Allerlei operahuizen kondigen trots en blij aan dat zij weer opengaan. Voor beperkt publiek zingen operasterren geliefde aria’s en liederen. Orkestmusici geven in kleine bezetting concerten. Maar wat kunnen dirigenten doen? Al hun projecten werden afgezegd, zoals voor Lorenzo Viotti, de toekomstige chef-dirigent van De Nationale Opera en het Nederlands Philharmonisch Orkest. Wat kan hij doen?

Precies op de dag dat dirigent Lorenzo Viotti zijn dertigste verjaardag vierde, ging overal de maatschappij op slot. Het coronavirus zette een streep door het begin van de repetities voor Madama Butterfly in Dresden en ook zijn Puccini-project in Parijs (een herneming van La bohème) werd afgezegd. Hij zit echter niet bij de pakken neer. Hij gaat talencursussen volgen, zo reageert hij op de vraag wat een dirigent in coronatijd doet.

‘Natuurlijk is het verdrietig dat ik geen muziek kan maken; het is mijn leven. Voor iedereen in de kunstenwereld is het een moeilijk gegeven. Maar ik ervaar de opengevallen vrije tijd als een geschenk. Even wat minder muziek. We werken vrijwel non-stop en plotseling hebben we ruimte gekregen om te ademen. Om te reflecteren. Ik was behoorlijk moe van de vele activiteiten, waar ook een invalbeurt bij kwam bij de Berliner Philharmoniker. Meteen daarna zou ik doorgaan naar Dresden om bij de Staatsoper aan Madama Butterfly te werken.’

‘Tijd dus voor vele andere dingen die ik wil leren en ervaren, zoals het leren van talen. Ja, ook Nederlands. Ik ben van plan om in augustus een hele maand in Amsterdam te verblijven om in alle rust een intensieve cursus te volgen. Ik ben nu in juni in Berlijn, waar ik bezig ben om mijn Duits te verbeteren’, zo vertelt de Zwitsers-Franse dirigent met Italiaanse achtergrond tijdens het telefonische gesprek in behoorlijk vloeiend Duits. ‘Daarna ga ik een maand naar Italië om mijn Italiaans bij te spijkeren. En ik kan veel aan sport doen’, zegt de liefhebber van boksen, kitesurfen en tennissen.’

Japanse Butterfly

In Dresden zou Viotti samenwerken met een spraakmakende Japanse filmmaker, Amon Miyamoto. De Sächsische Staatsoper, beter bekend als Semperoper, wilde een productie van Madama Butterfly overnemen van de opera te Tokio, waar Miyamoto als regisseur aan meewerkt. Hoe pakt een Japanner Puccini’s drama over de kwetsbare Cio-Cio-San alias Butterfly aan?

‘Ik kan er niets over zeggen, want nog vóór ik een ontmoeting zou hebben met Miyamoto werd de productie afgezegd’, reageert Viotti op mijn vraag. ‘Er vindt overleg plaats of het mogelijk is om de productie te verplaatsen naar het najaar. Eerlijk gezegd denk ik dat het toch niet doorgaat.’

Inspiratiebron Haitink

Nog net voor de lockdown maakte Viotti zijn debuut bij de Berliner Philharmoniker. Met niet minder dan de derde symfonie van Gustav Mahler viel hij in voor de Canadese dirigent Yannick Nézet-Séguin, die had afgezegd vanwege oververmoeidheid na zijn optreden met het Rotterdams Philharmonisch in concertante uitvoeringen van Die Frau ohne Schatten.

‘Een geweldige ervaring om met de Berliner te werken tijdens twee repetitiedagen en in drie uitvoeringen. Het orkest reageerde zeer coöperatief. Ik heb er veel van geleerd. Gelukkig was de derde symfonie niet helemaal nieuw voor mij. In november had ik een uitvoering gedirigeerd met het Gulbenkian-orkest in Lissabon, waar ik chef-dirigent ben.’

‘Bovendien zijn de werken van Mahler mij niet onbekend. Ik heb mij in zijn taal verdiept. Ooit volgde ik een meestercursus van Bernard Haitink in Luzern. Onder zijn leiding werkte ik aan de derde en ook aan de vierde symfonie, die ik volgend jaar juni met het Nederlands Philharmonisch Orkest ga uitvoeren. De vierde heb ik vaker gedirigeerd. Ik geef toe dat ik voor mijn debuut in Berlijn onder normale omstandigheden niet voor de derde had gekozen. Maar ik wist dat het okay zou zijn.’

In ieder geval ontlokte Viotti met zijn meer lyrische dan dramatische aanpak, vooral in het grote eerste deel, opvallende waardering uit het publiek. Dat bleef in meerderheid doorklappen, zodat hij uiteindelijk terugkeerde op het leeggestroomde podium van de Philharmonie om die bijval te ervaren. ‘Het gaf mij een goed gevoel dat de toehoorders deze muzikale reis van de componist hadden meebeleefd.’

‘Er heerst vaak vrees voor zulke grote titels, zeker als de dirigent jong heet te zijn. Maar je moet het risico willen nemen. Al heb je Mahlers symfonieën honderd keer gedirigeerd, toch blijven ze altijd nieuw. Ik beluister graag oudere opnames. Het is interessant hoe in het verleden grootheden als Von Karajan, Bernstein, Muti en vele anderen een componist interpreteerden. En Bernard Haitink is voor mij nog steeds inspirerend. Niet dat ik die voorgangers wil of kan imiteren, dat is onmogelijk. De orkesten zijn anders, de mentaliteit van spelen is anders.’

Dirigerende slagwerker

Wie op internet rondneust, zal een optreden tegenkomen van Lorenzo Viotti met het symfonieorkest van Istanbul. Viotti speelt er een bijzondere rol, namelijk als slagwerker. Behalve dat hij Prelude, fugue and riffs voor klarinet en jazzensemble van Leonard Bernstein dirigeerde, nam hij ook de slagwerkpartij voor zijn rekening.

‘Ja, een geweldige belevenis’, reageert hij met hoorbaar enthousiasme. ‘Ik heb slagwerk gestudeerd aan het conservatorium van Lyon. Maar ik had al in geen vijf jaar gespeeld. Ik dirigeerde opera in Frankfurt en daar heb ik op het instrumentarium van het orkest hard gestudeerd voor dat concert in Istanbul. Dat heeft mij zo veel plezier gedaan dat ik het graag nog eens zou willen herhalen.’

In Amsterdam? Een schaterende lach weerklinkt op mijn vraag. ‘Misschien. Ik moet als chef-dirigent eerst het orkest leren kennen. Ik heb er nog nooit een Mahler of een Schubert gedaan. Als gastdirigent ben je vrijer om keuzes te maken.’

Vooralsnog heeft Viotti een lege agenda. ‘In november had ik een afspraak om Carmen bij de Metropolitan Opera in New York te dirigeren. Afgezegd. In Parijs staat een nieuwe productie van Faust gepland voor januari/februari. Ik hoop dat die productie doorgaat. Dat er overal zo veel wordt afgezegd vanwege beperkende maatregelen kan ik moeilijk rijmen met het gemak waarmee grote demonstraties met duizenden mensen wel doorgaan. Vliegtuigen zitten vol, maar in concertzalen en operahuizen worden de aantallen bezoekers beperkt.’

In Amsterdam staat Viotti’s eerste optreden bij het Nederlands Philharmonisch in het Concertgebouw (met werken van Ravel, Stravinsky en Prokofjev) genoteerd op 21 februari. Wie weet.