Zwangere Jenůfa duikt onder in stacaravan
Een sociaal drama op het Moravische platteland wordt in de benadering van Katie Mitchell bij De Nationale Opera een realitysoap waarin het leven van de veelgeplaagde Jenůfa tot in de intiemste momenten wordt gevolgd. Het levert ongemakkelijke beelden op, maar in zijn totaliteit werkt het goed. Vooral dankzij het acteertalent van Annette Dasch.
Vroeger noemde men het verismo, tegenwoordig realitysoap. Verschil is dat het vroeger ging om hoogoplopende emoties als gevolg van sociale dwang, met moord en doodslag tot gevolg, terwijl het accent nu ligt op gedragsproblemen en de altijd dwingende vraag wie met wie seks heeft gehad en wanneer.
In Katie Mitchells enscenering van Leoš Janáčeks meesterwerk Jenůfa staan de echte en vermeende problemen van Jenůfa en haar stiefmoeder Kostelnička Buryjovka centraal. Dat eerstgenoemde zwanger is, wordt al snel duidelijk als ze tijdens de openingsmaten van achter haar laptop wegsnelt naar de wc en ten overstaan van het publiek moet overgeven. Even later gaat ze ook nog uitgebreid plassen, ja, dat hoort erbij natuurlijk.
Mitchell mag dan afscheid hebben genomen van haar vaste decor- en kostuumontwerper Vicki Mortimer, ook in deze productie zien we het vertrouwde poppenhuis met verschillende kamertjes terug. Lizzie Clachan is de nieuwe Mortimer, maar het basisidee komt nog steeds van Mitchell.
De molen uit het libretto is een eigentijdse fabriek geworden. De eerste akte speelt zich grotendeels af in een kantoor en een aanliggende ruimte die dienst doet als kantine en kleedruimte voor de arbeiders. Ertussenin is een toiletruimte geplaatst. Dat de handeling zich in meerdere ruimtes tegelijkertijd afspeelt, leidt sterk af; iets wat niet voor het eerst moet worden geconstateerd bij een productie van Mitchell.
Maar het verhaal ontrolt zich als vanzelfsprekend in de eigentijdse setting. Het realitysoapidee werkt zonder meer goed. Duidelijk is dat veel aandacht is besteed aan de personenregie, om het allemaal echt en spontaan te laten overkomen. De keuze van Annette Dasch voor de titelrol komt hier uitstekend van pas. Deze mooie sopraan kan haar partij prima aan en profiteert daarnaast volop van haar acteertalent. Een uitstekend roldebuut.
Verlaten vrouw
In de tweede akte is de tussenwand weggehaald en is er een doorlopende ruimte te zien, uiteraard nog steeds met die wc in het midden. Je weet maar nooit. Het blijkt een stacaravan te zijn, met onder het aanrechtblad een kruipruimte waarin de zwangere Jenůfa zich een halfjaar schuil heeft moeten houden. Iedereen denkt dat ze een baantje heeft in Wenen, maar in werkelijkheid is ze onder dwang van haar stiefmoeder druk bezig haar schande te verbergen. Daar wringt het een beetje met het moderne toneelbeeld en de eigentijdse setting.
Prioriteit voor Mitchell is kennelijk het tonen van het lijden van de verlaten vrouw en dat is natuurlijk niet gebonden aan enige plaats of tijd. Dat Jenůfa door haar stiefmoeder aan dit lijden wordt onderworpen, is duidelijk het gevolg van een tunnelvisie. Als haar stiefdochter niet met Števa trouwt, gaat ze als ongehuwde moeder een onzekere toekomst tegemoet. Maar minstens zo belangrijk voor de ‘kosteres’ is dat zijzelf dan te schande wordt gezet. Dat leidt tot het besluit om het pasgeboren kind te doden. Liever een leven vol wroeging dan eentje vol schande. In een realitysoap wordt van zo iemand gezegd: die spoort niet!
Jenůfa lijkt achter te blijven als Job op de mesthoop, maar wordt er uiteindelijk toch nog vanaf gehaald door haar trouwe aanbidder Laca, de man die haar opzettelijk heeft verminkt om een huwelijk met zijn oppervlakkige halfbroer te saboteren. Mitchell geeft het einde een roze tintje: het stel valt elkaar enthousiast in de armen en lijkt vast van plan het verleden achter zich te laten. Voor de stiefmoeder rest de gang naar het gerecht.
