200 jaar Giuseppe Verdi. Het is een bijzondere dag voor operaminnaars over de hele wereld. Place de l’Opera viert de verjaardag van de componist van bijna dertig opera’s door enkele bekende namen uit de operawereld aan het woord te laten. Casting director Maurizio Fernández van de NTR ZaterdagMatinee is daarbij onze gids.

“Verdi is zonder enige twijfel één van de meest markante operacomponisten aller tijden, wellicht alleen vergelijkbaar met Monteverdi, Mozart en uiteraard Wagner”, zegt Mauricio Fernández, al bijna dertig jaar de castingman bij de NTR ZaterdagMatinee. “Als persoon was hij een compromisloos iemand, die lak had aan de sociale conventies van zijn tijd. Dat hij zich min of meer liet misbruiken door de Italiaanse politiek van zijn tijd doet aan zijn streven naar sociale én religieuze vrijheden niets af.”

Verdi werd precies 200 jaar geleden geboren in Le Roncole, bij Busseto in Italië. De jonge Verdi vulde zijn dagen met musiceren, componeren en lezen. Een studie die zou voorbereiden op het priesterschap brak hij af om verder te gaan in de muziek.

Als 18-jarige wilde Verdi in Milaan naar het conservatorium gaan, maar hij werd niet aangenomen. Hij combineerde daarop privélessen met vele bezoeken aan La Scala, waar hij het werk van Rossini, Bellini en Donizetti hoorde. Hij keerde later terug naar Busseto, waar hij, na grote conflicten over de invulling van die post, uiteindelijk muziekmeester werd.

Na het overlijden van zijn eerste vrouw Margherita besloot Verdi nooit meer een noot op papier te zetten. Maar uiteindelijk pakte hij de draad toch weer op en voegde hij aan de opera die al op zijn naam stond, Oberto, nog 26 of 28 opera’s (daar is discussie over) toe.

Fernández: “Zijn opera’s bieden niet alleen een fascinerende studie van de Europese muzikale ontwikkelingen, maar wijzen tevens de weg vooruit voor de voornamelijk Italiaanse componisten van de latere negentiende eeuw.”

Universele grootheid

Waar ontleent Verdi zijn enorme status aan? Fernández: “Hij wist als geen ander een symbiose te creëren tussen de vocale eigenschappen van het ottocento (de negentiende eeuw) van vooral Bellini en Donizetti en de dramatiek van het geschreven woord. Vooral het feit dat veel van zijn opera’s gebaseerd zijn op toneelstukken van literaire reuzen als Shakespeare, Victor Hugo en Schiller is van belang voor het dramatisch verloop van zijn muziekdrama’s en als zodanig spreken ze ons heden ten dage nog aan.”

Musicoloog en journalist Jan de Kruijff analyseert in een componistenportret op Musicalifeiten: “De belangrijkste reden van de universele erkenning van Verdi’s grootheid aan de hand van zijn opera’s schuilt in de heel nieuwe impuls die aan zijn muziek ten grondslag ligt. Bellini’s zoetigheid en Rossini’s elegantie werden ineens overtroefd door blijken van vaak stoere manlijkheid. Dat paste beter in de tijdgeest. (…) En – zijdelings opgemerkt – Falstaff luidt een volkomen nieuwe Italiaanse buffostijl in.”

Arrigo Boito, componist en librettist, schreef de libretti voor belangrijke werken als Simon Boccanegra, Otello en Falstaff. Hij schreef over Verdi: “Niemand die de zin van het leven beter begrepen en beter tot uitdrukking gebracht heeft dan Verdi. Hij was mens tussen de mensen en had de moed dat te zijn.”

Fernández: “Zijn muziek is zonder opsmuk, delft direct in de dramatische handelingen en brengt op deze manier onvergetelijke personages tot leven, die van alle tijden zijn.”

Otello en andere zwaargewichten

Plácido Domingo haalt in het boek Who married Figaro herinneringen op aan zijn eerste Otello. Iedereen raadde hem af om op zijn leeftijd, hij was 34, die rol, één van de meest dramatische in het Italiaanse repertoire, te zingen. Maar het werd een succes, dat Domingo onder meer dankt aan de aanwezigheid van James Levine als dirigent.

