Het Holland Festival 2011 opende donderdagavond met de voorstelling Mea Culpa van Christoph Schlingenschief. In aanwezigheid van vrijwel de hele kunstwereld, veel politici en de koningin speelde het Burgtheater Wien de ‘ReadyMadeOpera’ over ziekte en dood, vol humor, ironie en mededogen.

Mijn recensie van de opera Mea Culpa is nog maar half af als mijn aandacht wordt getrokken door de voorpagina van de Volkskrant. Arnon Grunberg schrijft naar aanleiding van het overleden van schrijver Hans Keilson met grote stelligheid: ‘Lijden moet in relatieve stilte overwonnen worden’.

Grunberg ziet het vaak goed, maar in dit geval bewijst Mea Culpa zijn ongelijk. Het lijden, longkanker, de naderende dood kan ook met veel lawaai, drukte en ironie overwonnen worden. Het kost maker Christoph Schlingenschief geen enkele moeite om uit zijn rijke verleden vol film, theater en opera te putten bij het verwerken van zijn lot in een ‘ReadyMadeOpera’.

In Mea Culpa zijn alle basiselementen van opera aanwezig. Er zit een orkest in de bak. Het is verstopt achter een halfrond scherm, een nogal Bayreuth-esque verwijzing naar Wagner.

De voorstelling begint meteen met echte opera. Parsifal om precies te zijn (Schlingenschief ensceneerde Parsifal in Bayreuth in 2004). In het verhaal regisseert de hoofdfiguur ‘CS’ akte één van Wagners laatste opera op een bijzondere locatie, de grootste Ayurvedische kliniek van Midden-Duitsland. Die bestaat al veertig jaar en het is er geweldig, want niemand sterft. Het bord op het raam van de belendende begrafenisondernemingen is veelzeggend: ‘wegens onsterfelijkheid gesloten’.

Nadat de repetities voor Parsifal uit de hand lopen en er doden vallen, verplaatst de handeling zich naar Afrika, waar CS een operahuis wil openen. De maquette en de voorgevel op het podium maken duidelijk waar het ontwerp voor het theater vandaan komt. De gelijkenis met de architectuur van het Festspielhaus in Zuid-Duitsland is onmiskenbaar.

De muziek die Schlingenschief gebruikt, verschuift veelzeggend van Parsifal naar Tristan und Isolde. Van verlossing en heling naar liefde en leven.

Niet alles is opera bij de muziek. Ik kan me althans niet zo snel herinneren uit welke opera ‘In dreams’ van Roy Orbison stamt. En er is een revue-meisje dat fragmenten van ‘Erbarme dich’ uit de Mattheus Passion zingt.

Hier en daar klinkt het behoorlijk opera-achtig. De bewoners van de Ayurvedische kliniek doen hun best op Parsifal, Kundry is wat onvoorspelbaar en de verpleegsters dienen als Knapen.

Een bijzonder moment is als een oudere actrice, in een mini-theater, een stuk uit Tristan und Isolde zingt. Haar stem is al geruime tijd over zijn houdbaarheidsdatum, maar het heeft een dramatisch en licht absurd effect. Er volgt een heel klein applausje. Echt opera.

Schlingenschief neemt met zijn volkstheater alle onzin op de hak die je als kankerpatiënt over je heen krijgt. Ayurvedische geneeswijzen, kletspraat over de noodzaak te zorgen dat je kanker zelf kanker krijgt. Met een grote bek en heel veel humor verbeeldt hij het ziekteproces, inclusief scènes met zijn reeds overleden vader in het hiernamaals.

Het gaat van tongue-in-cheek via ironie naar keihard cynisme en wordt nergens larmoyant. Geen moment vergeet je de omvang van het lot en het verdriet van iemand die weet dat zijn leven gesloopt wordt door kanker. Dat maakt het zowel komisch als heel aangrijpend.

Christoph Schlingenschief overleed in augustus 2010. Het lawaai, de muziek en de humor van zijn ziekte in Mea Culpa vormden een uitstekende opening van een Holland Festival vol belangrijk en vernieuwend theater en kunst. Ik zou Arnon Grunberg er met een gerust hart heen sturen.

Zie voor meer informatie de website van het Holland Festival.