Grootse zang bij Reisopera in schitterende ‘Bruid te koop!’
Twee jaar moest ze wachten, de Bruid van de Nederlandse Reisopera, voor ze het podium van het Wilmink Theater in Enschede op kon. Corona hield haar tegen, maar daar stond ze dan toch, afgelopen zaterdag: Laetitia Gerards als een gedroomde Marshenka. Zingend in de nieuwe, frisse en fruitige vertaling van Smetana’s Prodana nevesta.
Zo kennen talloze liefhebbers van opera haar, als Die verkaufte Braut. Opvallend is dan wel dat het werk van Bedřich Smetana verrassend weinig is uitgevoerd in Nederland. Slechts veertien producties vanaf de eerste voorstelling in oktober 1896 in Amsterdam. De nieuwe productie van de Nederlandse Reisopera is nummer vijftien. En het is de vijfde keer dat het komische liefdesverhaal rond Marshenka en haar lover Jenik in het Nederlands wordt gezongen. Een vertaling die echter meer een hertaling is van het Tsjechische folklore-verhaal. ‘Komische opera in onverbloemd Nederlands’, zo presenteert de Reisopera haar Bruid te koop! van Anne Lichthart.
Zij en regisseur John Yost zetten het verhaal over naar een soort ‘onze tijd’, in een grootstedelijke omgeving van flatgebouwen, waar de liefde tussen Marshenka en Jenik haar weg vindt, ondanks de heftige tegenwerking van haar ouders en de handige manipulaties van de huwelijksmakelaar Kezal. Want ook al verwerkte Anne Lichthart allerlei hedendaagse sfeer in de teksten, toch handhaafde ze het stramien van de Tsjechische opzet, waarin een meisje zonder inspraak kon wordt gekoppeld aan een onbekende jongeman omdat dat de wederzijdse ouders goed uitkwam.
Verkochte bruid
In dit geval heeft Kruschina, de vader van Marshenka, een flinke som geleend van de rijke Micha. Kruschina hoeft het geld niet terug te betalen op voorwaarde dat Vasek, de zoon van Micha, de dochter van Kruschina als bruid krijgt. Mocht de overeenkomst niet doorgaan, dan moet Kruschina alles terug betalen. Natuurlijk wil Marshenka niets te maken hebben met deze verkoop als bruid. Want zij heeft een serieuze en diep gemeende band met een jongen genaamd Jenik. Een stevig en aantrekkelijk type, heel anders dan de wat verlegen en ook nog stotterende Vasek.
In de opzet van componist Smetana en diens Tsjechische librettist Karel Sabina biedt de opera zowel lyrische en dramatische momenten in de omgang van Marshenka en Jenik met elkaar, als komische scènes waar koppelaar Kezal in het spel komt en waar Vasek zich ontpopt als een sukkel. Het geheel speelt zich af tegen een achtergrond van vrolijke vrienden en buurtgenoten die dansen op feestelijke muziek met een Tsjechisch folkloristische kleur vol tegendraadse ritmen. Regisseur Yost paste dat gegeven in de sfeer van de moderne musical.
Aan de vormgeving, de choreografie, de aankleding en het tempo is te merken dat Yost en zijn team doorkneed zijn in het musicalvak. Zij leverden aan de Reisopera een perfecte en schitterende show. Bruid te koop! is een volbloed musical geworden, ditmaal op echt goede muziek.
Voor de uitvoering van Smetana’s partituur staat dirigent Ed Spanjaard garant. Al meteen in de lange ouverture zette hij de musici van Phion, orkest van Gelderland en Overijssel, aan tot pittig spel, met de strijkers in een virtuoze hoofdrol. Deze kleurrijke orkestrale inleiding contrasteerde stevig met het grijzige decor van flatgebouwen. Werd dit de sfeer van een komische opera?
