DNO’s Juditha: bedwelmend en spectaculair
Precies vijftig jaar geleden jubelde Jasperina de Jong het uit: “Vivaldi, ik hou zo van Vivaldi.” De liefde ging echter nauwelijks verder dan De Vier Jaargetijden. Het kan verkeren, want dezer dagen buitelen drie Vivaldi-producties over elkaar. De Nationale Opera pakt uit met het oratorium Juditha Triumphans. Zoals Jasperina al zong: balsem voor de oren.
Begeleid met felle accenten in het orkest naderde Juditha het bed met de slapende Holofernes. Vivaldi’s muziek klonk als filmmuziek bij een thriller over een moord uit wraak. Gaëlle Arquez hief als de Joodse Juditha het zwaard van de Assyrische legerleider en zong met ingehouden stem: “Moge hij ongemoeid doodbloeden, en moge zijn bloed mij dan met roem overstelpen.”
Wat een aria, en wat een spectaculair effect bereikte Antonio Vivaldi in 1716 bij het componeren van zijn ‘sacrum militare oratorium’, oftewel geestelijk oorlogsoratorium. Librettist Giacomo Cassetti had het verhaal ontleend aan het Bijbelboek Judith en het in Latijnse verzen gegoten. De Nederlandse regisseur Floris Visser bracht dit moment spannend in beeld aan het einde van zijn enscenering van het tweedelige werkstuk, dat met de pauze mee bijna drie uur muziekgenot biedt.
Kleine verrassing
Vivaldi schreef zijn oratorium voor de jongedames in het Ospedale della Pietà, het beroemde meisjespensionaat in Venetië waar de componist als muziekleraar aan verbonden was. Doordat de muzikale opleiding op hoog niveau stond en de jonge vrouwen behalve in de zang ook in allerlei instrumenten werden opgeleid, kon hij met een rijk bezet orkest een gamma aan kleuren en effecten oproepen.
In de bezetting van het barokorkest La Cetra uit het Zwitserse Basel bevinden zich rondom het strijkorkest luiten, mandoline, klavecimbel, orgel, voorlopers van klarinetten, hobo’s, blokfluiten, trompetten en pauken. Diverse aria’s van Juditha werden voorzien van een karakteristieke tegenstem, alsof er duetten werden uitgevoerd, zoals in opera. Dat doorbrak de toch tamelijk monotone opeenvolging van aria’s en korte recitatieven.
Die aria’s hebben bovendien doorgaans een beschouwend karakter, passend voor de niet-dramatische vorm van het oratorium. Het woord ‘oratorium’ is in feite een aanduiding voor meditatieve bijeenkomsten die de Romeinse pastoor Filippo Neri rond 1560 introduceerde, met bidden (orare) en Bijbellezingen als geloofsbeleving. Muziek ging er een steeds grotere rol in spelen.
In 2010 voerde dirigent Andrea Marcon dit oratorium al uit in de NTR ZaterdagMatinee, destijds met het Venice Baroque Orchestra. Nu keert hij terug bij De Nationale Opera voor een geënsceneerde vorm (Floris Visser wenste met dit werk zijn regiedebuut te maken in Nationale Opera & Ballet). Ondertussen bereidt Marcon zich ook nog voor op een concertante uitvoering van L’Olimpiade bij de ZaterdagMatinee op 9 februari. L’Olimpiade is één van Vivaldi’s 24 bewaard gebleven opera’s.
Marcon zorgde bij de opening voor een kleine verrassing. In de overgeleverde partituur is er geen sprake van een ouverture. Een strijdlustig kabaal van pauken en trompetten leidt een martiaal openingskoor in. Maar zaterdagavond klonk ingebed in het kabaal een teder concerto grosso dat Vivaldi zou hebben geschreven voor het eeuwfeest van de Amsterdamse Schouwburg op 7 januari 1738 – aanleiding voor speculaties dat Vivaldi in Amsterdam heeft opgetreden. Het concerto had een klagend karakter, wat mooi paste bij het ruïneuze toneelbeeld.
Caravaggio
Regisseur Visser vulde in zijn enscenering het woord ‘militare’ uit de ondertitel letterlijk in met het aanzicht van een verwoeste kerk. Een klein leger Assyrische soldaten in duidelijk Duitse uniformen stelde de strijders uit de Joodse stad Bethulië buiten gevecht. Er werden vier mannen standrechtelijk gefusilleerd en de bevolking werd met veel geweld per vrachtauto afgevoerd. Niet voor niets zong het DNO-koor over wapenen, bloedbaden en duizend dodelijke wonden. Met veel meer van dit oorlogszuchtig kijkspel vulde Visser de handeling tijdens het eerste deel in.
