Het Grachtenfestival is de plaats bij uitstek om kennis te maken met nieuwe namen en jonge, vernieuwende en creatieve musici te ontmoeten. Dat de première van William Waltons The Bear door SALIX kameropera uitgerekend tijdens dit Amsterdamse festival plaatsvond, lijkt geen toeval te zijn.

De kleinschalige producties van dit muziekgezelschap zijn bedoeld voor ‘nieuwe en jonge operaliefhebbers’ zodat ‘opera beschikbaar en toegankelijk blijft, nu en in de toekomst’. Gezien de belangstelling voor de première van Waltons charmante eenakter op Likeminds Podium wordt dit mooie doel ook ondersteund door operaliefhebbers met iets meer ervaring.

Kleinschalige extravaganza

Voor de eerste kennismaking met zowel de twintigste-eeuwse opera als de muziek van Sir William Walton is ‘The bear’ wellicht niet de meest voor de hand liggende keuze doch een heel goede. Het verhaal is geestig, de muziek is onderhoudend en beide hebben ze dramatische spanning in overvloed. De composities van Walton trokken altijd al de aandacht van zijn tijdgenoten. Eerst werd hij de Britse Satie genoemd, later kwam de vergelijking met Paul Hindemith.

Hij componeerde zowel de officiële marsen voor de kroningen van George VI en Elisabeth II als de muziek voor Shakespeares films van Sir Laurence Olivier (Henry V, Hamlet en ‘Richard III).  Waltons eerste, in de Italiaanse stijl en groots opgezette, opera Troilus en Cressida uit 1954 was gebaseerd op het gedicht van Geoffrey Chaucer. Voor zijn tweede opera The bear (geschreven tussen 1965- 1967) richtte de Britse componist zich op de Russische literatuur. De farce-vaudeville van Anton Tsjechov inspireerde hem tot een kleinschalige kameropera in één akte, die nog geen uur duurt. Geen Griekse tragedie deze keer maar een kwieke en speelse extravaganza met een vulkaan van oplaaiende emoties die hun weg in energieke, dynamische, pittige klanken terugvinden.

De levendige, onstuimige en excentrieke muziek van Walton heeft naast opvallend grote vocale intervallen ook veel ritmische variatie. Dat vraagt om een perfecte balans tussen de orkestrale en vocale lijnen, wat zeker het geval was tijdens de voorstelling. De orkestratie van Jonathan Lyness werd voor de gelegenheid gereduceerd tot piano, viool, percussie, fagot en harp. De orkestpartijen werden met verve en flair uitgevoerd door het vijfkoppige SALIX ensemble onder muzikale leiding van Ben Weishaupt, die ook pianopartij voor zijn rekening nam.

Schijn bedriegt

De drie personages van The bear’ zijn net zo eigenaardig als de muziek: de weduwe sinds zeven maanden Jelena Popova, haar huisknecht Luka en haar buurman Grigori Smirnov. Een belangrijke ‘rol’ – als graadmeter van Popova’s gemoedstoestand – speelt ook het paard Toby, aan wie, afhankelijk van Popova’s stemming, veel, extra veel of helemaal geen haver wordt toegestopt.

De mezzosopraan Lucie van Ree zet een sterke Popova neer, iemand die met veel voldoening in haar eigen emotionele wereld verblijft. Hoewel ze heel goed weet dat haar overleden echtgenoot noch trouw noch aardig was, is ze vastbesloten om haar leven aan het rouwen te wijden en aan het overpeinzen van het vervlogen geluk (dat eigenlijk nooit echt bestond). Van Ree heeft een grote stem, breed en dramatisch gekleurd in alle registers, en kan alle grillen van haar personage zowel muzikaal als dramatisch moeiteloos aan. Haar Jelena is veel meer dan Tsjechovs ‘vrouwtje met kuiltjes in haar wangen’. Gestoken in een zwart mannenpak bezingt Popova wellicht haar ellende (Life has no meaning for me) en prijst zich als ‘such a loyal wife’ aan, maar ze kan ook kordaat optreden en is zeker in staat om voor zich op te komen.