Geloofwaardige halfbroers
Prachtig om Hanna Schwarz te zien als grootmoeder Stařenka Buryjovka. Ze wordt binnenkort 75 jaar, maar daarvan is op het toneel weinig te merken – heerlijk zo’n carrièreuitloop in een karakterrol!
De dramatische sopraan Evelyn Herlitzius excelleerde als Kostelnička Buryjovka, de kosteres. Een luxebezetting. Števa noemt haar een heks en zo werd ze ook wel een beetje door Mitchell neergezet.
De halfbroers Števa en Laca kwamen voor rekening van respectievelijk Norman Reinhardt en Pavel Cernoch. Vocaal prima in orde en acterend zeer geloofwaardig. De ontwikkeling van een jaloerse, doordraaiende jongen naar een zorgzame, betrokken man ging Cernoch heel goed af.
De overige rollen waren eveneens goed bezet. Onder anderen twee leden van De Nationale Opera Studio mochten hun opwachting maken. Polly Leech en Gloria Giurgola weerden zich als ervaren professionals.
Het koor heeft in dit werk zijn grote optreden tegen het einde van de eerste akte, als Števa met zijn gevolg dronken thuiskomt en er spontaan een feestje wordt gebouwd. Ik vond de koorzangers in die scène een beetje rauw klinken, maar ze zullen ongetwijfeld met opzet zo gezongen hebben. Het moment vraagt niet om een ingetogen, gepolijst geluid.
Dirigent Tomáš Netopil viert al enige tijd triomfen met de Essen Philharmoniker en het besluit hem uit te nodigen om in deze productie het Nederlands Philharmonisch Orkest te leiden, kan voluit worden toegejuicht. Deze muziek is hem op het lijf geschreven. Hij liet het orkest een prachtige, beheerste uitvoering van Janáčeks orkestpartij ten gehore brengen, met veel aandacht voor dramatische accenten.
Alles overwegend is dit een geslaagde nieuwe productie van het werk, minder kil en afstandelijk dan de vorige en met een goede bezetting.
Jenůfa is tot en met 25 oktober nog zeven keer te zien. Zie voor meer informatie de website van De Nationale Opera.
De auteur
17Reacties
De actualisering van Jenufa wringt absoluut, aangezien de strekking van het verhaal dat eigenlijk nauwelijks toelaat en dat wij in de eerste minuten van de opera al zouden moeten weten middels een in een WC kotsende Jenufa dat zij zwanger is, is een domme misvatting van mevrouw Mitchell. Maar……..wij horen hier in het huis aan de Amstel vijf hoofdrollen bezet door de allerbeste zangers en samen met de grandioze muziek van Janácek vormt dat het bewijs, dat het bij opera nog altijd om muziek en zang gaat en niet om de regisseur.
Ga hier allen heen, want zó zinderend hoor je opera zelden.
Bij een dramatisch werk als Jenufa is het acteren (dus de regie) toch wel even belangrijk als de muziek. Ik vind trouwens dat men bij de rol van Kostelnicka moeilijk kan spreken van een “luxebezetting”. Het personage verdient alleen
het allerbeste omdat het eigenlijk, zeker dramatisch gezien, eigenlijk het hoofdpersonage is…
Ik blijf nog altijd een unieke herinnering hebben aan de Carsen-produktie in de Vlaamse Opera met de unieke Kostenicka van Josephine Barstow…
En ook de Dresen-produktie in de Munt met Anja Silja was niet te versmaden…
De allerbeste Kostelnicka is nog altijd Nadežda Kniplová, die het in de zeventiger jaren bij de Nederlandse Operastichting zong o.l.v. de onvolprezen Bohumil Gregor. Kniplová had het juiste Tsjechische timbre voor die rol en beschikte over een grote stem. Barstow is vederlicht in vergelijking met haar.
@Guus Mostert. Bohumil Gregor heeft enorm veel betekent voor de waardering van de Leoš Janáček opera’s in Nederland. De uitvoering onder zijn leiding van Jenufa staat in mij geheugen gegrift. Ik herinner me dat Kniplová, een huiveringwekkende Kostelnicka zelfs bij het applaus halen in haar rol bleef.De warme woorden van Bohumil Gregor aan het adres van Hans de Roo in het boek ‘Een Noodzakelijke Luxe, 15 jaar Nederlandse Operastichting-1971/1986’ zijn volkomen terecht.Beiden hebben er voor gezorgd dat de banden tussen het Nationale Theater in Praag en het Nederlandse operaleven werden verstevigd.