Als een Duitse maarschalk stapte Holofernes uit een luxe militaire auto. Aangezien in het Venetiaanse Ospedale uitsluitend vrouwen zongen, was het even wennen aan het feit dat de maarschalk (sprekend Hermann Göring) in de stem van de Italiaanse mezzo Teresa Iervolino vocaal gestalte kreeg, met meteen een stevige coloratuuraria.
De grootste partij is echter toebedeeld aan Juditha. De Franse mezzo Gaëlle Arquez, gekleed in het zwart als de jonge weduwe, realiseerde met haar rijke stemgeluid een waaier aan expressies. Zij triomfeert vocaal in deze productie. Vivaldi gaf haar alle mogelijkheden om Holofernes te bedwelmen en haar doel te bereiken. In feite is met dit voorspel de hele eerste akte gevuld.
De tweede akte toont de uitwerking. Juditha, gekleed in een crêmekleurig gewaad, slaagt er tijdens een diner in om Holofernes te verleiden en toch op afstand te houden. Langzaam voert ze hem dronken. Vivaldi demonstreert hier een spectaculair staaltje muzische psychologie. Gelukkig hield regisseur Visser alle aandacht gevestigd op dit spel rondom een mooi gedekte tafel en met een riant bed op de achtergrond. Visser gaf een opvallende rol aan het beroemde schilderij dat Caravaggio maakte van de onthoofding van Holofernes. Het staat als roofkunst tegen een wand. Wanneer Holofernes het toont, is het alsof Juditha een ingeving krijgt: zo moet ik toeslaan. Ingenieus bedacht.
Prachtige zangpartijen legde Vivaldi in de mond van Abra, Juditha’s vertrouwelinge. De Britse mezzo Polly Leech oogstte flinke publieksbijval voor de krachtige uitbeelding van haar rol als tot voorzichtigheid waarschuwende begeleidster. Holofernes wordt gesecondeerd door de nogal bruut handelende militair Vagaus, fantastisch gezongen door de Russische mezzo Vasilisa Berzjanskaja. Samen met de inbreng van La Cetra en zijn excellente solisten maakte het deze DNO-productie zowel bedwelmend als spectaculair.
Juditha Triumphans is tot en met 7 februari te zien in Nationale Opera & Ballet. Zie voor meer informatie de website van De Nationale Opera. Naast Juditha en op 9 februari L’Olimpiade bij de NTR ZaterdagMatinee toert OPERA2DAY op dit moment door het land met Dangerous Liaisons, een productie met muziek van Vivaldi op teksten uit de Franse briefroman Liaisons dangereuses.
De auteur
12Reacties
Gisterenavond heb ik deze voorstelling bezocht in een redelijk bezet Muziektheater. Na de opmerkelijke ouverture kwam de voorstelling wat moeizaam op gang. Op mijn plaats in de zaal klonk alles vrij dof en de stemmen kwamen moeilijk over de orkestbak heen. Later werd het geluid beter. Kwam dit door het acoustic enhancement system? Het indrukwekkende decor hielp de zangers ook niet bepaald behalve als ze voor een achterwand stonden te zingen.Het koor en de dirigent waren het duidelijk niet altijd eens over het tempo of konden de koorleden af en toe de dirigent moeilijk zien vanwege het draaitoneel? Er werd over het algemeen goed gezongen alhoewel de meeste zangers moeite hadden met de passages met snelle coloraturen.De noten werden daar meer benaderd dan exact getroffen. Ook de zangeressen die mannen moesten vertolken produceerden vooral in het lage register nogal onaangename geluiden. Die manier van zingen lijkt me niet echt goed voor de stem.Even verlangde ik terug naar de stem van Huguette Tourangeau. Helaas vorig jaar overleden.De ster van de avond was Gaëlla Arquez die de rol van Juditha prachtig vertolkte.Alle zangers acteerden meer dan uitstekend. Floris Visser heeft met deze productie voortreffelijk werk geleverd.Uit de orkestbak kwamen Vivaldi’s goddelijke klanken. Het niveau van deze instrumentalisten is bijzonder hoog. De voorstelling is anders dan aan gegeven pas om 11.00 afgelopen.
Dear Mr Straatman,
Could you please give us more information about the concerto grosso that was used as overture by Marcon? Is there any recording of it?
Thanks in advance
De balans orkest-zangers was inderdaad in de forte-passages soms lastig. Het wordt echt tijd om de bak van De Nationale Opera meer af te schermen.