Ook Grigori Smirnov van bariton Jorne van Bergeijk heeft weinig van een lompe ‘boor’, ‘a coarse bear’ en ‘a monster’. Deze landeigenaar en voormalige artillerieofficier heeft zich voorgenomen om geen stap uit de woonkamer van zijn buurvrouw te zetten totdat zij de schuld van haar wijlen echtgenoot terugbetaalt. Hij lijkt hard en vastberaden, maar is in feite zachtaardig en onzeker. De lyrische en flexibele stem van Van Bergeijk heeft veel dynamiek en kan de elkaar in een razend tempo opeenvolgende emoties goed weergeven, van boosheid en wanhoop tot tederheid en bewondering. Terwijl Jelena doordramt hoe ‘faithful, constant wife’ ze is, ironiseert Grigory misprijzend haar opmerking dat hij zich niet in het bijzijn van dames kan gedragen (‘Madam, je voudriez’).

En toch pretenderen ze beiden steeds iemand anders te zijn: Popova – een ontroostbare en zwakke vrouw en Smirnov – een man van de wereld en vrouwenhater. Het resultaat valt te voorspellen. Smirnov komt tot de conclusie dat Popova precies ‘a wonderful woman’ is die hij aan zijn zijde nodig heeft en doet haar meteen een aanzoek. Dat gebeurt wel op het moment dat ze beslissen om te duelleren. Zo ver komt het echter niet, en de arme Toby krijgt helemaal geen haver, tot verbijstering van de zorgzame huisknecht Luka (een korte maar krachtige karakterrol van de bas Fabian Homburg).

Onderhoudend

The Bear van SALIX heeft veel te veel leuke details en parodiërende momenten om ze allemaal op te noemen. Regisseur Rennik-Jan Neggers strooit rijkelijk met leuke verwijzingen en associaties die het publiek steevast aan het lachen brengen. Een ervan is zeker Toby, het favoriete paard van Popova’s echtgenoot, dat als houten speelgoedpaard op wieltjes over het toneel wordt getrokken. De kleine scene van Likeminds wordt heel goed gebruikt en lijkt veel ruimtelijker door de slimme belichting van Vincent Hoogstra en het Spartaanse decor van Anouk Boon. De inrichting valt op door zijn schijnbare eenvoud en multifunctionaliteit. Een rouwaltaar verandert in een mum van tijd in een schuilplek of een hangoortafel die op zijn beurt als koffietafel of onderhandelingstafel met papieren erop kan dienen. Een leuke vondst is het luikje op de deur dat aan een kloosterpoort doet denken en dat voor Smirnov de toegangspoort tot Popova vormt.

Nog te zien

Met een dergelijke operaproductie, hoe kleinschalig ook, die zo aanstekelijk gezongen en gespeeld wordt, en zo inventief is vormgegeven en geregisseerd, is SALIX goed op weg om zijn doelgroep te bereiken. De nieuwe voorstellingen van The Bear zijn in november en december te zien. In september krijgt het publiek de kans om Le Bal masqué van Francis Poulenc te zien. Poulencs ‘cantate profane’ wordt door de gezelschap als ‘fusion’ opera gepresenteerd, waarin ‘opera, mime en maskerspel samenkomen’.

Verdere voorstellingen van The bear:

12 november 2023 15:00 – Kunstlinie, Almere
13 november 2023 20:30 – Perron-3, Rosmalen
18 december 2023 20:30 – Zaal 3, Den Haag
19 december 2023 20:30 – Zaal 3, Den Haag

Le Bal masqué is tweemaal  te zien op 20 september in het Pleintheater in Amsterdam, om 19.00 een 21.00 uur.

Verder lezen

Lucie van Ree was eerder dit jaar te zien in Die Zauberflöte, the next generation bij Opera2Day.

Tien jaar geleden maakte Jorne van Bergeijk een onverwacht debuut. François van den Anker was er bij.

Fabian Homburg werd meerdere malen door Place de L’Opera besproken tijdens zijn studie aan de Dutch National Opera Academy, meest recentelijk door Peter ’t Hart in La finta gardiniera.