De nieuwe barokopera Dangerous Liaisons van OPERA2DAY, die op donderdag in première ging in de Koninklijke Schouwburg Den Haag, mag er zijn. Met de briefroman Les liaisons dangereuses als basis en muziek van Antonio Vivaldi en Vanni Moretto is een volwaardige barokvoorstelling ontstaan.

Tekstschrijvers Stefano Simone Pintor en Serge van Veggel hebben de handeling verplaatst van prerevolutionair Parijs naar een Franse expatkolonie in Venetië. De Franse teksten uit de roman van Pierre Choderlos de Laclos zijn vertaald in het Italiaans, voor de bestaande aria’s van Vivaldi zijn nieuwe teksten geschreven, die een voortzetting vormen van de verhaallijn uit de briefroman. Zodoende is een geheel nieuw werk ontstaan, zeker geen nieuwe Vivaldi-opera, maar wel een nieuw barokwerk met veel muziek van deze componist.

Als een gebeurtenis zich eenmaal heeft voorgedaan, is het altijd makkelijk om deze achteraf te voorspellen. Zo ook de afbrokkelende maatschappelijke inrichting tijdens de achttiende eeuw, die zou culmineren in de Franse Revolutie. Dat zo’n aardverschuiving niet te voorspellen viel, doet er niet toe. Iedereen zag het immers al lang aankomen? In deze nieuwe opera wordt iets dergelijks gedaan, zowel muzikaal als in de enscenering. Het baroktijdperk brokkelt af en de positie van de adel wankelt.

Volmaakte synthese

Het orkest van de Nederlandse Bachvereniging zorgde tijdens de première afgelopen donderdag voor frisse, brutale klanken, niet overdreven gepolijst, zoals vandaag te doen gebruikelijk. Daarmee werd perfect aangesloten bij de weinig fijnzinnige handeling, die draait om list en bedrog, het spelen met levens van anderen, puur om het spel.

De adel had een goed leven, maar verveelde zich te pletter, omdat men nu eenmaal geen werk kon verrichten. Waar dat toe kan leiden, wordt in Les liaisons dangereuses genadeloos getoond. Het grootste slachtoffer van de intriges van de Vicomte de Valmont en de Marquise de Merteuil is de ingetogen Madame de Tourvel. Zij wordt tegen het einde in een dwangbuis weggeleid.

Er zijn al wel eerder opera’s geschreven met een libretto dat is gebaseerd op deze beroemde briefroman, maar steeds op geheel nieuwe muziek. Ook verfilmingen bleven niet uit, de eerste in 1959 in een eigentijdse regie van Roger Vadim. Recenter was er Dangerous Liaisons (1988), een kostuumdrama in een regie van Stephen Frears. Van Veggel gaat een stap verder en brengt de volmaakte synthese: het scandaleuze verhaal op muziek die in die tijd gecomponeerd had kunnen zijn. Hiervoor verdient hij veel waardering. Het maakt OPERA2DAY tot wat het de afgelopen tien jaar is geworden: een vernieuwend operagezelschap dat met gewaagde producties bereid is risico’s te nemen.

Alleen de brieven die Valmont en Merteuil elkaar schrijven zijn gebruikt en worden als recitatieven ten gehore gebracht, op muziek van Vanni Moretto. Tijdens het eerste bedrijf blijft de componist zorgvuldig in de muzikale sfeer van Vivaldi, met hier en daar een kleine meer eigentijdse variatie. Na de pauze verandert de toon zeer snel. De toenemende agressie in de samenleving en de afbrokkelende positie van de adel worden verklankt in dissonante muziek die bij wijlen ronduit agressief klinkt.

Aan het einde van de opera is Valmont dood en is het leven van de drie slachtoffers Danceny, Cécile de Volanges en Madame Tourvel ernstig in ongerede geraakt. Merteuil blijft achter in haar paleis en reflecteert op haar einde als ‘society star’. De bedienden zijn weggelopen, haar woning wordt geplunderd. Kort daarvoor heeft ze haar enig overgebleven bediende Victoire toegevoegd: “Het carnaval is over. Vaarwel aan het vlees, een lange vastentijd breekt aan, met een kruisiging als meest hoopvol eind.” Het is een treffende afsluiting.