Ja, Guus Mostart dat was ik even vergeten. Nu herinner ik mij dat ik in dezelfde week dat ik die Jenufa in de Stadsschouwburg in Amsterdam zag, naar de winkel ben gerend en een LP kocht van Nadezda Kniplová. In diezelfde voorstelling in 1979 zong de onvergetelijke Gabriela Benackova de rol van Jenufa. De regie was in handen van Premysl Koci. Ja de Nederland-Tsjechische opera-verhoudingen waren toen prima op orde onder Hans de Roo
Ja inderdaad Guus Mostart Nadezda Kniplova zeker een der beste Kostelnicka
Ooit gehoord hier bij de opera, was hele mooie Jenufa onder Bohumil Gregor Wndy Fine als Jenufa ( niet de allerbeste) en zeker een hele fraaie Laca van Jan Blinkhof, De mooiste Jenufa hier in mijn pogen die met Gabriela Benackova.
Maar laten we onze Gre Brouwenstijn niet vergeten een schitterende Jenufa Luister eens naar de cd van har in de complete uitvoering.
En later ook Anny Delorie als de Kosteres zeker een glansrol van haar..Heb ook in Antwerpen een mooie gehoord van Jennie Veeninga.
Nederlandse Jenufa s genoeg dus waarom nu niet Kelly God samen met Frank van Aken als Laca bij de Opera???/
Ga donderdag laat het op me afkomen.
Ik citeer Paul Korenhof op OpusKlassiek:
“Om in het eerste bedrijf haar favoriete kamertjes te creëren moest Mitchell de handeling verplaatsen van een Moravisch weideveldje bij een molen naar het inwendige van een gebouw. Het werd een moderne bedrijfsruimte: een kantoortje met twee bureaus, een kantine, daartussen op de voorgrond de wc en daarachter de keuken. De noodzaak van die verplaatsing werd niet duidelijk (niets in de latere bedrijven refereert er nog aan), maar wel blijkt dat Mitchell weinig heeft begrepen – of heeft willen begrijpen – van een parituur waarin Janácek niet alleen zijn geliefde Moravische landschap probeert op te roepen, maar ook geluiden een dramaturgische functie geeft, bijvoorbeeld Jenufa’s reactie op het geluid van de molen, in het orkest uitgebeeld door de xylofoon. En van de extravagante dronkemans- en dansscène waarmee Steva en de rekruten het halve dorp op zijn kop zetten, blijft bij wat gestamp op een kantinetafel bitter weinig over.
Nu toont de openingsscène Jenufa en een nog heel vitale grootmoeder werkend achter de met moderne pc’s uitgeruste bureaus, en in de kantine de herdersjongen Jano die voor deze enscenering veranderd is in het kantinehulpje Jana. Kennelijk leven zij echter wel in een maatschappij zonder leerplicht, want nog steeds is Jano/Jana dolblij dat Jenufa hem/haar heeft leren lezen. (Onlogisch wordt Jano’s vraag om nog wat letters op papier te zetten en Jenufa’s antwoord dat zij uit de stad een leesboek zal meebrengen. Waarom draait zij niet eenvoudig wat uit met haar pc? Of heeft het voor Mitchell ontworpen kantoor geen printer?)”
Wat je noemt, een geslaagde nieuwe productie !
Gisteravond geweest.
Ondanks de regie ( WAAR WE INMIDDELS AL AAN ZIJN GEWEND) toch wel genoten.
Fijn dat Tomas Netropil op de bok stond, eindelijk weer eens terug bij de opera.
Voor mij mag hij de nieuwe chef-dirigent worden.
Het koor was wat rommelig komt door veel te kleine ruimte.
Norman Reinhardt als Stewa mooie lyrische stem maar niet voor deze partij vond hem ook niet mannelijk genoeg.
Peter Cernoch als Laca vocaal prima zeer geloofwaardig prachtige man.
Hanna Schwartz wordt 75 en dan nog zo zingen wat een diepte.
