Neues von Tage: MiR haalt alles uit kast.
Musiktheater im Revier brengt al sinds jaar en dag elk seizoen wel eens een bijna vergeten werk waarvoor ik de reis naar Gelsenkirchen wil ondernemen. Zo ook op 7 mei jongstleden. Operahuis MiR speelt in een icoon van het moderne bouwen, het dateert uit de late jaren ’50 maar ademt de sfeer van het Nieuwe Bouwen uit het interbellum. Voor Paul Hindemiths lustige Oper Neues vom Tage is het zodoende bijna iets als ‘thuiskomen’.
Het werk ging op 8 juni 1929 in première in de Kroll Oper Berlin, onder leiding van Otto Klemperer, de toenmalige ‘huisdirigent’. Ondanks dat Berlijn in die periode nog zo ongeveer de hedonistische hoofdstad van de wereld was, veroorzaakte het een klein schandaal. Dat zegt vooral iets over het veranderende politieke klimaat. Wat breed werd uitgemeten was vooral de prominente scène van een naakte vrouw in bad in Hotel Savoy die wordt verrast door een heer waarmee ze overigens gewoon een afspraakje had. Ze zingt uitvoerig over de zegeningen van de moderne tijd, waarin je niet meer afhankelijk bent van slecht functionerende gevaarlijke gasgeisers maar gewoon centraal verzorgd warm water uit de kraan kunt laten lopen, op elk gewenst moment.
In een andere scène staat een van de hoofdpersonen voor te lezen uit de krant. Het is de banaliteit van het alledaagse bestaan en zoiets was ongehoord in een opera. Adolf Hitler woonde een voorstelling bij en is daar naar verluidt nooit helemaal overheen gekomen. Na 1933 kon Hindemith dan ook geen goed meer doen in het culturele leven van de nieuwe Volksgemeinschaft.
Muzikaal is het een potpourri waarin naast Hindemiths eigen opera Cardillac ook nadrukkelijk de muzikale stijl en vooral de orkestratie van Weill (Dreigroschenoper) en Krenek (Jonny spielt auf) te herkennen is. Alles in Cardillac klinkt strak en zakelijk, bijna constructivistisch. Alsof de Neue Sachlichkeit ook in de muziek is doorgedrongen. Melodische lijnen zijn niet of nauwelijks waarneembaar, strijkers zijn verwezen naar het tweede plan, veel te sentimenteel. Blaasinstrumenten voeren de boventoon, veelal solistisch of in kleine groepen. Slagwerk is minder prominent aanwezig en violen voornamelijk in een solistische rol. Die rol die de blazers en het slagwerk hier zijn toebedeeld horen we in Neues vom Tage duidelijk terug al zit er wel veel meer melodie in dit werk. Het is meer een ‘jazzoperette’ dan een opera.
Maar er wordt ook gepersifleerd. Zo is de scène waarin Herr Hermann en Laura oefenen voor de ontmoeting waarin ze zich zullen laten betrappen om voor haar een reden tot echtscheiding te creëren, een regelrechte parodie op het grote liefdesduet in de tweede akte van Tristan und Isolde, zowel muzikaal als tekstueel. En als er wordt voorgelezen uit de krant horen we bijna een cantate van Bach.
Het verhaal draait om een pasgetrouwd stel dat al zeer snel tot de conclusie komt dat ze niet voor elkaar gemaakt zijn. De buren, meneer en mevrouw M. zaten met hetzelfde probleem en waren binnen de kortste keren ‘glücklich geschieden’. Maar als ons koppeltje Laura en Edward met alle mogelijke papieren en certificaten zich meldt bij de Burgerlijke Stand, krijgen ze nul op rekest. Ze zijn net getrouwd, ze slaan elkaar niet, het huwelijk kan onmogelijk nu al duurzaam ontwricht zijn en van overspel is geen sprake. Dan kan het helaas niet doorgaan.
Wat blijkt, iemand op de Burgerlijke Stand heeft mevrouw M. een tip gegeven. Ga naar het Bureau voor Familie Aangelegenheden en vraag naar Herr Hermann. Tegen betaling biedt hij uitkomst, gewoon een affaire waarbij hij met de vrouw in kwestie in flagrante wordt betrapt. Zijn bedrijf loopt prima, alle klanten zijn tevreden alleen heeft hij moeite om zaken en emotie te scheiden. Zo is hij inmiddels verliefd geworden op Frau M. maar dat verhindert hem niet Laura ter wille te zijn.