Eenvoudige, doeltreffende en coherente regie. Natuurlijk speelt het oratorium niet in WOII. Maar dat is vandaag de dag voor velen de meest herkenbare verbeelding van de verschrikkingen van een oorlog. Al snel zie je de bezetter en de onderdrukten.
De muziek van Vivaldi is waanzinnig mooi. Volgende week nog een keer op een andere plek in het theater.
In de PS van de week (uitgave van Het Parool 19-01-2019) stond een prachtig verslag van Erik Voermans van zijn bezoek aan het decoratelier van Nationale Opera & Ballet.Hierin komt Meneer Hauser, hoofd van het decoratelier aan het woord. Hij zegt het volgende over Het Muziektheater:”Er zitten intrinsieke ontwerpfouten in dit theater. Het is te ondiep, de zichtlijnen zijn te breed, de zijtonelen zijn te smal, de toneeltoren te laag. Maar verder is het een prima theater hoor”.Met alle gevolgen voor de akoestiek voeg ik daar maar aan toe.. Het is jammer dat die falende akoestiek niet eens fundamenteel wordt aangepakt.Die zeer matige akoestiek doet afbreuk aan de meeste voorstellingen.
Maandag 28-1 was ik erbij voor Cultuurpers:https://cultureelpersbureau.nl/2019/01/langdradige-juditha-triumphans-bij-dno/
Lees ook de mening van Paul Korenhof op Opusklassiek.
In Parijs leidt de enscenering van Les Troyens tot furieuze reacties van het publiek. Peter van der Lint heeft erover in Trouw geschreven.
Ik was in Düsseldorf voor Xerxes mat Valerus Sabadus, in de regie van Stefan Herheim. Hoogst vermakelijk, het publiek vond het kostelijk. Ik had zo enige bedenkingen maar ook een fijne avond. Prachtige plaats voor 55 euro en prima akoestiek. Oordeelt u zelf via operavision.eu vanaf 1 febr 6 maanden als stream.
@ Leen Roetman: bedankt voor de tip. Met de akoestiek in Düsseldorf is inderdaad niets mis. Ik had al gelezen over de furieuze reacties in de Opéra de la Bastille. Straks dringen de gilets jaunes het operahuis nog binnen om mee te helpen met de val van Troje.
Ik heb Les Troyens gisteren op de Tv gezien. De eerste acte viel nog wel mee, afgezien van wat modieus gedoe. Er zat spanning in en het contrast tussen de feestvreugde en de ondergang van Troje was pakkend. Maar toen de Trojanen in Carthago waren aangeland, werd het echt te gek om los te lopen.
Gekker kan het niet worden. Serieuze kritiek op deze onzin is verspilling van de moeite.
Maar de zangers waren geweldig.
Furieuze reacties? ik heb alleen enthousiast applaus gehoord. Ook toen de regisseur het podium betrad.
Wordt de Tv-kijker belazerd?
@Anna: ik heb gisteren ook het eerste deel op Arte bekeken. Het einde was rond 2.00 uur dus dat heb ik laten zitten.Geweldige muzikale en theatrale prestatie culminerend in de huiveringwekkende zelfverbranding van Cassandre.
Tip voor alle Berliozliefhebbers: Warner Music brengt op 27 cd’s het complete werk uit. Les Troyens ontbreekt uiteraard niet:met Joyce DiDonato als Didon en John Nelson als dirigent van de Opera van Straatsburg.
@Oscar Moreda Laguna
The Concerto is the so called Concerto of Amsterdam by Vivaldi, RV 562a. There are many recordings, e.g. by Combattimento Consort Amsterdam (Challenge Classics).
Smaken verschillen gelukkig. Ik vond Juditha geen overtuigende voorstlelling.
Juist de moord op Holofernes was ronduit knullig, er klonk besmuikt gelach.
Regie met veel sjablonen en dan dat geitepaadje….
Ook de zang kon mij niet bekoren.
Soms kan een zwak element gecompenseerd worden maar als dat niet het geval is valt het ook op dat de generaal wel erg mollig is.
De zaal zelden zo mager bezet gezien bovendien hielden een aantal bezoekers het tussentijds voor gezien.
Vivaldi heeft talloze opera’s gecomponeerd. Waarom dan juist een oratorium gekozen alleen omdat de regisseur dat zo graag wil begreep ik uit een interview, toch te veel invloed van regisseurs op de reportoirkeuze?
Juditha: ooit een mooie najaarsaanbieding van Philips met Elly Ameling en Annelies Burmeister onder Vittorio Negri. Nu: een substituut opera bij DNO. Tijden veranderen.