Met een bijna vier uur durende Boris Godoenov opende de NTR ZaterdagMatinee op 8 september haar 58ste seizoen. Zal de mooiste concertserie in de wereld van de klassieke muziek nog lang doorgaan? Om het instituut steun in de rug te geven, kondigde artistiek leider Kees Vlaardingerbroek de oprichting aan van een vriendenvereniging.

Een lint van zeventien solisten stond zaterdagmiddag te buigen voor de jubelende bijval die hun zang in de kleine en grote rollen van Moessorgski’s meesterwerk Boris Godoenov opwekte. Achter hen het Radio Filharmonisch Orkest, dat onder leiding van de Spaanse dirigent Pablo Heras-Casado op gloedvolle wijze de baaierd aan emoties en kleuren in deze partituur verwezenlijkte.

Linksachter stonden in een gezamenlijke opstelling het Groot Omroepkoor en het Vlaams Radio Koor. De combinatie vertolkte op indrukwekkende wijze de reacties van het gemanipuleerde Russische volk, uitmondend in de teder-klagend gezongen slotregels door de dwaas-wijze bedelaar: “Huil, hongerig volk van Rusland.” Een huivering oproepende afsluiting door een nota bene Amerikaanse tenor, James Kryshak, in de rol van de joerodivy. Het bleef even stil in de zaal alvorens het applaus opbolde.

Intense sfeer

De artistieke leiding van de Matinee had gezorgd voor een met veel Russische, Oekraïense en andere Slavische zangers gevuld solistenteam. Eén van de toppers bleek bas Alexander Tsymbalyuk, die met het lichte timbre in zijn stem een humaan karakter aan de rol van tsaar Boris gaf.

Meteen bij zijn eerste opkomst – als hij zingt: “mijn ziel is bedroefd” – werd ik geraakt door de intense sfeer die hij vocaal uitstraalde. Deze Boris was geen bruut, maar een innerlijk gekweld mens, in de knoop met zijn goede bedoelingen voor Rusland en de misdaad om zijn doel te bereiken (moord op de rechtmatige troonopvolger). In die sfeer zong Tsymbalyuk op ontroerende wijze het gebed als hij voelt te gaan sterven. Bijna tweeduizend toehoorders hielden de adem in.

Poolse scènes

Een grootse partij zong ook de Kroatische bas Ante Jerkunica als de monnik Pimen. Die is bezig de geschiedenis van Rusland vast te leggen. Moessorgski goot de overdenkingen van de oude man in lange, verhalende lijnen. Jerkunica drukte het verhaal met zijn pakkende stem in een beeldend zingen uit.

In de kloostercel van Pimen luistert de jonge monnik Grigori met enige jaloezie toe wat Pimen allemaal weet en heeft meegemaakt. Zijn fantasie raakt op hol doordat hij zichzelf ziet als de verdwenen/vermoorde kroonprins Dmitri. Als de zogeheten ‘valse Dmitri’ gaf de tenor Dmitri Golovnin met felle, indringende stem gestalte aan de opstandige opponent van tsaar Boris.

Om zijn doel te bereiken, wil Dmitri een verbond aangaan met het rooms-katholieke Polen, de aartsvijand van het orthodoxe Rusland. Daartoe voegde Moessorgski in 1872 aan zijn oorspronkelijke opzet uit 1869 twee grote scènes toe, samen het derde bedrijf. Zij spelen zich af aan het hof van de Poolse prinses Marina. Zo voldeed de componist aan de wens van de theaterdirectie in Sint Petersburg om een grote vrouwenrol op te nemen.

Het was deze complete Boris waar de Matinee voor had gekozen. Terecht, want niet alleen wordt het conflict zo duidelijker, maar het derde bedrijf zit ook vol prachtige muziek. Moessorgski slaagde erin om met een meer West-Europees, romantisch geluid de Poolse scènes te karakteriseren. Met het orkest bracht dirigent Heras-Casado veel nuances en kleuring aan in de wijze waarop hij de lijnen en de harmonische wendingen verzorgde.

Een grootse rol deelde Moessorgki toe aan Marina, met uitdagende intensiteit uitgebeeld door de Russische mezzo Alisa Kolosova, gekleed in een waarlijk koninklijke robe van rode stof. Zij wil Dmitri gebruiken voor haar doel om in het Kremlin te heersen en de roomse kerk aan Rusland op te leggen, aangemoedigd door haar raadgever, de jezuïetenpater Rangoni, met sluwe stem gezongen door bariton Vladislav Sulimsky.

Dmitri blijkt stapelverliefd op Marina, maar het kost hem moeite om toe te geven. Hartstochtelijk zong Dmitri Golovnin deze partij. Knap hoe Moessorgki binnen zijn romantische stijl momenten van Russische klanken en ritmen inbouwde toen Dmitri droomde Rusland binnen te trekken als tsaar.

Nederlandse Sjoejsky

Een bijzondere rol deelde Moessorgski toe aan een raadgever van Boris, die een dubbelrol speelde in het Kremlin van toen, de bojaar prins Sjoejsky. Verrassend had de Matinee hiervoor de Nederlandse tenor Frank van Aken uitgekozen. De kruiperige, onderdanige, maar ook verraderlijke rol drukte Van Aken in stem en beweging met gloed uit.

Nog drie Nederlanders droegen bij aan het overweldigende succes van deze Boris-productie: mezzo Cécile van de Sant, die met mooi donkere timbre indruk maakte als de voedster van prinses Xenia, mezzo Olivia Vermeulen als Fjodor en tenor Mark Omvlee als Misail, een zwervende monnik die samen met zijn drankverslaafde broeder Varlaam gids is voor Dmitri op diens vlucht uit Rusland. Alexander Krasnov zorgde met zijn gulle bas-bariton voor een uitbundig klinkend portret van Varlaam.

Geweldig epos

Dirigent Heras-Casado hield orkest en koor in de grote scènes stevig onder spanning; de decibellen uit de ‘open orkestbak’ overschaduwden enkele malen de vocale uitingen, maar Moessorgski’s soms heftige schilderingen van het geweldige epos dat deze opera in vier bedrijven vertelt, voeren er wel bij.

De Matinee begeleidde de productie met een zeer goed informerende programmatoelichting van de Belgische musicoloog Francis Maes, een autoriteit op het gebied van de Russische muziek. Van zo’n goed presterend instituut als de Matinee wil iedereen toch vriend zijn of worden.