Met een licht geënsceneerde uitvoering van Written on Skin werd donderdag het vierluik van het Holland Festival rond de Britse componist George Benjamin afgesloten. Een afsluiting met een uitroepteken, zowel vanwege de kwaliteit van het stuk als vanwege de ideale presentatie ervan.

Zou een nog betere uitvoering mogelijk zijn, luidde innerlijk de vraag nadat de laatste, steeds zachter wordende klanken van Benjamins tweede opera waren weggeëbd. In 2012 bij de wereldpremière tijdens het Festival d’Aix-en-Provence speelde het Mahler Chamber Orchestra de muziek, met de componist als dirigent. Er was een prachtige bezetting, met onder anderen de toegejuichte Barbara Hannigan. In het Muziekgebouw aan ’t IJ zat dat uitstekende Mahler-orkest weer op het podium. Het heeft de partituur al vele malen gespeeld, onder meer de eerste semiconcertante uitvoering in 2016.

In Amsterdam werd die semiconcertante versie gevolgd, wat de beleving alleen maar ten goede kwam. Afleidende scènes met figuranten en wisselingen in het gecompliceerd ogende decor waren afwezig. Alle aandacht kon worden gericht op de kracht van de zang en de orkestrale omspeling in de perfecte akoestiek.

Met een minimum aan gebaren en verplaatsingen (de vijf zangers speelden meerdere rollen) werd precies de spanning vastgehouden die de muziek in zo sterke mate uitstraalde. Dat was misschien wel de grootste verrassing: dat deze opera zo veel zeggingskracht heeft in de vocale lijnen en de orkestrale verbeelding dat het werk volledig overeind blijft in concertvorm.

Vocale bruut

Zou een nog betere uitvoering mogelijk zijn, was mijn vraag. Gehoord de buitengewoon krachtige, intense en rijkgeschakeerde uitwerking van de vocale partijen luidt het antwoord neen. Barbara Hannigan gaf in eerdere uitvoeringen weliswaar overtuigend gestalte aan de figuur van Agnès, maar met Georgia Jaman werd de rol nog voller, dramatischer van klank ingevuld. En haar hoogte is verbluffend.

Agnès is de vrouw van de hoofdpersoon in het verhaal, een brute heerser die onder de naam The Protector iedereen en alles naar zijn hand kan zetten. Zijn vrouw is totaal van hem afhankelijk. In de persoon van de Noorse bariton Audun Iversen (vorige week de indrukwekkende solist in Benjamins Sometime voices) stond er een vocale bruut, die ieder gevoel van liefde – waar Agnès juist zo naar verlangt – ontbeert. Liefde vindt zij bij een ontwerper van boeken en illustraties. In dit geval miniaturen, getekend en geschilderd op perkament, op huid, oftewel skin.

De artiest, aangeduid als The Boy, krijgt de opdracht om een boek te maken met de grootse daden van The Protector. De rol van The Boy werd gecreëerd door countertenor Bejun Mehta, maar wat Tim Mead aan sensualiteit en mannelijke kracht uitspeelde met zijn stem en in zijn acteren, overschaduwde iedere herinnering aan de wereldpremière. Zijn samenspel met Georgia Jarman was perfect van timing en sfeer. Tergend was zijn houding ten opzichte van The Protector toen hij zijn boek aanbood waarin hij zijn overspel onthulde, ‘written on skin’.

IJzersterk werk

George Benjamin wist keer op keer het oor te treffen, zoals met de geheimzinnige strijkersbewegingen bij het moment dat de Boy aan The Protector zijn eerdere werk laat zien. De Boy mag zijn intrek nemen bij het echtpaar, wat in het orkest leidt tot een kakofonische uitbarsting. En terecht, want de vrouw raakt geïnteresseerd in de miniatuurkunst en vooral in de maker.

“Zo ziet een vrouw er niet uit”, zegt zij als de Boy haar zijn tekening van Eva toont. In haar zangpartij schuilt dan een trillende spanning, die steeds intenser wordt als zij de Boy nadert. Zij drapeert een sluier van erotiek om hem heen. Felle piccolo’s en scherpe ritmische accenten van celli en contrabassen doen daarna de spanning barsten. Dit is psycho-opera ten top.

Het is een voorbeeld uit velen die bewijzen dat Written on Skin een ijzersterk werk is. Ook speelt mee dat alle personages in de derde persoon spreken/zingen, dus in feite zowel verteller als handelend persoon zijn, wat de sfeer surrealistisch maakt.

In hun derde opera, Lessons in Love and Violence, stapte tekstschrijver Crimp over naar normale dialogen. Beide opera’s zijn daardoor zeer verschillend van aard. Written is echt psycho-drama, terwijl Lessons een vertelling is met dramatische kwaliteiten. Ook de vocale gestalten verschillen sterk. In Written zijn de zanglijnen melodisch veel rijker, toegesneden op innerlijke roerselen, en buigt de orkestrale begeleiding soepel mee.

De Nederlandse dirigent Lawrence Renes zorgde met een strakke aanpak dat de precisie in de uitvoering niets tekortkwam. Geen wonder, hij dirigeerde als chef-dirigent van de Koninklijke Opera in Stockholm het werk in scènische uitvoeringen.