Mythische opnames van Maria Callas
Vandaag, 2 december 2023, is het honderd jaar geleden dat in New York een van de meest bijzondere operazangeressen van de 20ste eeuw geboren werd. Maria Anna Sofia Cecilia Kalogeropoulos werd als Maria Callas de meest besproken, geadoreerde en (voor EMI en Warner Music) commercieel succesvolle operazangeres aller tijden. Tot op de dag van vandaag zijn haar opnames van Norma, Tosca en Medea de standaard waaraan sopranen zich moeten meten. En ook alle andere rollen die Callas zong zijn van een uitzonderlijk niveau, zowel vocaal als interpretatief.
De gerestaureerde, ingekleurde bioscoopversie van een legendarisch concert uit 1958 is over de hele wereld te zien en een nieuwe box met ‘ Maria Callas in al haar rollen’ wordt voor de zoveelste keer met veel bombarie uitgebracht.
Wat maakte Callas tot dit fenomeen? Hoe was het mogelijk dat een zangeres die relatief kort op de toppen van haar kunnen schitterde in de grote operahuizen en concertzalen van de wereld, nog steeds de meest besproken diva van onze tijd is? De opnames van Maria Callas zijn al jaar en dag onderwerp van boeken, gesprekken, documentaires en zelfs academische studies. Ik wil hier een klein tipje van de opname-sluier oplichten en het hebben over twee mythische opnames van La Divina; de eerste en de laatste.
De eerste*
De mythe van de Callas-opnames begon al als elfjarige. Onder de aangenomen naam Nina Foresti deed Maria op 7 April 1935 mee aan de zogenaamde Major Bowes Amateur Hour broadcast en zong een ingekorte versie van Puccini’s Un bel di vedremo. De opname op een kleine grammofoonplaat, zou in de jaren zestig ontdekt zijn bij Darton Records, een platenmaatschappij die op 160 West 56 Street, vlak bij Carnegie Hall gevestigd was. Een jong meisje beantwoordt voor het optreden enkele vragen (ze omzeilt de vraag of ze van Italiaans -Amerikaanse afkomst is door te zeggen dat ze in New York is geboren) en vooral de spreekstem heeft enkele typische karakteristieken van de stem van Callas. Vele jaren is er getwijfeld aan de authenticiteit van deze opname, maar Callas zelf heeft ooit toegegeven dat Nina Foresti en Maria Callas een -en- dezelfde zijn.
De laatste**
Ook haar laatste opnames stonden bol van speculaties. Tijdens repetitieopnames op 3 juni 1976 in Parijs van Beethovens Ah perfido! zou Callas zelf pianogespeeld hebben. Callas was inderdaad een bedreven pianiste en het was een mooie toevoeging aan de Callas mythe. De opname op een cassettebandje vond de weg naar commerciële Callas collecties, maar inmiddels weten we dat de pianist de in 2017 overleden Jeffrey Tate was.
Toen ik bij de BBC werkte heb ik voor een heuse Callas-Dag op Radio 3 Jeffrey Tate geïnterviewd over deze samenwerking. Hij vertelde hoe hij als muzikaal staflid en repetitor van het Royal Opera House door de toenmalige general manager John Tully gevraagd was om Maria Callas bij te staan voor een aantal nieuwe opnames. Hij werkte vele dagen met Callas, maar het was Callas in haar nadagen en dat is helaas op de opnames te horen.
Zowel de eerste als de laatste opname doen op geen enkele manier recht aan de kunstenaar Maria Callas. De elfjarige en de drieënvijftigjarige Callas hebben weinig tot niets gemeen met de Callas van de (vroege) jaren vijftig toen ze op de toppen van haar kunnen was.
Tussen die eerste en laatste opnames heeft elke opgenomen noot van Callas een haast mythische status gekregen.
Legende
Men spreekt over de ‘Lissabon Traviata’, de ‘Berlijn Lucia’ alsof het om heilige schatten gaat. Er is zelfs een toneelstuk met de titel The Lisbon Traviata.
Ik zelf kocht, misschien niet het meest voor de hand liggend, de complete La Bohème opname op LP toen ik 15 jaar jong was en nog steeds hoort de Mimi van Callas tot de meest intense interpretaties die ik ken, die uitstijgt boven mooi zingen alleen. Wat Callas zo uitzonderlijk maakt voor mij is de immense muzikaliteit, de intensiteit, de enorme aandacht voor het kleinste detail in haar uitvoeringen en, zoals ik het wel eens omschreef, dat elke noot zwanger van betekenis is.
De mooiste stem aller tijden had Callas zeker niet, maar bij haar gaat het om veel meer dan mooi zingen. Haar zang is zangkunst vol diepgang en één noot is voldoende om Callas te herkennen.
Als tiener kreeg ik voor mijn verjaardag de live opnames van Callas op grammofoonplaten. Later kwamen er alle studio-opnames bij en ooit vond ik een heel vroege commerciële LP van Maria Callas, waarvoor een fan voor de hoes alleen al meer dan honderd gulden wilde betalen. Ik denk dat ik bijna alle opnames zowel op Lp als op CD heb en een volle rij aan biografieën.
Inmiddels staan er in de Cd-kast alle complete opnames, live en uit de studio in meerdere uitgaven. Met de Dvd’s, de masterclasses en de talrijke documentaires denk ik dat ik nu alles wel van Callas heb verzameld, maar toch…
Geruchten
Al vele tientallen jaren doet het gerucht de ronde dat er een complete opname van Fedora met Callas en Franco Corelli zou bestaan, die de weduwe van Franco Corelli in haar bezit moet hebben gehad. Helaas overleed zij in 2013 zonder de opname openbaar te maken.
Er wordt gezegd dat er een complete Turandot is uit 1949 die gestolen zou zijn uit de archieven van het Teatro Colon in Argentinië en men spreekt over een live opname van Tristano e Isotta (ja, Wagner in het Italiaans, net als haar Kundry en Brünhilde) uit 1948 uit Venetië. Dat zijn opnames die de status hebben van de heilige graal van Callas-materiaal.
Net als alle andere Callas liefhebbers blijf ik hopen dat de geruchten waar zijn en dat deze opnames op een goede dag tevoorschijn komen. Vandaag, de honderdste geboortedag van Maria Callas, zou de perfecte dag zijn om deze opnames te laten verschijnen lijkt me en ik ga denk ik toch maar even naar de bioscoop om de ingekleurde filmversie van het concert in Parijs te zien.
Verder lezen, luisteren en kijken
Lennaert van Anken sprak in 2018 over de hologram tournee van Maria Callas.
Youtube staat vol met opnames van Maria Callas. Hier de eerste* uit 1935 Un bel di vedremo
en de laatste** uit 1976, Ah perfido!
De auteur