Schandaaltje
Een oefenafspraak in het museum loopt uit de hand omdat de toekijkende Edward jaloers wordt en in een vlaag van woede om zich heen slaat waarbij een antiek beeld van Venus wordt vernield. Hij wordt gearresteerd en zij heeft haar afspraak in Hotel Savoy met de beroemde badscène.
Daarbij komt eerst der schöne Hermann en vervolgens Frau M. binnen met wie hij ook een afspraak had. Zogenaamd loopt het vervolgens dusdanig uit de hand, dat zich een enorme groep naakte mensen in de ruimte verzamelt om vooral niets te missen van dit schandaaltje. In werkelijkheid persifleert Hindemith hier de werking van de geruchtenmolen: eerst zijn er drie mensen, maar bij doorvertellen loopt het aantal steeds verder op. En dan stort de schandaalpers zich erop.
Het einde laat Edward en Laura zien in een soort Jerry Springer show. Terug naar een privébestaan kan niet meer. Hij is voor altijd degene die de Venus kapot heeft gemaakt, zij de vrouw die naakt in bad herenbezoek ontving. Voor het leven getekend, geen mensen meer maar gewoon het Nieuws van de Dag.
Alles uit de kast
Een regieteam onder leiding van Sonja Trebes heeft echt alles uit de kast gehaald om er een geweldige show van te maken. Fijnzinnige grapjes en over the top momenten wisselen elkaar af in duizelingwekkend tempo. Je komt ogen en oren tekort, een bont geheel, natuurlijk met veel namaak naakt en zelfs een levensechte worstelpartij van Laura en Edward tijdens hun show. Wat je als operazangers niet allemaal moet kunnen brengen.
Herr Hermann werd gepresenteerd als een beroeps met een zwakke kant voor zijn cliënten, op kantoor liefdevol omgeven door een stel in roze gestoken ‘angels’ die hem op handen dragen. Tenor Martin Homrich gaf een verdienstelijke vertolking van deze schertsfiguur, wel een groot contrast met kardinaal Albrecht in Mathis der Maler, eveneens in het MiR. Almuth Herbst, evenals Homrich al jaren lid van het ensemble, was hilarisch als Frau M., met name toen ze met Laura aan het kijven was over voor wie het warme bad nu eigenlijk bestemd was. Hermann was bijzaak, ‘ik heb dat bad besteld’.
Bariton Piotr Prochera was de onfortuinlijke Eduard die een contract moest tekenen voor een live show om zijn schulden te kunnen voldoen, zo’n antieke Venus kost wel wat natuurlijk, en uiteindelijk nog steeds niet ‘glücklich geschieden’ was van zijn vrouw Laura, overtuigend en met veel inzet vertolkt door sopraan Eleonore Marguerre.
Het koor van MiR was in vele verschillende rollen te zien en horen en werd daarbij perfect geregisseerd, een absolute vereiste in deze roller coaster. Ook de zang was prima verzorgd.
Groot compliment voor de Neue Philharmonie Westfalen en in het bijzonder de blazers van dit orkest. Giuliano Betto had de muzikale leiding.
Zaalbezetting
Tot slot een opmerking over de zaalbezetting. Bij deze première bleef naar schatting zeker 40% van de plaatsen onbezet. Ook in Dortmund en Essen waar ik de afgelopen weken voorstellingen bezocht was de zaal maar ongeveer half vol. Na het mislukte seizoen 2020-2021 zullen er voor het lopende seizoen maar weinig abonnementen zijn verkocht. Verder is men in Duitse theaters nog erg met Covid bezig, de gehele voorstelling je mondkapje op houden, en tot voor kort beperking in het aantal plaatsen dat verkocht mocht worden. Hopelijk wordt het komend seizoen weer als vanouds, dat kan haast niet anders, er is altijd zoveel moois te beleven in Nord Rhein Westfalen.
Neues vom Tage in Gelsenkirchen is nog te zien op 14, 21 en 29 mei en op 10 en 25 juni.
Verder lezen, luisteren en kijken
Een kijkje achter de schermen van Neues vom Tage tijdens de voorbereidingen
Franz Straatman bezocht in 2019 een voorstelling van Hindemiths Cardillac in Antwerpen.
De auteur
