George Benjamin en zijn librettist Martin Crimp laten zien dat ze in staat zijn het enorme succes van Written on Skin te evenaren. Hun nieuwe opera Lessons in Love and Violence, is een compact werk vol ingehouden spanning. Een psychologische thriller à la Hitchcock.

Psycho is één van George Benjamins favoriete Hitchcock-films en dat is te merken aan de wijze waarop hij in Lessons in Love and Violence, dat deze maand bij het Royal Opera House in Londen in wereldpremière ging, spanning weet te creëren en vooral ook te doseren. Het orkest is tijdens de scènes niet zeer prominent aanwezig, maar des te meer tijdens de tussenspelen. Melodie speelt geen rol in Benjamins muziek, niettemin is de partituur heel toegankelijk voor luisteraars die minder affiniteit met het moderne idioom hebben. Dat is vooral te danken aan de perfecte verbinding van de tekst van Martin Crimp met Benjamins muziek. Het is een gouden duo.

In een reportage ging ik al in op de achtergrond van de opera en op een aantal karakteristieke kenmerken van de protagonisten. Hoewel is uitgegaan van een historisch gegeven, is de enscenering volledig eigentijds. Martin Crimp ziet het verleden als een mythologische speeltuin, waarin hij zich naar hartenlust kan uitleven. Het product is slechts een nieuwe versie van een al vaak verteld verhaal, waarin eigen accenten worden geplaatst.

Veel geweld, weinig liefde

Centraal staat de vierhoeksverhouding van de koning, koningin Isabel, Gaveston en Mortimer. Mortimer neemt wraak op Gaveston, die hem heeft geruïneerd en van het hof heeft doen verdwijnen. Dit ten aanschouwe van de zoon en dochter van het koninklijk echtpaar. Met name de zoon is hierin van belang, aangezien hij ‘voor koning moet leren’.

Een eerste les is dat allesoverheersende liefde met uitsluiting van de rest van de wereld haaks staat op de uitoefening van het koningschap. Een tweede les is dat aan zo’n ongewenste situatie slechts een einde gemaakt kan worden door middel van geweld, in dit geval de dood van Gaveston. Een derde les is dat een potentiële usurpator als de Madman moet worden gedood, ook al is hij slechts een verwarde geest die zich beroept op wat zijn kat hem heeft verteld. Hieruit trekt de jongen zelf de ultieme les dat een heerser nooit losse eindjes kan tolereren en dat de moordenaar van zijn vader dus moet worden gedood – vergelijk Orestes en Aegisthus. Het koningschap moet worden bevochten door Mortimer te doden.

Als het voorbij is, zit de zoon op de troon en heeft hij vooral veel geleerd over geweld, weinig over liefde. Liefde is slechts vergif dat de goede verhoudingen verstoort en mensen tot grensoverschrijdend gedrag aanzet. Ook zijn moeder geeft daar blijk van. Ze laat haar loyaliteit overgaan van de echtgenoot die haar heeft verstoten naar de raadsheer Mortimer, die samen met haar een greep naar de macht doet. Isabel in de rol van Clytaemnestra.

Huiveringwekkend

Het duo Katie Mitchell en Vicki Mortimer zorgt voor een herkenbare enscenering: een kamer met veel figuranten in stemmige kledij, gewapend met clipboards. Hier en daar zijn er bewegingen in slow motion. Het wordt langzamerhand nogal voorspelbaar. De kamer wordt getoond vanuit verschillende hoeken, met steeds andere decorstukken. Hiertoe wordt na elk van de in totaal zeven scènes het doek neergelaten, wat de spanning niet echt ten goede komt.

Stéphane Degout als de koning en Gyula Orendt als Gaveston maakten indruk met hun uitbeelding van het liefdeskoppel dat door uitsluiting van de omringende wereld zijn eigen doodvonnis tekent. Echt gezongen werd er niet, het was meer vocaliseren op Benjamins noten, maar het klonk zeer authentiek en geloofwaardig.

Orendt kwam later terug als doodsengel in een huiveringwekkende scène, waarin hij de koning komt vertellen dat hij al dood is. Daarmee is de cirkel gesloten; Gaveston vertegenwoordigde van meet af aan de dood voor beiden. Het naar binnen gekeerde karakter van hun grote liefde deed in de verte denken aan Tristan und Isolde.

Mortimer was in handen van Peter Hoare, die zijn personage gestalte gaf met ingehouden afkeer van de twee lovers. Toen hij zijn positie verloor, verkeerde hij in openlijke woede.

Samuel Boden was de zoon van de koning. Een lastige rol om iets moois van te maken, maar hij hield zich goed staande in de enige scène met een uitgesproken gewelddadig karakter, waarin Mortimer hem dwingt te bevestigen dat de Madman de doodstraf verdient.

Barbara Hannigan was vocaal weinig opvallend in de ensembles, maar trad des te meer op de voorgrond tijdens de meer intieme momenten. Benjamins muziek is haar letterlijk op het lijf geschreven en je kunt je nauwelijks voorstellen dat de rol van Isabel door iemand anders wordt vertolkt. Haar personage – de vernederde koningin – zou gemakkelijk de sympathie van het publiek kunnen winnen, ware het niet dat Crimp haar laat zien als iemand die zich nauwelijks onderscheidt van de twee mannelijke protagonisten.

Als een groep vertegenwoordigers van het noodlijdende volk zich komt beklagen over de verspilling van geld aan het hof, laat ze een kopje azijn aanrukken waarin ze een parel oplost. “De schoonheid van de parel staat op zichzelf, die heeft geen prijs, net zomin als dat muziek een prijs heeft. Kijk, huizen voor elk van jullie lossen op en genoeg voorraden om de winter door te komen.” De klagende burgers worden weggestuurd, krijgen nog wel wat geld mee, maar verder is hun lot Isabel om het even.

Ze blijft uiteindelijk met lege handen achter. Haar geliefde echtgenoot is mede door haar toedoen vermoord toen ze hem niet kon terugwinnen nadat Gaveston was geëlimineerd, haar nieuwe liefde Mortimer is omgebracht door haar zoon, en ze is geen koningin meer. Voor haar is uitgekomen wat Mortimer aan het begin stelde: “Liefde is vergif.”

De verschillende bijrollen werden uitstekend vertolkt door Jennifer France (ooit Zerbinetta bij de Reisopera), Krisztina Szabó en Andri Björn Róbertsson. Laatstgenoemde wist zich te profileren als Madman. Ocean Barrington-Cook gaf gestalte aan de zwijgende rol van de dochter en wist daarbij veel aandacht op zich te vestigen.

Het orkest van de Royal Opera leverde een schitterende prestatie. In een gesprek toonde George Benjamin zich uitermate tevreden over de artistieke prestaties van de orkestleden en daar had hij alle reden toe. Alle betrokkenen kregen veel bijval van het publiek. Ik kijk uit naar de reeks voorstellingen in Nationale Opera & Ballet tijdens het komende Holland Festival.

Zie voor meer informatie over de Nederlandse speelreeks van Lessons in Love and Violence de website van het Holland Festival.