Domingo ziet een connectie tussen het zingen van een rol als Otello en rollen als Parsifal of Siegmund in de opera’s van Wagner. “Het zijn alle drie dramatische rollen en je zingt ze alle drie met technieken uit het belcanto.”

Ook de jongere generatie zangers heeft ontzag voor de zwaarte en moeilijkheidsgraad van de rollen die Verdi schreef. De jonge tenor Gaston Rivero vertelde in een recent interview met Place de l’Opera: “Het belangrijkste is dat die zware rollen technisch lukken. En dat lukt, ik kan er goed mee omgaan. Maar met bijvoorbeeld Otello wacht ik nog wel vier of vijf jaar. (…) Mijn favoriete rol is Radames uit Adia. Absoluut. Hij heeft zo’n naïeve mentaliteit. Zijn gevoelens zijn eerlijk, maar hij is verward. En ‘Celeste Aida’ is één van de mooiste melodieën die ik ooit gezongen heb. Otello is ook een favoriet van me. Eens wil ik dat karakter worden.”

Otello is ook de favoriete Verdi-opera van Mauricio Fernández. “Vanwege de perfecte eenheid van woord en muziek, de timing van de handeling en de weergave van de personages, die tot het einde blijven boeien.”

De casting van dit soort rollen – en in het algemeen de opera’s van Verdi – is geen sinecure, vertelt Fernández. “Een Verdi-opera casten is niet zonder risico’s, want je moet vechten tegen geldende misvattingen over welke stemmen wel of niet geschikt zijn voor zijn muziek. Ook speelt de populariteit van veel van zijn opera’s een rol, want men weet vaak niet meer wat er echt in de partituur staat. Dat geldt ook voor dirigenten die vaak te lui zijn om echt in de noten te delven en liever een goedkoop effect nastreven om ‘het publiek’ meer van hetzelfde te laten horen.”

Kopstukken over Verdi

De Russische sopraan Marina Poplavskaya sprak in een interview dat Place de l’Opera in april dit jaar met haar had ook over Verdi. “Hij had veel te zeggen over de maatschappij, maar ook over menselijke emoties. Zijn werk is zo modern, het gaat over ons leven van nu. Verdi werkte hard met zijn zangers, hij schreef speciaal voor ze en deed daar veel moeite voor.”

Tenor Jonas Kaufmann kwam onlangs met een cd die helemaal gewijd was aan Verdi. Hij zegt over de Italiaanse componist: “Verdi was een man van het volk. Zijn muziek is zo sterk dat die ook mensen buiten de operawereld bereikt en raakt. Hij is het ultieme muzikale symbool voor Italië.”

Volgende week wordt in Londen voor het eerst in de geschiedenis I Vespri Siciliani opgevoerd. De dirigent van die productie, Antonio Pappano, was onlangs te gast bij de BBC radio en sprak over deze opera. “Verdi heeft zichzelf opnieuw uitgevonden toen hij voor Parijs ging componeren. Hij deed zijn orkestraties vaak nog in de repetitieperiode en was zeer betrokken bij de voorbereidingen.”

Op de vraag van een luisteraar wat de opera is die Verdi nooit schreef, zei Pappano: “Zonder twijfel King Lear, naar het stuk van Shakespeare. Het libretto lag al klaar en als hij na Falstaff nog langer had geleefd, was dat de volgende opera geworden.”

Herdenkingen

De bijzondere Verdi-verjaardag heeft in Nederland niet tot veel speciale activiteiten in de media of de concertzalen geleid. Maar in Parma is er een bijeenkomst. De ‘Club van 27’, een groep fanatieke Verdi-fans die elkaar ieder jaar op 10 oktober ontmoeten aan de voet van het Verdi-monument in Parma, houden donderdag een herdenking. Als hommage zingen de leden, begeleid door een klein orkest, het lied ‘Va Pensiero’.

In Chicago is er een speciaal herdenkingsconcert voor Verdi, dat in de nacht van donderdag op vrijdag (2.30 uur Nederlandse tijd) wordt uitgezonden. Het Chicago Symphony Orchestra speelt onder leiding van Riccardo Muti muziek van Verdi, maar dan vooral ander werk dan zijn opera’s. De solisten zijn onder anderen Daniela Barcellona, Mario Zeffiri en Ildar Abdrazakov.