Senta wil maar één ding: verlost worden uit het conventionele milieu van haar ouderlijk huis. Dan verschijnt de Holländer. In hem ziet ze haar redding. Maar kan hij haar verlangen werkelijk vervullen? Lotte de Beer geeft in het Zweedse Malmö een fascinerende lezing van Wagners Fliegende Holländer.

Een trip naar Malmö is een passende opmaat voor een uitvoering van Der fliegende Holländer. Je vliegt naar Kopenhagen en steekt met een trein de Sont over. De rit over de 9 kilometer lange Sontbrug – in 2000 geopend – brengt je in de stemming voor Wagners sage over een spookschip in Scandinavische wateren, geschreven naar aanleiding van een stormachtige vaart die Wagner zelf in 1839 beleefde. Links en rechts zie je enkel het grauwe water van de zeestraat, terwijl in de verte een streep Zweeds land opdoemt.

De rit van het vliegveld naar hartje Malmö duurt minder dan twintig minuten en je kunt vlak naast het operahuis uitstappen. Het theater uit 1944 is ruim, heeft goede zichtlijnen en een uitstekende akoestiek en biedt, afgaand op Der fliegende Holländer, voldoende kwaliteit om een weekendje weg te overwegen.

In de zaal

Der fliegende Holländer is een werk vol contrast. Aan de ene kant staat de duistere wereld van de Holländer, een mysterieuze, verdoemde man die ronddoolt over de zeeën, op zoek naar verlossing. Hier laat Wagner zijn ware stem horen; een voorbode van zijn latere werken. Aan de andere kant staat kapitein Daland en zijn conservatieve, ordelijke gemeenschap. Hier klinkt minder wagneriaanse muziek, soms bijna belcanto. Senta is de fascinerende jonge vrouw die tussen beide werelden zweeft.

Dit contrast heeft Lotte de Beer in haar debuut bij de Malmö Opera fantastisch uitgewerkt en ze heeft Senta inderdaad tot centrale figuur verkozen. Tijdens de ouverture, vrij bedaard gespeeld door het Malmö Operaorkester onder Steven Sloane, zien we twee flarden uit haar jeugd. Een massieve wand schuift open en laat een kleine, benauwde kamer in pasteltinten zien, ontworpen naar de idyllische schilderijen van Carl Larsson. De jonge Senta kijkt uit het raam en verlangt naar vrijheid. Op een gegeven moment kan ze haar bruisend hart niet meer bedwingen en tekent ze met woeste gebaren dikke, zwarte strepen op een canvas, als een nacht op zee. Dit is het beeld dat ze in de tweede akte bezingt.

De wand sluit weer en door briljante belichting (Jean Kalman) wordt de onrustige zee zichtbaar: de eerste akte. Hier verslapt de spanning enigszins, want Nikolay Didenko (Daland) heeft weliswaar een knappe stem, maar zingt slecht verstaanbaar Duits. De Steuermann van Timothy Fallon is beter te volgen en voegt bovendien de nodige humor aan de scène toe. Het duurt echter even voordat het verhaal weer op gang komt.

De Holländer (de ijzersterk zingende en acterende Josef Wagner) maakt vanaf het zijtoneel zijn entree in moderne, zwarte kleren. Hij ziet eruit als Keanu Reeves en maakt met zijn statige tred en spaarzame expressie beslist een intrigerende indruk. Tijdens zijn grote solo loopt hij de zaal in en neemt rechts achter me plaats, waar hij – ogenschijnlijk volledig op z’n gemak – blijft zitten tot Daland en zijn Steuermann hem tevoorschijn roepen. Duidelijk wordt: de Holländer staat helemaal buiten de wereld op het toneel.

Fantastisch koor

In de tweede akte begint het te broeien en te schuren. Senta’s ontmoeting met de Holländer is enerverend. Door kleine, veelzeggende gebaren en een perfecte bewegingsregie staat de scène voortdurend onder stroom. Daland heeft een paar grappige interrupties, wat de beladen romantiek tussen de twee geliefden alleen maar vergroot.

De nog erg jonge sopraan Cornelia Beskow toont zich een meesterlijke actrice. Ze is de spil op het toneel en vervult die rol met magnetisch charisma. Vocaal heeft ze helaas niet volledig grip op de partij van Senta. Haar jeugdige stem met spaarzaam vibrato snijdt weliswaar moeiteloos door Wagners klankmassa, maar in de hoogte lijkt al haar ademsteun weg te vallen, met meerdere ijle, ongemakkelijke topnoten tot gevolg.

Erik (Zoltán Nyári) is een gepassioneerde maar zeer conservatieve jongeman. Hij houdt van Senta en wil haar huwen, maar heeft geen begrip voor wat er in haar hart leeft. In de laatste akte leidt dat tot een uitbarsting van onbegrip en onmacht. Helaas lijkt Nyári al zijn kruit voor de pauze verschoten te hebben, want in de slotakte worstelt hij hoorbaar met Wagners noten.

Die laatste akte is wederom prachtig vormgegeven. Met een paar simpele bomen onderstreept De Beer nogmaals het contrast tussen de twee werelden. Ondertussen brengt het fantastische Malmö Operakör de scène tot leven. Wat een bevlogen acteerwerk! Ieder koorlid heeft een eigen personage en gaat daar helemaal in op. Bovendien wordt er uitmuntend gezongen. Ook het orkest is meer op dreef dan in de nogal beschaafde eerste helft.

Senta en de Holländer beleven hun zinderende finale. Voor beiden is hun verlossing in zicht: de Holländer heeft zijn vrouw, Senta haar vrijheid. Ze verdwijnen samen in een zwart gat achter op het toneel. Wagners muziek zwelt aan tot zijn grootse happy end-akkoorden. Maar dan drukt De Beer haar stempel: Senta keert op haar schreden terug. Ze draait zich naar het publiek en geeft de opera met één blik een open einde.

Op die slotseconden na is deze Holländer een librettogetrouwe voorstelling en dat maakt de productie mijns inziens zo sterk. Lotte de Beer laat het verhaal intact en volgt Wagners muziek op de voet. Slechts hier en daar zet ze eigen accenten, maar altijd subtiel, niet opdringerig. Het zijn speldenprikken. Ze schudden je wakker en laten je nieuw, anders en dieper naar deze klassieker kijken.

Der fliegende Holländer is nog tot en met 31 maart te zien. Zie voor meer informatie de website van de Malmö Opera.