wel. Voor het ogenblik is het al heel positief dat zulke ‘zeldzame’ werken weer eens gespeeld worden (er zijn er nog een hele hoop zo!) en niet alleen meer de ‘platbetreden paden’ – let wel: geen kwaad woord over die ‘platbetreden paden’ op zich maar er bestaat (veel) meer…
Das Wunder der Heliane maakte in 1995 in Amsterdam in de Matinee op de Vrije Zaterdag vooral indruk door de geweldige stemmen van Luana DeVol en Henk Smit. De andere stemmen waren nauwelijks op hun zware taak berekend. De opera was flink gecoupeerd (vooral de eerste akte). Het dagblad Trouw schreef toen dat vooral de invloed van Puccini en Richard Strauss duidelijk te horen was. Meteen al aan het begin kan met letterlijk het thema van Minnie uit La Fanciulla del West horen en dat thema horen we door de hele opera.Ook de invloed van Tosca was onmiskenbaar.
Het is lofwaardig, zoals Stefan Caprasse hierboven schrijft dat operahuizen dergelijke opera’s op hun repertoire nemen. In het geval van Das Wunder der Heliane is het zoals sommige operaliefhebbers weleens ironisch zeggen geen terecht vergeten meesterwerk.
Gisteren in Antwerpen een zeer mooie avond beleefd. De hoofdrollen waren uitstekend bezet! Koor en orkest ook zeer bewonderingswaardig. Aurine Stundyte vond ik zeer ontroerend; door zang en acteren.
Zij is in november ook in Amsterdam te bewonderen in de Florentijnse tragedie.
Gisteren (wo 5/10) in de Antwerpse Opera naar het middagconcert geweest dat in het teken stond van Korngold (naar aanleiding van Heliane) en A. Berg.
Sopraan Cathy Van Roy, die ook al een aantal Wagnerrollen op haar repertoire heeft is ook de invaller voor de rol van Heliane. Wat ze blijkbaar in de Opéra du Rhin ook al was voor de rol van Genièvre in ‘Le roi Artus’ (prachtig werk overigens). Alle hulde voor iemand die bereid zulke ‘zeldzame’ rollen in te studeren zonder ze misschien te moeten zingen en die ze waarschijnlijk ook niet de gelegenheid zal hebben vaak elders te kunnen zingen… Ze heeft een krachtige stem, vooral in de hoogte (misschien soms een beetje schreeuwerig…), maar ik zou haar wel eens in een Wagnerrol (Senta, Elisabeth ?) willen horen.
Hier zong ze dus eerst eerder ernstige liederen van Korngold en twee van ‘Sieben frühe liederen’ van A. Berg. Daarna, op een prachtig gevoelige manier, “Gluck, das mir verblieb” uit ‘Die tote Stadt’ en de meer cabaretachtige ‘Songs of the clown’ waar ze haar stem echt wel lichtvoetiger kon maken. Ze sloot af met een aria uit ‘Die stumme Serenade’ en een lied ‘van de graaf van Essex’ (die van van de ‘Roberto Devereux’ van Donizetti).
Tussendoor bracht pianist Lucas Blondeel de sonate voor piano, opus 1 van A. Berg wat hij met veel nuances deed, maar die ik eerlijk gezegd gezegd toch eerder ondergaan heb.
Zondag dus Heliane… de commentaren zijn uiterst gevarieerd, ook blijkbaar bij mijn landgenoten, maar ik ik heb er heel geode verwachtingen bij…
Ik vond het een indrukwekkende, mooie maar ook ongemakkelijke voorstelling. De regisseur had het verhaal wel erg radicaal doorgetrokken naar een post-apocalyptisch leeg landschap. Een merkwaardig verhaal met een koning als gestoorde sekteleider, een vreemdeling als profeet en Heliane met wonderbaarlijke gave. De zangers zongen deze rollen overtuigend.
Het orkest speelde met prachtige klankkleuren, gedetailleerd en transparant. De muziek van Korngold vind ik soms nogal vermoeiend, zichzelf te veel opzwepend, maar kent ook erg mooie hoogtepunten zoals de aria “Ich ging zu Ihm”, het orkestrale tussenspel en het extatische slot.
Das Wunder der Heliane gaat dit seizoen ook in Berlijn.
Grotendeels mee eens. Ik vind het toch wel een (quasi)meesterwerk!
Het lijkt, zoals ik gisteren al zei een gigantische symfonie met stemmen, maar dan wel een hele mooie en rijke symfonie! En inderdaad op de duur een beetje vermoeiend…En akkoord, er gebeurt niet zoveel en de ‘actie’ verloopt pijnlijk langzaam. Maar het is dan ook eerder een symbolische handeling dan een realistisch verhaal. Maar er zit wel een evolutie in (en daardoor een afwisseling) in die zin dat in het eerste bedrijf bijna enkel de 3 hoofdrollen aan bod komen, in het tweede bedrijf komen er de (gehandicapte) rechters bij en is er aan het einde reeds een indrukwekkende climax met het koor als Heliane beloofd heeft de vreemdeling weer te zullen opwekken. En in het derde bedrijf zijn er de werkelijk indrukwekkende koorinterventies (ook indrukwekkend geregisseerd) en het slot is een extatisch duo in een tristanesque sfeer. Ils sont passes de l’autre côté… De rest straks…
En verder alle hulde voor de zangers, voor Tomasson, Storey, zelfs voor Petrinsky en vooral voor Stundyte (inderdaad indrukwekkende ” Ich ging zu Ihm”),die (toch vanop mijn plaats) allemaal goed boven het orkest uitkwamen en bovendien allemaal heel overtuigend acteerden (soms ietwat overacteerden) en voor koor, orkest en dirigent (formidabel!). Het décor was inderdaad een troosteloos landschap met modderplas (die daarna opdroogt) en vervallen reclame- of bioscoopscherm (dat verder vervalt). Maar wat wilt ge in een land waar vreugde en liefde verboden zijn!
Ik ben dus alleszins in mijn verwachtingen bevredigd. Meer van dit!
Ik wilde ook nog even toevoegen dat de invloed van Richard Strauss soms goed te horen is. het ‘geklop’ in het orkest doet me aan de entrée van Klytaemnestra denken. Ook Mahler komt soms om de hoek loeren. Het hele Wenen van die tijd, enfin…
“Bösch zal wel iets in zijn koker gehad hebben, een visie zoals het heet, maar wij hebben er verder ons Latijn niet ingestoken.”
http://operagazet.be/recensies/recensies-2017-2018/be/antwerpen-das-wunder-der-heliane/
Zoals ik daarnet al op facebook zei: ik vond het een prachtige voorstelling en Leen (mits bedenkingen) ook. De afwezigen hadden ongelijk (maar ik weet nu waarom U niet meer zelf naar Antwerpen komt-dat hoeft U hier niet te herhalen…)