Het is geen opera waar je gemakkelijk naar luistert. Toch kan het haast niet anders of Die Soldaten bij De Nederlandse Opera laat je beduusd achter. Het orkestrale geweld, de indringende regie en het weergaloze optreden van Claudia Barainsky ballen zich samen tot tragisch, aangrijpend muziektheater.

Willy Decker maakte zijn productie van Die Soldaten oorspronkelijk voor de Sächsische Staatsoper Dresden, in 1995. De Nederlandse Opera nam het werk later op in haar repertoire. Deze maand herneemt het gezelschap de productie.

Die Soldaten is de enige opera van Bernd Alois Zimmermann. Hij schreef het werk eind jaren vijftig als reactie op de recente geschiedenis van Duitsland. Hij laat zien hoe oorlog de eenling vernietigt doordat het de gemeenschap vergiftigt waarin die eenling leeft. Dat doet hij door middel van het verhaal van Marie.

Marie is een braaf, opgewekt meisje, dat in haar argeloosheid ten prooi valt aan verschillende mannen, die haar begeren, nemen en weer dumpen. Langzaamaan glijdt ze steeds verder af, totdat ze door iedereen als ‘soldatenhoer’ wordt veroordeeld. Aan het einde herkent zelfs haar eigen vader haar niet meer.

Die tragische aftakeling, en het verschrikkelijke proces waar dat symbool voor staat, hing al direct bij de Preludio in de lucht. Als een dik samengepakte, onheilspellende wolkenlucht voorspelde het onstuimige, chaotische orkest (het Nederlands Philharmonisch Orkest onder leiding van de geweldige Hartmut Haenchen) dat er destructieve dingen gingen gebeuren.

Die gebeurden ook, maar er werd geleidelijk naar toegewerkt. Omdat de muziek niet bepaald toegankelijk is, was die aanloop niet altijd even spannend. Het kostte mijn klassieke oren dikwijls veel moeite om het verband tussen Zimmermanns muziek en de actie op het toneel te zien. Dat blijft dan ook mijn aarzeling bij dit soort repertoire: spreekt dit voldoende mensen aan om toekomst te hebben?

Niettemin: toen alle elementen van het verhaal in de vierde akte samenkwamen, raakte ik zwaar onder de indruk. Theatraal én muzikaal. De manier waarop de mensen uit Marie’s leven haar allen afwezen, sneed door je heen en haar wanhopige poging in de laatste scène om aan haar noodlot te ontkomen, kwam bij mij flink binnen.

De spanning in die scènes werd opgevoerd door de heftige percussie en harde oorlogsgeluiden die op tape om je heen donderden. En door de ijzersterke regie van Decker, die met geweldig kleurgebruik en een benauwend decor indringend de vernietiging van het mooie meisje tekende. Briljant hoe hij Marie in de slotscène tevergeefs tegen een schuine wand op liet ploeteren.

Marie werd weergaloos vertolkt door Claudia Barainsky. Ze acteerde zo overtuigend, dat ik dacht werkelijk naar een tienermeisje te kijken. Ook haar zang straalde van de jeugdigheid, waarbij ze de hoogte en de andere moeilijkheden van haar partij met bijna speels gemak meester was.

De rest van de cast was eveneens uitstekend. Vooral Michael Kraus (Stolzius), Tom Randle (Desportes) en Kay Stiefermann (Mary) vielen me op. Ze gaven met hun luide stemmen en krachtige stijl prachtig gestalte aan hun rollen.

Zoals gezegd: Die Soldaten luister je niet makkelijk weg. Sterker nog, als ik het op een cd of op de radio zou horen, zou ik het ronduit lelijk vinden. En toch: de productie bevat een zekere overweldigende kracht, zodat je niet onbewogen huiswaarts keert. Ik in elk geval niet.

Die Soldaten is tot en met 28 november nog zeven keer te zien in Het Muziektheater in Amsterdam. Zie voor meer informatie de website van De Nederlandse Opera.