Rokjesdag
Maar met een handig optrekken van decorstukken werd aan het einde van de ouverture een kleurrijke stad zichtbaar en vulde het toneel zich met een massa van bont geklede zangers en dansers voor het openingskoor. Dat luidt in de eerste regel van de Duitse versie ‘Warum sollten wir nicht froh sein, wenn uns Gott Gesundheit gibt, Freude gibt?’ Anne Lichthart maakte ervan: ‘Kijk, de zon begint te schijnen. Yes! De winter gaat verdwijnen. Blote benen in de zon, ja lekker zeg. Rokjes uit de kast en hop, panty’s weg.’ Heel gewiekst om het begrip ‘rokjesdag’, te vieren rond 5 april, over te nemen uit een gelijknamige film daterend uit 2016. Zo zitten er veel meer grappige en slimme taalvondsten in deze bewerking.
Opera gezongen in het Nederlands. Het is lang geleden dat zulks gebeurde in onze operacultuur. Al bij de première van de definitieve versie in 1870 van Prodana nevesta lag er een vertaling in het Duits klaar, voor zowel de Duitstalige opera in Praag als voor het hele Duitse taalgebied, want de Die verkaufte Braut sloeg meteen aan. Er verschenen ook spoedig libretti in het Engels en Frans. Tot op de dag van vandaag in gebruik. Dus een vertaling in het Nederlands is eigenlijk logisch. Al in 1902 werd in Amsterdam een Nederlandse Verkochte bruid opgevoerd. Opera Forum, de voorganger van de Reisopera, hield het bij de Duitse tekst bij de eerste productie in Enschede in 1962. Het is dus zestig jaar geleden dat het werk daar in het Duits werd geïntroduceerd, wel met allemaal Nederlandse zangers.
Ook de nieuwe productie is royaal bezet met acht Nederlandse zangers, twee Belgische stemmen en één Brit. De Belgisch-Vlaamse Denzil Delaere vulde met zijn krachtige en grote tenorgeluid en een stevige toneelpresentie zijn rol als Jenik in. Met Laetitia Gerards als Marshenka een prachtig paar dat het vocale gouden hart van de voorstelling vormt.
Pittig eigenzinnig
Gerards kreeg van Smetana heerlijke melodieën in de mond gelegd die zij met haar heldere sopraan uitwerkte, en waarbij dirigent Spanjaard met het Phion-orkest een voortreffelijke begeleiding voegden. Haar eerste opkomst, waarin zij twijfel uitspreekt over de liefdeshouding van Jenik, was meteen raak met een grootse aria. Gerards overtuigde met intense expressie van haar kwaliteiten. Ook in haar spel karakteriseerde zij zich als een pittig eigenzinnige dochter. Door haar goede dictie was haar gezongen Nederlands uitstekend te volgen, net als het geval was bij Denzil Delaere en de rest van de cast.
Desalniettemin zorgde de Reisopera toch voor een boventiteling in het Nederlands (en het Engels!) wat best prettig was om snel gezongen passages en verscheidene ensembles ook met het oog te kunnen oppikken.
Dankzij een handig draaidecor wisselden scènes elkaar snel af. Rond het liefdespaar vinden allerlei verwikkelingen plaats met de koppelaar Kezal in het centrum. Met gulle baritonstem en lekker aangezet acteren zorgde Huub Claessens voor een komische karakterisering van zijn rol. Het lukte hem bijna om de sullige Vasek te koppelen. In die rol moest tenor Mark Omvlee een lastig karakter uitbeelden, zowel in stem als in houding. De inzet was er beslist, maar het overtuigde mij niet. Pas in het derde bedrijf als Vasek in een circus een wild beest mag spelen, spatte de expressie er uit.
De beide ouderparen werden met stevige stemmen ingevuld: Wiebe-Pier Cnossen als Kruschina en Martina Prins als Ludmilla, en Florian Just als Micha en Francis van Broekhuizen, in een opzichtig kostuum helemaal in haar element in haar overigens kleine rol als Hata. De Brit Robert Burt voerde in een pompeus kostuum (ontwerp Gary Mccann) het circus aan dat in het derde bedrijf voor nog meer bruisend theater zorgt.
Een ere palm gaat naar het fantastisch en zeer verstaanbaar zingende koor Consensus Vocalis, en naar de tien dansers die de spetterende musical choreografie van André de Jong virtuoos uitvoerden.
Een tournee met nog tien voorstellingen volgt vanaf 14 april.
Verder kijken en lezen
De auteur
