Al een paar jaar timmert theatermaker Steef de Jong met veel verbeelding en karton aan de weg. Zijn vaste ingrediënten: een uitklapbaar decor, een eenmansvertelling, dialogen via videoprojectie, dramatische verhalen van historische figuren, klassieke muziek en zang. Ook Orfeo is geheel gebakken volgens die receptuur. Het blijft kunstig en wonderschoon.

Het verhaal van Orpheus, met zijn betoverende stem en zijn tocht naar het dodenrijk om zijn geliefde Eurydice terug te halen, is legendarisch. Over de mythe zijn al 62 opera’s en operettes gemaakt, met daarnaast het werk van talloze muzikanten, schilders, schrijvers en beeldhouwers.

Steef de Jong zet dit gegeven centraal in zijn voorstelling. In de gedaante van de god Apollo beschouwt hij de veelheid aan varianten en vertelt vervolgens een eigen versie in een vrije mengeling van stijlen. Muziek van Gluck, Monteverdi en Offenbach krijgt een eigen tekst, begeleid door koperblazers uit de computer en accordeonist Marieke Hopman op het toneel. De Jongs stem is helder en kent een hoog bereik. Niet het schallende karakter van een typische operazanger, eerder een zacht en lieflijk geluid.

De Jong springt door de tijd. Hij vertrekt bij de Metamorphosen van Ovidius, gaat door naar achttiende-eeuwse types uit de pruikentijd en vervolgens weer terug naar de mythologie. Met snelle rolwissels voorziet hij de mythe van originele perspectieven (zoals inzicht in het dodelijk saaie leven van veerman Charon in de onderwereld) en verweeft die met scènes gezien van belendende personages en hun ervaringen met gemis en rouw.

De kartonnen decorstukken die dit verhaal vertellen liggen plat op de vloer en werken als opengeslagen pagina’s van een pop-upboek. Steeds ontvouwt zich een nieuwe verrassing, zowel midden op het toneel als aan de zijkant in een miniatuurvariant. Die kleine versie is wat abstracter: paarse bomen, soms enkel wat gescheurde stroken gekleurd papier.

De decorstukken worden geprojecteerd op een achterdoek, waardoor op ogenschijnlijk eenvoudige wijze een nieuw gelaagd landschap verschijnt van onder meer zeeën, de onderwereld en kastelen. Door langwerpige stukken karton rechtop geklapt dienst te laten doen als stammen, ontstaat een woud. Het is heerlijk speels, en vol vertrouwen dat het publiek zich wel een bos kan inbeelden. In dit beeldende geknutsel is Steef de Jong op zijn best.

Van grote schoonheid is de verbeelding van het gemis van Eurydice door middel van een levensgrote uitsparing in een stuk karton in de vorm van een vrouwenlichaam. Dat wat mist, is zichtbaar; een glasheldere symbolisering van de dood. Vervolgens komt dit beeld in het klein voorbij, op een ingenieus bewegend miniatuurbootje richting onderwereld.

Waar het visueel niet spectaculair genoeg kan zijn, mag het qua tekst op momenten een tandje minder. Vaak worden scènes aangekondigd, getoond en nogmaals samengevat. Door die beschouwende rol van Apollo verdwijnt de vaart. De scène van Eurydice valt, niet flauw bedoeld, dood neer. Lichtwissel, Apollo op: “Zo. Die is dood.”

Ander voorbeeld: als Maria Theresia (de weduwe van keizer Frans Stefan, ten tijde van Gluck) haar gemis deelt en Apollo vervolgens toelicht hoe hij rouwt om Hyacintus, ontstaat er een motief. Hiermee gaat Orfeo over vergankelijkheid, rouw en de gedachte dat de mens dat best kan hebben. “Jullie hebben een hart gekregen dat heel wat kan verdragen. Meer dan jij denkt”, aldus Charon. Je mag erop vertrouwen dat het publiek dit zelf inziet. Het is dan ook overbodig dat De Jong dit hardop voor ons doet. We hebben het net zelf kunnen zien. Tekst en beeld wedijveren te vaak, het beeld wint altijd.

Het mooiste het laatste: het eindbeeld is om te huilen zo mooi. In tegenstelling tot de meeste opera’s over Orpheus, waar een deus ex machina er een happy end aan breit, kiest De Jong voor de versie van Ovidius: het afgehakte hoofd van Orpheus zingt door, drijvend in de golvende kartonnen zee van Eurydice. Voor altijd samen.

Orfeo, een drama van karton is tot en met 12 mei in een groot aantal theaters in het land te zien. Zie voor meer informatie de website van het theatergezelschap Groots en Meeslepend.