Vaart

Inventieve decors en uitgekiende personenregie zorgden voor een aangenaam beeld, met hier en daar wat onderkoelde humor. Door de lange recitatieven – feitelijk het voorlezen van brieffragmenten – miste het geheel nu en dan vaart. De typische barokaria’s met veel herhalingen hielpen evenmin om de zaak vooruit te brengen. Uiteraard is de opbouw van het verhaal hier ook debet aan.

Na de pauze, als de ontknoping nadert, gaat alles als vanzelf wat sneller. Liefhebbers van barokopera’s zullen er minder moeite mee hebben dan zij die de voorkeur geven aan Italiaans repertoire van later datum. Het is een kwestie van gewenning. Zo schijnen sommige mensen de opera’s van Wagner aan de lange kant te vinden.

Lord Byron

De Italiaanse alt Candida Guida zette een koele, berekenende Merteuil neer, precies zoals van haar personage wordt verwacht. Bij opkomst droeg ze een gezichtsbedekkend zwart masker (moretta), om te verduidelijken dat we ons in Venetië bevinden. Na afloop van een bal in haar paleis treft ze Valmont, die verveeld aan een tafel met taartjes zit. Alle andere gasten zijn weg, het spel kan beginnen.

Valmont werd ten tonele gevoerd als een Lord Byron-type. Opzettelijk onverzorgd, met ontblote borst, niet echt in overeenstemming met het voorkomen van zijn vertolker, de countertenor Yosemeh Adjei. Ik stoorde me ook een beetje aan diens gezichtsuitdrukking, te veel leunend op een zelfvoldane grijns. Met een kleine snor en loshangend haar viel Adjei’s personage wat uit de toon in de barokke setting. Een pruik had hier wonderen kunnen doen. Vocaal en acterend was er weinig op hem aan te merken; hij was duidelijk opgewassen tegen Merteuil en volledig bepalend in de interacties met zijn andere tegenspelers.

Barbara Kozelj nam Madame Tourvel voor haar rekening. Deze sympathieke mezzo is al jaren een vaste waarde bij OPERA2DAY en ze liet opnieuw blijken waarom. Ze gaf een prachtige vertolking van haar gekwelde personage, in mijn beleving vocaal het meest geslaagde deel van de voorstelling.

De kleinere rol van Chevalier Danceny was in handen van de mannelijke sopraan Maayan Licht. Niets op aan te merken, maar ik houd niet van die hele hoge mannenstemmen. Wat mij betreft had hier ook wel een lichte tenor mogen staan. Het is per slot van rekening geen Vivaldi-opera, maar een nieuwe creatie. Enige vrijheid had men zich op dit punt wel kunnen veroorloven.

Als de ingénu van het gezelschap, Cécile de Volanges, wist Stefanie True een mooie typecast neer te zetten. De ontwikkeling van verlegen kostschoolmeisje naar de letterlijk bovenliggende partij in de relatie met Valmont ging haar zeer goed af. Toch een kleine kanttekening bij de keuze voor deze Canadese sopraan. Was de rol van Cécile niet een goede mogelijkheid geweest om de cast een Nederlands tintje te geven? Ik kan me wel een aantal sopranen voorstellen die deze rol uitstekend hadden kunnen vervullen.

De muzikale leiding was in handen van Hernán Schvartzman, die het orkest en de zangers alle ruimte gaf, zonder de touwtjes uit handen te geven. Speciale vermelding voor concertmeester Shunske Sato en voor Diego Nadra voor zijn spel op hobo en chalumeau.

Dangerous Liaisons is tot en met 16 maart in het hele land te zien. Zie voor meer informatie de website van OPERA2DAY.