Evelyn Herlitzius de Kostelnicka niet de beste maar wel prachtig gezongen maar vond haar niet dramatisch genoeg.
Annette Dasch te klein van stem voor deze partij wel acterend erg goed,
Haar gebed in 2 was het hoogtepunt van de avond mooi klein gehouden door dirigent ( rillingen).
Jammer van de regie, geen watermolen maar een koude fabriekshal met computers wie bedenkt dat ??? en een w.c. midden op toneel moet niet gekker worden.
Almet al toch genoten en voor mij d ester van de voorstelling Peter Cernoch !!!!!!.
Wie kan mij helpen hoe kom ik aan de cd van Jenufa met Gre Brouwenstijn,
Ivo Zadek, Anny Delorie als Kostelnicka onder Jaroslav Krombholc.
Pracht uitvoering in de schouwburg Amsterdam.
Heb wel de cd van Gre Brouwenstijn met Jo van de Meent, Lidy van der Veen, Jan van Mantgem en Frans Vroons onder Paul Pella uit 1951.
En ik las er moet ook een Jenufa zijn met Eva Maria Westbroek waarschijnlijk uit Los Angeles?//
Wie kan mij helpen??
Nee sorry Eva Maria Westbroek is uit Chicago met o.a Anja Silja, Kurt Streit onder Daniel Harting.
Jenufa Gre is uit 1960.
Beste Chris,
Een CD-ROM van de Jenufa uit Den Haag is te koop bij weeweeweeoperapassionpuntcom. Ik heb daar wel eens gekocht, en je krijgt het schijfje in een plastic hoesje thuis, verder niks, maar voor zeldzame dingen heel fijn. Wel opletten dat je niet een mp3’tje koopt, maar de cd: CDD-314.
De CD-ROM (?) CDD-314 komt in de catalogus van Opera Passion niet (meer) voor. Première Opera (https://www.premiereoperaintl.com) heeft onder nr. 7084-2 een “Jenufa” met Gré Brouwenstijn onder Jaroslav Krombholc uit “Holland” van 28-06-1960 in de catalogus. Dat zal de bedoelde uitvoering wel zijn.
Dit is hem toch? In de uitverkoop:
http://www.operapassion.com/cdd-314.html
Ik heb op de site gezocht naar “Jenufa” en heb uitgerekend deze daarop niet te zien gekregen, misschien wel juist omdat die in de uitverkoop zit, maar het moet wel dezelfde uitvoering zijn als de door Première Opera uitgebrachte.
Geachte Remko.Heb de cd staan bij operapassion onder nr. 8650,
6.48 dollar in uitverkoop.
Zag ook nog andere met o.a Jan Blinkhof en Albert Bonnema, Mattila en Eva Marton, uit Hamburg 1998 lijkt me ook wel interessant 4.63 uitverkoop.
Heel Hartelijk Dank.
Chris Horsmeier.
c.horsmeier@kpnmail.nl
Geachte Gallodoro.
Ja is inderdaad dezelfde maar staat wel op de site van operapassion
onder nr8650 6.48 dollar uitverkoop.
Dank je wel Chris.
Gisterenavond deze voorstelling bezocht in een matig bezette zaal. Achter me zaten jongeren die 17 euro hadden betaald. Mijn kaartje kostte 124 euro.Voor de voorstelling werd aangekondigd dat Pavel Cernoch die de rol van Laca vertolkte, kampte met een verkoudheid. Er was weinig van te merken. Het was muzikaal een uitstekende voorstelling. De zangers zongen met overgave en het orkest speelde uitstekend.Hier en daar had het wat mij betreft wat schrijnender mogen klinken. Als Katie Mitchell de regie voert, weet je wat je te wachten staat: gedetailleerde regie in kleine kamertjes. In deze regie speelde het kleinste kamertje een grote rol. Mensen die de sociale druk niet aan kunnen trekken zich daar ook terug.Door de beroerde verlichting kon ik vanaf rij 12 in de zaal de gezichtsuitdrukkingen moeilijk zien. Als ik voorstellingen in de regie van Katie Mitchell bijwoon, heb ik altijd de indruk dat ik naar een film of TV serie zit te kijken in plaats van naar een opera. Alles blijft op een afstand en wat er gebeurt op het toneel ontroert niet echt. Het wordt allemaal wel heel professioneel en efficiënt uitgevoerd.